به گزارش الوقت، پس از خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های یکجانبه این کشور علیه ایران، کشورهای اروپایی صرفاً به دادن وعده و وعید اکتفا کرده و گام محسوسی در راستای تأمین منافع مشروع ایران طبق برجام برنداشته‌اند.
ایران که پیش از این در پاسخ به بدعهدی طرف‌های اروپایی برجام در عمل به تعهداتشان طی سه مرحله اقدام به کاهش تعهدات هسته‌ای خود کرده، روز سه‌شنبه 14 آبان رسماً از آغاز گازدهی به سانتریفیوژها در تأسیسات هسته‌ای فردو خبر داد تا بدین ترتیب گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای خود را آغاز کند.
اعلام گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران
حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران روز سه‌شنبه در آخرین روز سومین فرصت دو ماهه ایران به طرف‌های باقیمانده در برجام به سازمان انرژی اتمی ابلاغ کرد که از فردا گازدهی به سانتریفیوژها در فردو را آغاز کند.
وی افزود: پیشاپیش به همه 1+4 و کشورهای دوستانمان در دنیا اعلام می‌کنیم فعالیت جدید ما هم با نظارت آژانس خواهد بود , آژانس هم چنان نظارت خواهد کرد حتی فعالیتی را که از فردا آغاز خواهیم کرد.
رئیس جمهور با بیان اینکه گام چهارم مثل گام دیگر قابل بازگشت است، عنوان کرد: یعنی هر زمانی آنها به تعهدات کاملشان برگشتند ما هم به تعهدات کاملاً بر می‌گردیم. طبق برجام بیش از هزار سانتریفیوژ (1044) در فردو داریم. در برجام قرار بود این سانتریفیوژها بچرخند، اما گاز به آنها تزریق نکنیم که بنده امروز در دستوری به سازمان انرژی اتمی می‌گویم که از فردا گازدهی را در فردو آغاز کنیم و این گام ممکن است سر و صدا کند؛ همه اینها را می‌دانیم حساسیت آنها را می‌دانیم و حساسیت آنها را نسبت به فردو و سانتریفیوژها می‌دانیم.
روحانی بیان کرد: اما هر وقت آنها به تعهداتش عمل کردند ما دو مرتبه گاز را قطع می‌کنیم، پس قابل بازگشت است اما در عین حال نمی‌توانیم یکجانبه تحمل کنید که ما به تعهداتمان کامل عمل کنیم و آنها بخواهند به تعهداتش عمل نکند.
ایران پیش از این سه گام کاهش تعهدات برجامی در زمینه میزان ذخایر غنی شده و آب سنگین، سطح غنی سازی و تحقیق و توسعه برداشته بود.
واکنش آمریکایی‌ها: از درخواست برای توقف همکاری هسته‌ای تا بازگشت به برجام
در پی تصمیم تهران در کاهش تعهدات در «برجام»، وزارت خارجه آمریکا آن را «گام بلند در مسیر اشتباه» توصیف کرده و سه قانون‌گذار ارشد جمهوری‌خواه خواستار توقف معافیت همکاری هسته‌ای غیرنظامی و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل شده‌اند.
در بیانیه‌ای که یکی از سخنگویان وزارت خارجه ایالات متحده، ارائه کرده‌است گام تازه ایران «یک گام بلند در مسیر اشتباه» عنوان شده‌است.
وزارت خارجه آمریکا مدعی شده که «ایران هیچ دلیل معتبر دیگری برای افزایش غنی‌سازی اورانیوم، در تاسیسات فردو یا هرجای دیگر، ندارد، به‌جز تلاشی روشن برای باج‌گیری اتمی، که البته تنها بر عمق انزوای سیاسی و اقتصادی آن خواهد افزود».
این سخنگوی وزارت خارجه ایالات متحده در بیانیه خود ضمن تاکید بر ادامه کارزار موسوم به «فشار حداکثری»، همچنین مدعی شده که «ما به‌طور کامل از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در نقشی که برای انجام تحقیقات مستقل در ایران دارد پشتیبانی می‌کنیم و گزارش آژانس در مورد هرگونه تحول تازه‌ای را بررسی خواهیم کرد».
