الوقت - روابط فرهنگی ایران و افغانستان بدون مرز است. این موضوع به این معناست که اگرچه دو کشور از نظر سیاسی و بر روی نقشه دارای مرزهای سیاسی تعریف شده هستند، اما در حوزه مسائل فرهنگی این روابط یکدست و بدون مرز است.
نمونه این روابط نزدیک فرهنگی میان ایران و افغانستان به تازگی در برنامه تلویزیونی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران دیده می‌شود که در حال پخش برنامه مسابقه خانوادگی «خانه ما» در شبکه نسیم است.
فصل هشتم مستند مسابقه «خانه ما» این روزها از شبکه نسیم در حال پخش است. در این فصل از خانه ما نیز همچون فصل های قبلی، شاهد رقابت جذاب و دیدنی سه خانواده با یکدیگر هستیم که این بار از بین ساکنان شهر مشهد انتخاب شده اند.
یکی از نکات قابل توجه در این فصل از خانه ما، حضور خانواده ای از بین مهاجران افغانستانی مقیم شهر مشهد در بین شرکت کنندگان است. خانواده «وفا» شامل آقا و خانم وفا، دو فرزندشان به نام های احسان و حمیده، حجت خواهرزاده آقای وفا و در نهایت ریحانه نوه دختری و یک ساله آقای وفا هستند. این خانواده بانشاط و پرانرژی، در کنار خانواده عباسپور و گوهری سه گروه شرکت کننده در فصل هشتم مستندمسابقه خانه ما محسوب می شوند.
سیدعبدالحکیم وفا از مجریان و تهیه کنندگان رادیو دری صدای جمهوری اسلامی ایران است. او از سال ۱۳۶۲ به ایران آمده و از سال ۱۳۷۵ هم در صدا و سیمای مرکز خراسان رضوی و در بخش رادیو دری مشغول اجرا و برنامه سازی است.
وی درباره چگونگی حضور خود و خانواده اش در این برنامه گفت: ما فصل های قبلی این برنامه را دیده بودیم. وقتی فهمیدیم که فصل هشتم قرار است در مشهد ضبط شود راغب شدیم که در مسابقه شرکت کنیم. ثبت نام را انجام دادیم و خدارا شکر بعد از چند جلسه گفتگو با عوامل برنامه، انتخاب شدیم.
وی افزود: دلیل دیگری که من را برای حضور خود و خانواده ام ترغیب کرد، این بود که مستند مسابقه خانه ما را یک فرصت بسیار مناسب برای نمایش زندگی واقعی یک خانواده مهاجر افغانستانی در ایران می دانستم. فرصتی که با توکل بر خدا از طریق آن بتوانم لایه های کمتر دیده شده از شیوه زندگی و آرزوها و افکار خانواده های مهاجران افغانستانی را به مردم ایران نشان دهیم که الحمدلله این توفیق تا حد بسیار زیادی حاصل شد.
ریشه های فرهنگ و تمدن ایران و افغانستان مشترک است
رضا حامدی‌خواه ـ کارگردان، نویسنده و تهیه کننده عرصه تلویزیون، تئاتر و سینما ـ درباره فصل جدید مستند مسابقه «خانه ما» گفت: محتوای این برنامه را به ویژه به علت حضور افغان‌ها در فصل جدید می‌پسندم؛ به اعتقاد من شاید بتوان افغانستان را به دلیل تمام قرابت‌های فرهنگی، بخشی از خراسان بزرگ تصور کرد. مگر می شود در ادبیات ایران از جامی صحبت کرد یا در نقاشی و مینیاتور ایرانی به مکتب هرات، پرداخت ولی هرات را جدای از ایران تصورکرد؟! وقتی ما از افغان ها و افغانستان صحبت می کنیم ورای جغرافیای مشترکی که تا همین اواخر یعنی دوران صفویه و قاجاریه با این سرزمین داشتیم، تمدن ما و ریشه های فرهنگ و تمدن ما با افغانستان مشترک است و به همین جهت نمی توانیم آن ها را بیگانه تصورکنیم.
کارگردان و تهیه کننده مستند های بین المللی «الف تا قاف»، «ایراندا» و برنامه «نقد سینمای ایران» افزود: گله‌مندی من در این رابطه از رسانه‌ها است؛ چرا که رسانه ها موظفند این اشتراکات فرهنگی و پیشینه تاریخی کشورها و قومیت ها را بیشتر به مخاطبان منعکس کنند تا مردم عادی جامعه به درک درستی از مهاجران و به ویژه مهاجران افغان که علاوه بر اشتراکات فرهنگی و زبانی، اشتراکات جغرافیایی با ما ایرانیان داشته و دارند برسند و نگاه خود را نسبت به این افراد تغییر دهند و یک نگاه فرامرزی و کاملا انسانی به مهاجران افغان داشته باشند.
