الوقت- شیوع جهانی کروناویروس کووید 19 بر روند اقتصاد جهانی تاثیرات منفی بسزایی داشته و به همین دلیل دولت‌ها برای کاهش آسیب‌پذیری اقتصادی در برابر این بحران غیرمترقبه برنامه ها و اقدامات پیشگیرانه و کنترلی مختلفی را به فراخور شرایط‌شان در دستور کار قرار داده اند. در این میان یکی از کشورهایی که حتی پیش از ورود کرونا از تاثیرات منفی آن در امان نماند عربستان سعودی بود. با این حال این تنها چرخ اقتصاد عربستان نیست که با شیوع کرونا در حال از کار افتادن است بلکه تبعات اپیدمی حتی تا تأثیرگذاری بر آینده تحولات سیاسی در این پادشاهی را پیش رفته است.
کرونا و چشم انداز مبهم 2030
مدت زمان زیادی از برگزاری نشست داووس صحرا در عربستان نمی گذرد که طی آن محمد بن سلمان ولیعهد جوان سعودیها در گردهمایی رهبران سیاسی و سرمایه داران بزرگ جهان سخنانی پر از امید و وعده‌های جذاب در مورد آینده سرمایه گذاری در طرح بلندپروازانه نوسازی اقتصادی و اجتماعی با عنوان چشم انداز 2030 ایراد نمود.
هدف نهایی از این برنامه جامع اقتصادی تبدیل کردن عربستان به قطب اقتصادی در منطقه و قطع وابستگی این کشور به درآمدهای نفتی در یک برنامه 10 ساله تا سال 2030 اعلام شده است. رسیدن به این هدف اما سرمایه گذاری مالی زیادی را می طلبد که حتی برای دولت متمول عربستان نیز سنگین و دور از دسترس است. واقعیتی که دلیل اصلی برگزاری نشست داووس صحرا و حتی اقداماتی از جمله طرح مبارزه با فساد ولیعهد بود که به دستگیری شاهزاده های ثروتمند و اخاذی افسانه‌ای و محترمانه از آنها برای آزادی از چنگ زندان منجر گردید.
با این حال تلاش برای جذب سرمایه گذاران خارجی تحت تاثیر بحران بزرگ قتل جمال خاشقچی چندان موفقیت آمیز نبود و از بداقبالی بن سلمان شیوع کرونا نیز مزید بر علت شده تا آینده طرح چشم انداز 2030 تاریکتر از هر وقت دیگری پیشبینی شود.
ریاض در هر شرایطی برای پیشبرد برنامه2030 به نفت با قیمت بالای 60 دلار در هر بشکه نیاز دارد اگرچه این رقم نیز کافی نیست و برای همین منظور مقامات سعودی به فکر فروش بخشی از سهام بزرگترین شرکت نفتی خود آرامکو را در دستور کار قرار دادند. ریاض ابتدا ارزش آرامکو را 2 تریلیون دلار اعلام کرد که 5 برابر ارزش اکسون موبیل (Exxon Mobil) خواهد بود. به این ترتیب سعودی ها برای فروش تنها 5 درصد از آرامکو مبلغ 100 میلیارد دلار را خواستار بودند که چنین فروشی صورت نگرفت.
حال اما در پی رکود اقتصادی حال از شیوع کرونا و تشدید رقابت میان تولیدگنندگان عمده برای حفظ بازارهای خود بویژه میان عربستان و روسیه نفت در مدت زمان کوتاهی نیمی از ارزش خود را از دست داده و به پایین ترین حد در 20 سال اخیر رسیده است. این موضوع طبیعتاً عرضه بخش دیگری از سهام آرامکو را به تاخیر خواهد انداخت واین خبر خوبی برای بن سلمان نیست.
کاهش درآمدهای نفتی اما با افزایش هزینه های نظامی تداوم جنگ در یمن و رقابت با ترکیه در لیبی فشار مضاعفی را بر اقتصاد نفتی عربستان وارد کرده است.
کرونا اما ضربه دردناکتری از آنچه تاکنون گفته شد را برای برنامه بن سلمان در پی داشته است و آن تاثیر بر اقتصاد گردشگری این کشور می باشد. بر اساس برنامه ریزی صورت گرفته در طرح چشم انداز، عربستان تا سال 2030 باید سالانه 30 میلیون گردشگر داشته باشد که بخش عمده آن را سفرهای زائران خارجی برای زیارت اماکن مقدس اسلامی تشکیل میدهد. اماکن مقدس که هر ساله میلیون ها زائر را به خود جلب می کند ، یک درآمد کلیدی برای عربستان سعودی است.