همچنین سناتور تد کروز، سناتور لیندسی گراهام و لیز چنی، عضو مجلس نمایندگان آمریکا، هر سه از حزب جمهوری‌خواه، در بیانیه‌ای مشترک خواستار توفق معافیت‌های دولت خود در زمینه همکاری‌های هسته‌ای غیرنظامی با ایران شده‌اند.
این سه قانون‌گذار می‌گویند این معافیت‌ها که در دولت اوباما ارائه شده و در دولت ترامپ تمدید شده‌اند، به ایران اجازه می‌دهد «زمان بخرد و بر توانایی‌های اتمی خود، پیش از بازگشت علنی به اقدامات غیرقانونی‌اش در تاسیسات مربوطه، بیافزاید.»
در عین حال سناتور دمکرات برنی سندرز در حساب کاربری خود در توئیتر می‌گوید آغاز گازدهی به سانتریفیوژها در فردو «گامی نگران‌کننده» از سوی تهران است.
سناتور سندرز با این حال با اشاره به توافق اتمی دوره باراک اوباما و خروج دولت ترامپ از آن، خواستار «بازگشت فوری» به برجام و «گفت‌وگو با ایران در مورد مسائل دیگر منطقه» شده‌است.
روز گذشته نیز دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا به گام چهارم برجامی ایران بر اساس مادتین ۲۶ و ۳۷ توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ میلادی واکنش نشان داد.
رئیس جمهوری آمریکا در محوطه کاخ سفید در پاسخ به سئوال خبرنگاری در این خصوص بدون اشاره به نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل توسط وی در ۸ ماه می سال ۲۰۱۸ میلادی گفت: ما در حال بررسی این موضوع هستیم. ببینیم چه می‌شود.
اروپا نگران است
در واکنش به تصمیم ایران برای انجام گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران، اتحادیه اروپا با ابراز نگرانی از تصمیم ایران مبنی بر تصمیم جدید هسته‌ای ایران مدعی شد که این تصمیم برجام را به خطر می‌اندازد.
در همین ارتباط نیز مایا کوتسیانچیچ، سخنگوی کمیسیون اروپا، در یک کنفرانس خبری درباره اقدام ایران گفت که این توافق «مربوط به امنیت ما است و توافقی نیست که فقط برای امنیت منطقه و اروپا اهمیت داشته باشد، بلکه برای امنیت کل دنیا است.»
کوتسیانچیچ در بخش دیگری از سخنانش گفت که پایبندی اتحادیه اروپا به توافق به «پایبندی کامل ایران» وابسته است.
همچنین یکی از سخنگویان اتحادیه اروپا اعلام کرده است: ما از تصمیم ایران برای کاهش تعهدات برجامی که رئیس جمهور روحانی آن را اعلام کرد، نگرانیم و از ایران می‌خواهیم از تمامی فعالیت‌هایی که در مغایرت با تعهدات برجامی این کشور است صرف نظر کند [...] زیرا حفظ برجام روز به روز دشوارتر می‌شود.
درخواست فرانسه برای تجدید نظر در تصمیم برجامی ایران
وزارت خارجه فرانسه نیز در واکنش به اعلام رسمی گام‌ها و اقدامات هسته‌ای جدید در ایران، تهران را متهم به نقض توافق هسته‌ای کرد.
فرانسه در ارتباط با راه‌اندازی زنجیره سانتریفیوژهای نسل ششم توسط سازمان انرژی اتمی ایران که روز گذشته به صورت رسمی از سوی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران اعلام شد، از تهران خواسته است تا در تصمیم خود تجدید نظر کند.
فرانسه در عین حال اعلام کرده که منتظر گزارش رسمی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ارتباط با اقدامات هسته‌ای ایران خواهد بود.
در همین ارتباط، «اگنس واندرمول»، سخنگوی وزارت خارجه فرانسه در جمع خبرنگاران اعلام کرد که کشورش به همراه دیگر شرکای خود در انتظار گزارش آتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ایران خواهد بود، هرچند اقدامات اعلام شده از سوی ایران برخلاف توافق وین است.