وی ضمن مورد توجه قرار دادن خصوصیات انسانی و اخلاقی افغان‌ها، یادآور شد: مطمئن‌ترین دوستان خود من در کشورهای مختلف همین افغان ها بودند؛ آن ها مردمانی مهمان دوست، خوش قول، با گذشت و مهربان هستند و این دوستان افغان به قدری به من، خانواده و اطرافیانم لطف داشته ودارند که اگر کسی از جانب من به ایشان معرفی شود و هرکاری در آن کشور غریب داشته باشد برایش با جان و دل انجام می دهند.
این مدرس دانشگاه، با تاکید بر یک وابستگی دوطرفه بین افغانیان و ایرانیان خاطر نشان کرد: افغان ها به دلیل بسیاری از اشتراکات فرهنگی و به ویژه زبان مشترک پارسی، بهترین مخاطبان محصولات فرهنگی ما ایرانیان در زمینه سینما، موسیقی، کتاب و مانند آن هستند و می توانند مبلغ فرهنگ و محصولات فرهنگی ما باشند و ما در این زمینه به مخاطبان همزبانی چون افغان ها نیاز داریم و باید نگاهی پایدار به جامعه افغانیان داشته باشیم. ولی ما ایرانی ها در کشور خودمان شناخت درستی از ادبیات، شعر، موسیقی گرفته تاسایر مسایل فرهنگی از همسایگان و همزبانان خود نداریم. چه بسا در برخی موارد افغان ها بسیار درست تر از ما زبان فارسی را صحبت می کنند و کلمات را ادا می کنند. صرف نگاه کارگری داشتن به اینان و غافل ماندن از تخصص و حرفه و هنر افغان‌ها و مهاجران افغان تحصیل‌کرده، یک نگاه اشتباه و غیر منطقی است هر چند که شاید در بین این جامعه هم یک تعداد انگشت شماری خطا کار هم باشد که وجود افراد خاطی در هر جامعه ای از جمله جامعه خودمان، طبیعی و غیر قابل انکار است.
نگاه یک جامعه شناس: ساماندهی مهاجران جزو وظایف قوای سه‌گانه است
استاد مسائل اجتماعی به بهانه حضور خانواده‌های افغانی در مستند مسابقه «خانه‌ما» درباره واقعیت‌های زندگی مهاجران، نکاتی را مطرح کرد.
امان‌الله قرایی‌مقدم جامعه شناس، در راستای حضور خانواده‌های افغانی در این مستندمسابقه تلویزیونی ضمن بررسی وجوه مختلف حضور مهاجران افغان در ایران، تصریح کرد: نظم و ساماندهی مهاجران جزو وظایف قوای سه‌گانه مقننه، قضائیه و مجریه است و این امر باید با دقت بسیار زیاد، درایت و تخصص لازم جلو برود. سهل گرفتن حضور مهاجران، موجب بروز برخی از مشکلات اجتماعی شده و سخت گرفتن آن مانند عدم صدور کارت شناسایی موجب بروز انواع آسیب‌های اجتماعی در سطح جامعه و در میان خود مهاجران خواهد شد.
وی در توضیح مشکلات ناشی از صدور یا عدم صدور کارت هویت یا اقامت مهاجران، تأکید کرد: از یک سو اگر کشور مهاجرپذیر به همه مهاجران گواهی اقامت صادر کند، چه بسا موجب هجمه انبوهی از مهاجران در کشور شود؛ از سوی دیگر عدم صدور کارت هویت یا اقامت برای مهاجران موجب می‌شود تا برخی از این افراد به دلیل نداشتن هویت، به راحتی قوانین جامعه را نقض کنند و بتوانند به راحتی از کشور خارج شوند.
این تحلیلگر مسائل اجتماعی افزود: به دلیل اهمیت بحث، باید با حساسیت و احتیاط عمل کرد تا هم به نوعی امتیازاتی را برای مهاجرانی که سال‌ها در ایران زندگی کرده و صاحب فرزند شده‌اند، قائل شد و هم از بروز بحران‌های اجتماعی و تقابل فرهنگی بین مردم جامعه و مهاجرت‌کنندگان، جلوگیری کرد.
