الوقت- اقدام پادشاه عربستان در برکنار کردن خالد فلاح وزیر نفت و جایگزین کردن یکی از فرزندان خود بای تصدی این پست کلیدی در دولت دلایل و اهداف مختلفی را شامل می شود که هم شامل موضوعات اقتصادی همچون تلاش برای حرکت در مسیر چشم انداز بلندپروازانه ولیعهد جوان سعودی ها در طرح عربستان 2030 می باشد و هم از واقعیات سیاسی در حال گذار عربستان از ساختار پاتریمونیالیسم مبتنی بر اجماع خاندانی به پاتریمونیالیسم موروثی نشات می گیرد.
کسری بودجه و انتظارات نفتی پادشاهی
روند برکناری خالد فلاح شباهت بسیاری به سرنوشت وزیر پیشین نفت سعودی‌ها در دهه 80 میلادی شیخ زکی یمانی دارد.
شیخ احمد زکی یمانی که با ٢٤ سابقه فعالیت، قدیمی‌ترین وزیر اوپک شناخته می‌شود در آن برهه پس از ناکامی در بالا بردن قیمت نفت آنگونه که پادشاه سعودی انتظار داشت- یعنی 18 دلار در هربشکه - از سمت خود به عنوان وزیر انرژی برکنار شد. اکنون به نظر می رسد خالد الفالح ، وزیر خارج از کشور ، با چالشی مشابه روبرو بوده است. در حال حاضر ، ریاض برای تعادل بودجه خود به قیمت نفت نزدیک به 85 دلار نیاز دارد. . صندوق بین المللی پول در پیش بینی خود از وضعیت بودجه عربستان، ریاض را در سال 2019 نیازمند فروش نفت با میانگین 85 دلار در هر بشکه دانست و برای سال 2020 این رقم را 78 دلار در هر بشکه اعلام کرد.
این درحالی است که علی رغم تصمیم اوپک برای حفظ کاهش 1.2 میلیون بشکه ای نفت در روز، در ماه اوت میزان تولید روزنانه نفت اوپک بیشتر از توافقات بود که دلیل آن را کارشناسان عرضه بیشتر از اندازه عراق و نیجریه از کاهش ناشی از عرضه نفت ایران ارزیابی کرده اند. از طرف دیگر عرضه بیشتر از اندازه کشورهای صادرکننده نفت خارج از اوپک که به اوپک پلاس (o+) مشهور هستند که مهمترین آن روسیه می باشد نیز علی رغم توافقات تولید خود را در ماه اوت بیشتر از سهمیه افزایش دادند.
در این شرایط شاهزاده عبدالعزیز وزیر جدید انرژی پادشاهی ، در سخنرانی خود در جلسه شورای جهانی انرژی ، ضمن اعلام تلاش برای ایجاد اجماع گفت: " من در چهار بحران انرژی حضور داشتم و این طعم تلخ (اختلاف) را می دانم. اما من همچنین طعم شیرین همکاری را نیز می‌دانم وقتی که همه به تعهدات خود عمل کنند".
پیش از انتصاب وی به عنوان وزیر امور خارجه انرژی ، عبدالعزیز نزدیک به دو سال به عنوان مشاور وزیر خارجه در امور نفت فعالیت کرده بود و قبل از آن نیز به عنوان معاون وزیر نفت بیش از 20 سال خدمت کرده بود. وی همچنین ریاست تیمی از مقامات وزارتخانه و مدیران آرامکو برای تهیه و به روزرسانی استراتژی نفت پادشاهی را برعهده داشته است. از طرف دیگر او در برنامه دولت برای کاهش یارانه ها، مسئولیت کمیته تنظیم قیمت انرژی (در دخل) و آب را بر عهده داشت.
اما از بعدی دیگر موضوع برکناری خالد فلاح از ریاست آرامکو نیز موجب شده است تا از این برکناری رنگ و بوی اختلافات با ولیعهد و تیم اقتصادی او به مشام برسد. محمد بن سلمان از سال گذشته میلادی تلاش های خود را برای فروش 5 درصد از سهام شرکت آرامکو که در آخرین رده بندی شرکت های درآمدزا رتبه نخست جهان را به دست اورده است، شروع کرد اما به دلایل مختلفی در این مسیر ناکام ماند. گفته می شود خالد فلاح با عرضه سریع سهام آرامکو مخالف بوده است. این در حالی است که بن سلمان که برای تحقق چشم انداز 2030 و صنعتی کردن عربستان دست یافتن به چنین سرمایه هنگفتی را ناگزیر می بیند پس از ناتوانی در فروش5 درصدی سهام آرمکو در دیگر تلاش مهم خود برای رسیدن به این مقصود، یعنی تشکیل اجلاس داووس صحرا نیز ناکام ماند. در این شرایط حضور مهره ای از خانواده سلطنتی و از برادران ناتنی محمد بن سلمان در راس وزارت انرژی طبیعتاً موانع بن سلمان برای پیشبرد برنامه هایش را از میان خواهد برد.