سخنگوی وزارت خارجه فرانسه همچنین ادعا کرد که کشورش همچنان به تعهدات خود در توافق هسته‌ای پای بند خواهد ماند و از ایران نیز می‌خواهد تا تعهدات خود در این توافق را به صورت کامل انجام دهد و به همکاری‌های خود با توافق برجام و اژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادامه دهد.
آلمان: برجام در خطر است
دولت آلمان نیز به اعلام گام چهارم برجامی ایران واکنش نشان داد و هایکو ماس، وزیر امور خارجه آلمان که برای دیداری دیپلماتیک در بوداپست، پایتخت مجارستان به سر می‌برد، روز سه‌شنبه در یک نشست مطبوعاتی مشترک با همتای مجار خود گفت این تصمیم تهران برجام را به خطر می‌اندازد و ایران باید به اجرای تعهدات خود در چهارچوب توافق هسته‌ای بازگردد.
ماس در مورد اعلام راه‌اندازی سانتریفیوژهای جدید در ایران مدعی شد: ایران سانتریفیوژهای بسیار پیشرفته‌ای ساخته در حالی که این اقدام با توافق هسته‌ای در تناقض است.
روسیه: کاهش تعهدات ایران نتیجه عدم حل مشکلات برجام است
سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه نیز به گام چهارم برجامی ایران واکنش نشان داد.
وی گفت: کاهش تعهدات برجامی ایران نتیجه منطقی رکود در حل مشکلات مربوط به برجام است. ما گام جدید طرف ایرانی برای کاهش تعهدات داوطلبانه این کشور را پیامد منطقی رکود در حل مسائل مرتبط با پایداری برجام وتامین نتایج اقتصادی اجرای این معامله می‌دانیم که ایران امیدوار به آن بود.
از سوی دیگر دیمیتری پسکوف سخنگوی ریاست جمهوری روسیه هم به گام چهارم برجامی ایران واکنش نشان داد.
وی اعلام کرد: مسکو نگران کاهش تعهدات برجامی ایران است.
پسکوف افزود: فروپاشی برجام گواه دهنده خیر نیست.
همزمان رئیس کمیته سیاست خارجی پارلمان روسیه روز سه‌شنبه گفت ایران ممکن است در اوایل سال آینده میلادی اجرای تمامی تعهداتش را متوقف کند.
به گزارش خبرگزاری اینترفکس، کنستانتین کوساچیف در صفحه فیس‌بوک خود نوشت: «مسلما خبر دیگری در مورد روند کاهش تعهدات ایران به توافق هسته‌ای امیدوارکننده نیست. تا توقف کامل اجرای تعهدات ایران براساس برجام چند گام بیشتر باقی نمانده و این رویداد به شدت تاسف‌بار ممکن است در اوایل سال آینده میلادی روی دهد.»
انگیس نگران تهدید امنیت ملی خود شد
وزیرخارجه انگلیس نیز روز سه‌شنبه ۱۴ آبان تصمیم ایران برای «کاهش اجرای تعهدات» خود در خصوص برجام را «نقض» این توافق و تهدیدی برای امنیت ملی بریتانیا خواند.
در همین ارتباط دومینیک راب مدعی شد: «اقدام جدید ایران آشکارا نقض توافق هسته‌ای و تهدیدی برای امنیت ملی ماست.»
راب افزود: «ما طرفدار یافتن راه‌حلی از طریق مذاکرات بین‌المللی سازنده هستیم ولی ایران باید به تعهدات خود پایبند باشد و بلادرنگ به اجرای کامل تعهداتش باز گردد.»
گازدهی به فردو آغاز شد
روند گازدهی به سانتریفیوژهای فعال در سایت فردو با حضور بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی از صبح چهارشنبه 15 آبان آغاز شد.
