ترکیه نشان داده که پس از ورود به یک منطقه و اشغال نظامی آن، حاضر به خروج از آن ناحیه نیست. نماد بارز این امر را می‌توان در شمال سوریه مورد ارزیابی قرار داد؛ در ارتباط با کشور عراق نیز همین امر مسلم به نظر می‌رسد که آنکارا از پ‌ک‌ک به عنوان ابزاری برای توسعه طلبی ارضی خود در منطقه غرب آسیا بهره می‌گیرد.
الوقت - در شرایطی که دولت ترکیه طی چند سال گذشته، به ویژه پس از 2016 که برای اولین بار ارتش این کشور در قالب عملیات «سپر فرات» وارد شهر جرابلوس در شمال استان حلب شد، نقش بازیگری تجدیدنظرطلب را ایفا کرده است. در این میان، محوریت تحرکات و کنش‌های نظامی ترکیه بر مساله مقابله با گروه تروریستی حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) معطوف شده است. طی چند مرحله آنکارا به بهانه مقابله با اقمار سوری پ‌ک‌ک به شمال سوریه حمله کرد و چند منطقه استراتژیک را به اشغال در آورد.
اکنون دولت ترکیه در ادامه سیاست‌های ماجراجویانه خود در غرب آسیا، دوری جدید از حملات را برای مقابله با گروهک پ‌ک‌ک در پیش گرفته اما این بار نه در سوریه بلکه این شمال عراق است که کانون اصلی تحرک نیروهای نظامی این کشور شده است. در ابتدای امر در 15 ژوئن 2020 (26 خرداد 1399) ترکیه عملیات پنجه عقاب را با اعزام کماندوهای خود به منطقه هفتانین در شمال عراق آغاز کرد. در 17 ژوئن 2020 (28 خرداد 1399) نیز عملیات «پنجه-ببر» را آغاز کرده است.
اکنون این پرسش مطرح می‌شود که عملیات جدید آنکار در شمال عراق با چه اهدافی انجام می‌گیرد و در میان مدت و بلندمدت چه تهدایت امنیتی را برای کشور عراق در پی خواهد داشت؟ در پرداختن به این پرسش در ابتدای امر ضروری است که پیشینه و جزئیات حضور نظامی ترکیه در شمال عراق مورد شرح و بررسی قرار بگیرد.
ترکیه در شمال عراق؛ پیشینه و جزئیات پایگاههای نظامی
گروهک پ‌ک‌ک در سال 1978 به رهبری عبدالله اوجالان، تاسیس شد اما اولین اقدامات مسلحانه این حزب در سال 1983 علیه مواضع نظامی و پاسگاههای مرزی ترکیه آغاز شد. متعاقب آغاز فعالیت نظامی این گروهک در سال 1983 ترکیه و عراق توافق کردند که نیروهای ترکیه می توانند تا عمق ۲۰ کیلومتری خاک عراق مهاجمان را تعقیب کنند. این توافق تا زمان پایان حکومت صدام حسین همچنان پا برجا بود اما برای پی بردن به حضور ترکیه در شمال عراق باید به تحولات منطقه خودمختار کردستان عراق در سال‌های بعد از 1991 توجه داشت.
در اواسط دهه 1990 احزاب دمورکات کردستان عراق و اتحادیه میهنی کردستان، با پ‌ک‌ک دچار اختلاف شدند و حتی منازعات میان طرفین به درگیری مسلحانه نیز کشیده شد. در همین دوران بود که دولت ترکیه با مجوز وحمایت مستقیم حزب دموکرات کردستان عراق، وارد مناطق شمالی عراق شد و حتی بر خلاف توافق برای ورود تا محدوده 20 کیلومتر چند صد کیلومتر نیز به تعقیب و گریز نظامیان این حزب پرداخت. از همین دوران به بعد، ترکیه پایگاههای نظامی موقتی را در استان دهوک ایجاد کرد.
هر چند آمار و جزئیات دقیقی از تعداد و کمیت پایگاهها و نظامیان ترکیه در شمال عراق وجود ندارد اما گزارش‌ها حاکی آن هستند که تعداد پایگاههای نظامی ترکیه در اقلیم کردستان عراق ۱۹ پایگاه است. در منطقه کان ماسی از توابع استان دهوک بزرگترین پایگاه نظامی ترکیه قرار دارد که حدود ۱۵۰۰ نظامی و عوامل اطلاعاتی با ادوات زره را در خود جای داده است و این پایگاه باند پروازی هم دارد. این پایگاهها در عمق ۱۰ کیلومتی داخل اراضی عراق قرار دارند. همچنین، شایان ذکر است که برجسته ترین آنها پایگاه «بامرنی» در شمال شهر «دهوک» می‌باشد.
