الوقت- محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه روز یکشنبه در سفری دیپلماتیک وارد خاک عراق شد و با دولتمردان این کشور دیدار و گفتگو کرد. این سفر که اولین سفر وزیر خارجه ایران به بغداد پس از تشکیل دولت جدید عراق و روی کار آمدن الکاظمی می باشد حساسیت های سیاسی و رسانه ای را بالا برده است. از طرف دیگر انجام این سفر پیش از عزیمت نخست وزیر به عربستان و ایران خود موجی از گمانه زنی های رسانه ای را در مورد اهداف سفر ظریف موجب شده است. در این شرایط این پرسش مطرح است که عمده ترین اهداف سفر وزیر خارجه ایران به بغداد چیست؟
تقویت روابط دوجانبه و بررسی همکاریهای سیاسی و اقتصادی و امنیتی
ایران و عراق به عنوان دو همسایه تاریخی با مشترکات فرهنگی فراوان، دارای روابط همه جانبه گسترده ای در حوزه های سیاسی، اقتصادی، نظامی- امنیتی و فرهنگی هستند و به همین دلیل یکی از موضوعات همیشگی و اصلی سفرهای دیپلماتیک مقامات دو کشور بحث و رایزنی ها پیرامون چگونگی توسعه روابط در تمامی این جنبه‌ها و از میان برداشتن موانع و چالش‌ها می باشد.
با تشدید تحریم های غیرقانونی آمریکا علیه تهران پس از خروج از توافق هسته ای، ایران یکی از اهداف اصلی خود را در حوزه اقتصادی استفاده از پتانسیلهای منطقه‌ای و گسترش روابط اقتصادی همسایگان قرار داده است. در این میان حضور در بازار عراق و توسعه مناسبات اقتصادی با این کشور در کانون توجه تهران بوده است به صورتی که در حال حاضر، کشور عراق مهمترین شریک تجاری ایران محسوب می‌شود و طبق آمارها، صادرات غیرنفتی ایران در سال گذشته به این کشور ۸ میلیارد و ۹۹۲ میلیون دلار بوده است.
این در حالی است که در سفر سال گذشته حسن روحانی به عراق برنامه ریزی برای رسیدن به عدد 20 میلیارد دلار تجارت مشترک در سال هدف‌گذاری شد. در همین راستا وزیر خارجه ایران در کنفرانس مطبوعاتی با همتای عراقی خود تاکید کرد که روابط اقتصادی دو کشور باید به نفع طرفین توسعه یابد.
ظریف عراق را یکی از اولویت های اقتصادی ایران دانست و گفت : امکانات اقتصادی دو کشور هم در حوزه انرژی و هم در حوزه تجاری با وجود کرونا می تواند برای پیشرفت دو ملت مورد استفاده قرار گیرد و ما مصمم به ادامه این روابط خوب هستیم.
تأکید بر مسأله شیوع کرونا که در اثرات مخرب اقتصادی بر بیشتر کشورهای جهان برجای گذاشته است، می تواند نشان از گفتگوهای دو جانبه در مورد ضرورت افزایش تبادلات تجاری میان دو کشور به ویژه بعد از بازگشایی گذرگاه‌های مرزی باشد که پیشتر برای جلوگیری از شیوع کرونا از سوی طرف عراقی بسته شده بودند.
اشاره ظریف در این کنفرانس مطبوعاتی به موضوع توافقات مختلف صورت گرفته در جریان سفر روحانی به بغداد در بخش‌های کشتیرانی، مرزهای آبی و دریایی، حوزه ریلی، همکاری انرژی، تبادل گردشگر و گردشگری دینی و سلامت و سایر حوزه ها، عملاً کانونی بودن مذاکرات اقتصادی با شرکای عراقی را نشان می دهد.
اما یکی از موضوعات که طی روزهای گذشته همکاریهای اقتصادی دو طرف را نشانه رفته است موضوع برنامه آمریکا برای جایگزین کردن کشورهای حاشیه خلیج فارس به جای ایران در بحث صادرات برق به عراق می باشد. آمریکا که روز به روز در سیاست به اصطلاح فشار حداکثری بر ایران ناکام‌تر می شود به دنبال تأثیرگذاری بر مبادلات اقتصادی میان تهران و بغداد می باشد. واشنگتن در سالهای گذشته نیز به موضوع صادرات برق ایران به عراق توجه داشته اما به دلیل تبعات منفی تحریم عراق و نبود تأمین کننده جایگزین، کاخ سفید مجبور شد که در ماه می 2020 (اردیبهشت 99) معافیت تحریمی خریداری برق از ایران را برای بغداد به مدت 120 روز تمدید کند. این امر می تواند یکی از موضوعات گففتگوهای اقتصادی هیئت ایرانی با طرف های عراقی باشد.