در اجرای دستور ریاست جمهوری و رئیس شورای عالی امنیت ملی ساعتی پیش مخزن (سیلندر) ۲۸۰۰ کیلویی که حاوی حدود ۲۰۰۰ کیلوگرم گاز هگزا فلوراید اورانیوم (uf6) است تحت نظارت بازرسان آژانس بین اللملی انرژی اتمی پس از انتقال از مجتمع غنی سازی شهید احمدی روشن (نطنز) به مجتمع غنی سازی شهید دکتر علیمحمدی (فردو) در سالن خوراک دهی مجتمع فردو قرار گرفت.
طبق برجام قرار بود ۱۰۴۴ سانتریفیوژ در فردو فقط بچرخند و ایران به آنها گاز تزریق نکند اما در راستای اجرای تصمیم کشور برای کاهش تعهدات برجامی و به دستور روحانی از چهارشنبه ۱۵ ابان، گازدهی در فردو آغاز می‌شود.
بر اساس آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در شهریورماه سال جاری منتشر شد، در کارخانه غنی‌سازی سوخت فردو (FFEP) ۱۰۴۴ سانتریفیوژ IR-۱ در یک بال (واحد ۲) قرار داده شده است.
توصیه استاد دانشگاه تهران به عدم اجرای پروتکل الحاقی توسط ایران
در ارتباط با اجرای گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران، «محمدصادق کوشکی»، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران گفت: این گام‌ها به دلیل اینکه خطوط قرمز اروپایی‌ها را رد نمی‌کند و در چارچوب حفظ برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) است، می‌تواند تا برداشتن گام بیستم نیز ادامه یابد، خاطرنشان می‌کند: یعنی در این روند، ممکن است گام بیستم را برداریم و باز هیچ اتفاقی نیفتد و اروپا هیچ واکنشی نشان ندهد. چون کسانی که این گام‌ها را طراحی می‌کنند کاملا مراقب هستند که برجام خدشه‌دار نشود و با صراحت اعلام می‌کنند که این گام‌ها در چارچوب برجام است.
به باور این استاد دانشگاه تا مادامی که برجام حفظ می‌شود، اروپایی‌ها و آمریکا کاملا راضی هستند و دلیلی نمی‌بینند که پاسخگوی مطالبات ایران باشند، یعنی چنین گام‌هایی هیچ فشاری بر اروپا و آمریکا وارد نمی‌کند و آنها مشکلی نخواهند داشت، حتی اگر این گام‌ها تا گام صدم نیز ادامه یابد.
کوشکی درباره اینکه گام چهارم دارای چه ویژگی‌های باشد نیز عنوان می‌کند: مثلا روند بازرسی‌ها را به روند بازرسی‌های عادی NPT برگردانیم و بازرسی‌ها را از شکل فعلی به شکل عادی برگردانده و و اجازه بازرسی را غیر از حالت عادی پادمان ندهیم. پروتکل الحاقی را که داوطلبانه اجرا می‌کنیم، دیگر اجرا نکنیم. غنی سازی ۲۰ درصد را شروع کرده و تعداد سانتریفیوژها را به نحو چشمگیری اضافه کنیم.
کارشناس مسائل بین‌الملل: گام‌های ایران خردمندانه است
همچنین «حسن بهشتی‌پور»، کارشناس مسائل هسته‌ای معتقد است که گام‌های کاهش تعهدات برجامی ایران به خصوص گام سوم، خردمندانه بوده و باعث شد که طرف‌های مقابل به تکاپو بیفتند.
وی همچنین درباره مطالب منتشر شده مبنی بر تهدید اروپا به خروج از برجام و استفاده از مکانیسم ماشه و ارسال موضوع به شورای امنیت نیز عنوان می‌کند: زمانی می‌توانند از مکانیسم ماشه استفاده کنند که از برجام خارج نشده باشند. مکانیسم ماشه در چارچوب برجام قابل اجراست نه در بیرون از آن.
این کارشناس مسائل هسته‌ای در تشریح مشخصات گام چهارم کاهش تعهدات برجامی نیز خاطرنشان می‌کند: مرحله چهارم در مدار قرار دادن سانتریفیوژهایی است که چندین برابر سانتریفیوژهای فعلی قدرت غنی سازی دارند، این بدان معناست که ما می‌توانیم با تعداد سانتریفیوژ کمتر، ذخایر خودمان را افزایش دهیم.