سکوت معنادارحزب دموکرات در چارچوب رقابت درون کُردی
در وضعیت پس از آغاز دو عملیات «پنجه عقاب» و «پنجه ببر» ترکیه در شمال عراق علیه نیروهای پ‌ک‌ک یکی از مهم‌ترین مسائل سکوت معنادار حزب دموکرات کردستان عراق و حکومت اقلیم کردستان است. در حقیقت، حزب پ‌ک‌ک طی چند دهه گذشته همواره تنش‌هایی جدی با حزب دموکرات کردستان عراق و بارزانی‌ها داشته و طی چند وقت اخیر نیز حتی نیروهای پیشمرگ تا مرز درگیری با نظامیان پ‌ک‌ک پیش رفتند.
در وضعیت کنونی نیز به نظر می‌رسد حزب دموکرات کردستان عراق نسبت به عملیات نظامی ترکیه در عمق 190 کیلومتری خاک عراق چراغ سبز نشان داده و به نوعی خواهان تسویه حساب با این حزب رقیب کردی خود است. در واقع، رهبران این حزب که ریاست اداره فدرال اقلیم را نیز در دست دارند، معتقدند پ‌ک‌ک باید میدان نبرد و درگیری خود را از اقلیم دور کند اگر با آنکارا مساله‌ای دارد، آن را در مرزهای ترکیه حل و فصل کند و نه اینکه این منطقه را به جولانگاه خود تبدیل کند.
تهدیدات بلندپروازی ترکیه در شمال عراق
با وجود ماهیت تروریستی گروهک پ‌ک‌ک اکنون باید به این مساله توجه داشت که عملیات نظامی ترکیه در شمال عراق برای این کشور در میان مدت و بلندمدت بهطور حتم تهدیداتی جدی را به همراه خواهد داشت. در ابتدای امر توجه به این موضوع ضروری به نظر می‌رسد که در اندیشه ناسیونالیسم ترکی و نیز نئوعثمانی‌گرایی اردوغان، ولایت موصل بخشی جدا شده از ترکیه بزرگ خطاب می‌شود که باید روزی به این کشور دوباره متصل شود. در وضعیت کنونی نیز به نظر می‌رسد اردوغان نسبت به این امر رغبت دارد که رد حالت حداقل بخش‌های از ولایت موصل سابق را مجددا تحت کنترل خود قرار دهد.
در سطحی دیگر، تحرکات و کنش‌های ترکیه در وضعیت پس از ظهور داعش نشان می‌دهد که اردوغان از انگیزه‌ای جدی برای اشغال عراق برخوردار است که مهم‌ترین نمود آن را می‌توان در ماجرای ایجاد پایگاه نظامی «بعشیقه» در شمال استان موصل ارزیابی کرد. پایگاه نظامی بعشیقه واقع در 22 كیلومتری شمال موصل در عمق 100 كیلومتری خاک عراق واقع شده كه نیروهای نظامی تركیه اواخر سال 2015 بدون هماهنگی و اطلاع دولت مركزی عراق وارد این پایگاه نظامی شدند. در موقیعت کنونی نیز ایجاد پایگاههای نظامی جدید توسط ترکیه در نزدیکی شهر سنجار را می‌توان در همین راستا مورد ارزیابی قرار داد.
در سطح سوم، ترکیه نشان داده که پس از ورود به یک منطقه و اشغال نظامی آن، حاضر به خروج از آن ناحیه نیست. نماد بارز این امر را می‌توان در شمال سوریه مورد ارزیابی قرار داد؛ در ارتباط با کشور عراق نیز همین امر مسلم به نظر می‌رسد که آنکارا از پ‌ک‌ک به عنوان ابزاری برای توسعه طلبی ارضی خود در منطقه غرب آسیا بهره می‌گیرد. همین امر در میان مدت و بلندمدت تهدید امنیتی بزرگی برای دولت عراق محسوب می‌شود و ضروری به نظر می‌رسد که بغداد با ارجاع موضوع به شواری امنیت، از استقرار و تثبیت قدرت نظامیان ترکیه در شمال این کشور ممانعت بعه عمل بیاورد.