عربستان سعودی سالانه میزبان 20 میلیون گردشگر است که بیشتر آنها برای مقاصد زیارتی است. در سال 2019 حدود 2.5 میلیون زائر از سراسر جهان به عربستان سعودی سفر کردند تا در حج تمتع شرکت کنند.
اما در پی شیوع کرونا حج عمره که سالانه میلیون ها مسلمان از سراسر جهان راهی صحرای عربستان میکند در پی شیوع کرونا و بر اساس تصمیم وزارت حج سعودی به حالت تعلیق درآمده است. تصمیم به تعلیق عمره قبل از ماه مبارک رمضان که از اواخر فروردین آغاز می شود در شرایطی است که این برهه یکی از پرترافیک ترین حضور زوار بیت الله الحرام در طول سال می باشد.
حال در شرایطی که بودجه عمومی این کشور به دلیل افت شدید قیمت نفت از کسری فزاینده ای برخوردار است، وزارت دارایی سعودی اعلام کرد که این پادشاهی تصمیم به فروش اوراق قرضه (اوراق قرضه اسلامی) به ارزش 15.568 میلیارد ریال سعودی (4.15 میلیارد دلار) گرفته است که نشان از آماده شدن حکام عربستان برای روزهای سخت اقتصادی طی ماه های آینده می باشد.
کرونا موتور محرک انتقال قدرت
شیوع کرونا از بعدی دیگر تاثیرات قابل ملاحظه ای می تواند در سپهر سیاسی عربستان بر جای بگذارد و آن شتاب بخشیدن به فرآیندهای پیچیده انتقال قدرت در این پادشاهی خاندانی است که با وجود شرایط جسمانی نامساعد پادشاه پیر این کشور به موضوع اصلی این روزهای دربار سعودی تبدیل شده است.
در وهله نخست خارج شدن شرایط کشور از وضعیت عادی و همچنین اقدامات کنترلی و محدودکننده دولت در مورد منع رفت و آمد شهروندان در نصف ساعات شبانه روز برای جلوگیری از شیوع کرونا که بسیار سختگیرانه بوده است و زمان نامعلوم پایان بحران کرونایی جهان می تواند ابزار مناسبی جهت برآورده کردن سریعتر تمایلات جاه‌طلبانه بن سلمان برای کنار زدن ملک سلمان و جلوس بر تخت پادشاهی پیش از مرگ پدر باشد.
بن سلمان اخیراً در اقدامی جنجال برانگیز که ناظران و تحلیلگران آن را نشانه خیز ولیعهد برای آماده سازی انتقال قدرت ترجمه کردند برخی از چهره های شاخص و نامدار خاندان سلطنتی از جمله عبدالعزیز بن سعود برادر شاه و همچنین محمد بن نایف ولیعهد مخلوع را اتهام طرح کودتا و خیانت بازداشت و زندانی کرد.
از بعدی دیگر شیوع کرونا بیش از پیش خطر کنار رفتن ترامپ از کاخ سفید به عنوان یکی از مهمترین و معدودترین حامیان غربی بن سلمان برای رسیدن به مقام پادشاهی در انتخابات سال جاری میلادی را بوجود آورده است. در واقع دستاوردهای اقتصادی ترامپ که برگ برنده او در انتخابات دور دوم ریاست جمهوری محسوب می شد به یکباره با شیوع کرونا از بین رفت و اکنون نامزدهای دموکرات شانس بیشتری برای شکست او خواهند داشت؛ در حالی که هم جو بایدن و هم برنی سندرز به عنوان دو نامزد اصلی حزب دموکرات انتقادات تندی را علیه سیاست های بن سلمان داشته اند. در این شرایط بن سلمان که خوبی می داند چهره او در نزد افکار عمومی و سیاستمداران غربی به واسطه عملکرد سرکوبگرانه داخلی و جنایات در یمن به شدت خدشه دار شده از این امر آگاه است که نباید از فرصت حضور ترامپ در کاخ سفید به راحتی چشم‌پوشی کند.