از بعدی دیگر بررسی هکاریهای دو عضو محور مقاومت در مسأله مبارزه با تروریسم یکی دیگر از اولیت‌های همکاری تهران- بغداد است که در سفر ظریف بررسی خواهد شد. طی ماه‌های گذشته آمریکا، رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی برای بازگرداندن بی ثباتی و تروریسم در عراق طرح شوم بازگرداندن داعش را طرح ریزی کرده بودند که با هوشمندی مقامات عراقی و نیروهای امنیتی بویژه جهادگران حشدالشعبی این طرح شکست خورده و غوغای داعش در نطفه خفه شد.
تأثیرات وجود ثبات عراق بر ثبات منطقه، امنیت به هم متصل دو همسایه بویژه در موضوع گروه های تروریستی و تجزیه طلب، نقش پل ارتباطی عراق برای اتصال تهران به دمشق و لبنان، و همچنین تأثیرات منفی حضور نظامیان خارجی بدون مجوز پارلمان بر ثبات عراق از جمله منافع امنیتی ایران در عراق است.
در همین راستا با توجه به همکاری های گسترده دو طرف در مووضع مبارزه با ترویسم در سالهای گذشته و اهمیت آن برای ملت عراق، ظریف در کنفرانس مطبوعاتی تاکید کرد که روابط ایران و عراق با خون جوانان دو کشور در مقابله با گروه تروریستی داعش پایدار شده است و این روابط هیچ گاه و به هیچ شکلی از بین نخواهد رفت .
از بعدی دیگر در شرایط درگیر شدن عراق با شیوع ویروس کرونا، اعلام آمادگی تهران برای در اختیار قرار دادن تجربیات و توانمندیهای بهداشتی و پزشکی ایران در این مسیر می تواند یکی از موضوعات مهم و مورد توجه طرف عراقی باشد.
پیشبرد پرونده ترور شهید قاسم سلیمانی
ظریف به محض ورود به بغداد در محل شهادت حاج قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس و همراهانشان حاضر شد و به مقام شامخ این شهیدان با خواندن فاتحه ادای احترام کرد. وی سپس در جمع خبرنگاران گفت، در این سفر پرونده شهادت سردار سپهبد قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس و همراهانشان را با برادران عراقی مورد بررسی قرار خواهد داد.
ایران علاوه بر آنکه پاسخ اصلی به ترور ناجوانمردانه سپهبد حاج قاسم سلیمانی را اخراج نیروهای تروریست آمریکایی از منطقه عنوان کرده است، با محوریت وزارت امور خارجه، معاونت حقوق بین‌المللی ریاست جمهوری و ستاد حقوق بشر قوه قضاییه پیگیری دعوای حقوقی این ترور را در عرصه بین‌المللی دنبال می کند.
19 تیرماه گزارش گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر درباره اقدام تروریستی دولت آمریکا در به شهادت رساندن سردار شهید سلیمانی به شورای حقوق بشر سازمان ملل ارائه شد و در این گزارش اگنس کالامار آمریکا را محکوم کرد که با ترور سردار سلیمانی منشور سازمان ملل را در رابطه با دفاع از خود نقض کرده و مرتکب قتلی خودسرانه شده است.
این گزارش به طور حتم تأثیر مثبتی بر تلاشهای دو کشور برای پیگیری حقوقی موضوع در مجامع بین المللی خواهد داشت.
آیا بحث میانجی‌گری مطرح است؟
اما از روز گذشته که برنامه سفر نخست وزیر عراق به عربستان و ایران در رسانه‌ها منتشر شد، بحث موعد زمانی سفر محمدجواد ظریف به بغداد پیش از دیدار مصطفی کاظمی از ریاض پایه تحلیلهای رسانه ای در مورد امکان میانجی گری بغداد میان ایران و عربستان قرار گرفت.
بنا بر اعلام رسانه‌های عراقی آقای کاظمی قرار است در سفر به عربستان با محمد بن سلمان ولیعهد این کشور گفتگو کرده و روز سه‌شنبه این هفته در سفر به تهران با مقامات ارشد ایرانی بویژه با مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه‌ای دیدار کند.
توجه به موضوع امکان میانجی گری عراق در مناسبات ایران و عربستان را شاید این دیدارها و البته سابقه انجام تلاش میانجی گرانه از سوی عادل عبدالمهدی بوجود آورده است. با این حال موضوع درخواست میانجی گری به هیچ وجه نمی تواند در اهداف سفر ظریف به بغداد قرار داشته باشد و موعد انجام این سفر پیش از اعلام سفر الکاظمی به عربستان و ایران برنامه ریزی شده بود.