قرایی‌مقدم در ادامه به برخی از مسائل استفاده از نیروی کار ساده از منظر جامعه‌شناختی پرداخت و افزود: امروزه در بسیاری از کارها نیروی انسانی افغانی بهتر از نیروی کار خودمان، فعالیت دارد و به نوعی کارآمدترند، به همین جهت در بیشتر کارها از جمله لوله‌کشی‌های شهری، باغبانی، دامداری، کشت و زرع و بسیاری از کارهای سخت از کارگران افغانستانی استفاده می‌شوند و البته به دلیل مشکلات اقتصادی موجود در کشور و نامناسب بودن بازار کار ایران برای مهاجران، بسیاری از اینها در حال خروج و بازگشتند و چه بسا با رفتن این نیروی انسانی خود ما در بکارگیری نیروی کارآمد داخلی برای برخی از کارها دچار اشکال شویم.
این جامعه‌شناس که از نزدیک با خانواده‌های مهاجر افغانستانی، پاکستانی و سایر برخورد داشته است، در اشاره به فصل جدید مستند مسابقه «خانه ما» و درباره تشکیل خانواده‌های افغانی در ایران ابراز کرد: معمولاً بسیاری از مهاجران برای اقامت و تشکیل زندگی، همسران ایرانی اختیار می‌کنند. هرچند که نزدیکی دینی و برخی اشتراکات فرهنگی به ویژه میان افغانیان و ایرانیان وجود دارد اما به دلیل شرایط اجتماعی و برخی از آداب و رسوم متفاوت فرهنگی خاصه خصوصیات اخلاقی و رفتاری مردان افغانستانی موجب می‌شود، اغلب تجانس فرهنگی در خانواده برهم بریزد و البته فرزندان این خانواده‌هایی که پدرشان افغان است بی‌هویت شوند؛ به همین جهت بحث دادن شناسنامه به این فرزندان از طریق مادری در مجلس مطرح شد تا این فرزندان سروسامان یافته و امکان ادامه تحصیل بیابند و در آینده دچار آسیب‌های اجتماعی نشوند.
وی در ارتباط با حضور خانواده‌های مشهدی و خانواده‌های افغانی در مستند مسابقه «خانه ما» از منظر جامعه‌شناسی، عنوان کرد: حضور این خانواده‌ها در کنار یکدیگر بازتاب‌های متفاوتی در جامعه خواهد داشت چه بسا افرادی که به لحاظ کاری و معیشتی دچار مشکلند به این موضوع واکنش منفی داشته باشند و برعکس اگر افراد با دید دیگری به موضوع نگاه کنند، نظرشان متفاوت و معتدل شود.
استقبال کارگردان افغانستانی‌تبار سینمای ایران از حضور خانواده‌های افغانی تبار در تلویزیون
نوید محمودی، کارگردان افغانستانی‌تبار سینمای ایران ضمن اشاره به حضور خانواده‌های افغان در سری جدید مستند مسابقه تلویزیونی «خانه ما»، این اتفاق را حرکتی پسندیده توصیف کرد.
نوید محمودی، نویسنده و تهیه‌کننده سینما و تلویزیون و کارگردان «چند متر مکعب عشق» با اشاره به فضای جامعه و ساخت چنین مسابقه‌هایی توضیح داد: در فضای کنونی جامعه ایران که مسائل مهم اقتصادی از جمله تحریم‌ها بر زندگی افراد و معیشت خانواده‌ها تاثیر بسزایی گذاشته است و خانواده‌ها برای تهیه مایحتاج روزمره زندگی مجبور به برنامه‌ریزی صحیح و تفکر درست برای گذران امور خانه هستند، این برنامه که در قالب یک فضای مسابقه‌ای برای خانواده‌ها طراحی شده است می‌تواند راهگشا باشد.
وی به خانواده‌های منتخب و شرکت‌کننده در مسابقه «خانه ما» اشاره کرد و گفت: آنچه که برای من جذابیت دارد، حضور خانواده‌هایی از جنس کف جامعه در مسابقه است چراکه معمولاً تماشاگران تلویزیونی معتقدند خانواده‌ها در تلویزیون، خیلی شبیه آنها نیستند و مثل آنها لباس نمی‌پوشند یا در فضای محدود زندگی نمی‌کنند. درصورتی که واقعیت قابل احترام جامعه ما همین است که بسیاری از خانواده‌ها با محدودیت و مشکلات زیاد و البته با لذت در کنار هم زندگی می‌کنند و این خانواده‌ها در مسابقه «خانه ما» حداقل برای خود من که در کنار آنها زندگی کرده‌ام، قابل درک و قابل لمس هستند.
محمودی که در افغانستان متولد شده و در همان سنین کودکی به ایران مهاجرت کرده است در ادامه به حضور افغانستانی‌ها در سری جدید این مستندمسابقه اشاره و بیان کرد: متاسفانه من موفق به تماشای همه قسمت‌های این مجموعه نشده‌ام ولی در یکی از آنونس‌های آن خانواده‌ای پرجنب و جوش از افغانستانی‌های ایران دیدم که به نظرم حضور این خانواده افغانستانی در کنار خانواده‌های ایرانی، کار پسندیده‌ای است. چراکه امروزه به دلیل شرایط خاص کشورها، بخش بزرگی از جمعیت جهان در حرکت و مهاجرتند و به عنوان مهاجر سعی می‌کنند تا خودشان را با کشور جدیدی که به آن وارد می‌شوند نزدیک و به روز کنند. افغان‌هایی هم که طی ۴ دهه جنگ به ایران و سایر کشورها مهاجرت کرده‌اند از این قاعده پیروی کرده‌اند و به دلیل جنگ‌های ناخواسته‌ای که در منطقه خاورمیانه بوده و هست، مجبور به مهاجرت شده‌اند.
کارگردان سریال «دلدار» اضافه کرد: در اوایل انقلاب، بخشی از مردم ایران نیز به دلیل جنگ ناخواسته‌ای که بر آنها تحمیل شد، مجبور به ترک خاک و وطن عزیزشان شدند و به مناطق مختلف جهان سفر کردند طوری که امروزه وقتی من برای نمایش فیلم‌هایم به کشورهای مختلفی چون آمریکا، آلمان حتی کره جنوبی سفر می‌کنم تعداد بسیاری فارسی زبان به ویژه ایرانی را می‌بینم تا جایی که برخی اوقات حس می‌کنم در تهران هستم.
برنده چندین جایزه بین‌المللی سینمای ایران، ضمن تاکید بر این نکته که امروزه مهاجرت، بخش جدی و مهم زندگی انسان‌ها شده است، یادآور شد: آنچه که امروزه در خصوص مهاجران در دنیا مطرح است، تلاش آنها برای هرچه نزدیک‌تر شدن به فرهنگ، آداب و بایدها و نبایدهای کشوری است که به آن رفته‌اند، تا بتوانند امکان زندگی ساده‌تر و راحت‌تری را برای خود فراهم کنند. اما بسیاری از این مهاجران چه ایرانی، چه افغانی و چه اروپایی و… مجبور به انتخاب شغل و زندگی ای هستند که خود افراد آن کشورها حاضر به پذیرفتن و انجام آن نیستند و البته وجود قوانین سخت برای مهاجران در برخی کشورها مانند ایران، که این قوانین در سال‌های دور تدوین شده‌اند، و به مهاجران اجازه اخذ تابعیت و شهروندی نمی‌دهند، مشکلات مهاجران را مضاعف کرده است.
وی با اشاره به حادثه تلخ ترور سردار شهید حاج قاسم سلیمانی، عنوان کرد: مهاجران افغانی در ایران و در مقابله با داعشی‌ها حضور داشته‌اند، در زمان جنگ ایران و عراق به جبهه رفته‌اند و بیشتر خانواده‌های افغانی جزو خانواده‌های شهدا و جانبازان هستند. جنگ یک اتفاق ناخواسته و خانمان‌سوز است که در هرکجای دنیا اتفاق می‌افتد و اگر کسی به عنوان جنگ‌زده یا پناهنده به جایی یا کسی پناه می‌برد، مانند پرنده‌ای است که پشت پنجره خانه ما نشسته است و مهربانی با او که حاضر به انجام هرکاری برای دوست داشته شدن است، یک وظیفه انسانی است که مسابقه «خانه ما» آن را به انجام رسانده است.
محمودی در پایان گفت: این حرکت قبلاً هم در تلویزیون اتفاق افتاده است و مثلاً چندمرتبه در برنامه رامبد جوان، مهاجران افغانی به عنوان مهمان حضور داشتند، یا در ماه مبارک رمضان وقتی به بهانه شعرخوانی در خدمت مقام معظم رهبری بودیم و از تلویریون پخش شد، شاعرانی از سرزمین‌های دیگر هم دعوت می‌شدند؛ همه اینها یعنی اینکه ما امت بزرگ اسلامی هستیم و مهربانی از مهم ترین اصول ماست و غیر از این نباید چیز دیگری مهم باشد؛ ما باید به حسن اخلاق نسبت به یکدیگر توجه کنیم و همدیگر را دوست بداریم.