شاهزاده جزو تیم های برتر نبود که به ولیعهد کمک کند تا اصلاحات اقتصادی گسترده خود را در سال 2016 آغاز کند اما یک سال بعد به مشاور وزیر امور خارجه برای امور انرژی ارتقاء یافت. در آن نقش ، وی بر پیشرفت در مذاکرات با همکار عضو اوپک کویت نظارت کرد تا بتواند پس از یک توقف 4 ساله در منطقه بی طرف بین دو کشور از سر گرفته شود.
شاهزاده عبدالعزیز در سخنرانی روز دوشنبه گفت كه ستون های سیاست عربستان سعودی تغییر نخواهد كرد و توافق جهانی برای كاهش تولید نفت 1.2 میلیون بشكه در روز زنده می ماند.
وی افزود: اتحاد به اصطلاح اوپك + بین اوپك و كشورهای غیر عضو از جمله روسیه ، مشاركتی كه وی در جهت تقویت آن به یاری رساند ، برای درازمدت ماند. وی از اظهارنظر درباره قیمت نفت خودداری کرد.
میزان تولید نفت اوپک در ماه اوت برای ماه اول امسال افزایش یافته است زیرا میزان از عربستان سعودی و ضرر و زیان ناشی از تحریم های آمریکا علیه ایران بیشتر بود.
خیز خانواده سلطنتی به سمت تمرکز قدرت
شاهزاده عبدالعزیز فرزند ملک سلمان، اولین فرد از خاندان سلطنتی سعودی است که مسئولیت پست وزارت نفت را بر عهده می گیرد. تا زمان انتصاب یک شبه شاهزاده عبدالعزیز ، وزارت نفت از سال 1960 به سرپرستی تکنوکرات های غیرنظامی اداره می شد. با این رویداد قدرت به صورت بیشتری در خانواده ملک سلمان متمرکز خواهد شد. این امر بویژه برای انتقال راحت تر قدرت به محمد بن سلمان صورت گرفته است. اقدامات ولیعهد جوان سعودی ها مخالفت های گسترده ای را در داخل خاندان سلطنتی به وجود آورده است به صورتی که سال گذشته پس از حمله عهده ای به کاخ الخضرا شایعه زخمی یا کشته شدن وی مطرح شد. در این شرایط با وجود تصدی وزارت دفاع و اکنون وزارت انرژی، بن سلمان اهرم سیاست را از امنیت تا انرژی کاملاٌ تحت کنترل خواهد گرفت.
این امر را می توان اقدام دیگری در راستای تغییر شکل سنت جانشینی در ساختار سیاسی عربستان از نوعی پادشاهی مبتنی بر اجماع و توافق میان فرزندان عبدالعزیز به حکومت سلطانیسم مطلقه دانست.
آرایش قبلی به خانواده سلطنتی اجازه می داد که تصور سلطه مستقیم خاندان آل سعود بر تجارت هنگفت نفت را حداقل در ظاهر انکار کند بویژه وقتی که اوضاع به صورت مطلوب پادشاهی پیش نمی رفت و شرایط اقتصادی مردم عربستان را تحت تأثیر قرار می داد- برای مثال ، در سالهای پایانی دوره فرمانداری یمانی.
انتظارات غیرواقعی
اگرچه در آغاز به شباهت برکناری خالد فلاح و الیمانی اشاره شد اما در مورد وضعیت پس از برکناری تفاوت های عمده ای میان دو وضعیت مشاهده می شود که انتظارات بن سلمان را برای رشد قیمت ها کمرنگ خواهد کرد. جانشین یمانی یک بازار نفت را به ارث برد که به نفع عربستان سعودی بود. اولاً رشد عرضه خارج از اوپک کم بود در حالی که رشد تقاضای جهانی نفت در حال افزایش بود.
اکنون اما رشد تقاضای نفت در حال کاهش یافتن است به صورتیکه تولید ایالات متحده از ذخایر وسیع نفت شیل در هفت ماه گذشته رکورد 12.5 میلیون بشکه در روز داشته است ، و با افتتاح خطوط لوله و پایانه های صادراتی جدید که انتظار می رود در ماه های آینده توسط وزارت انرژی ایالات متحده میزان تولید بیش از 13.5 میلیون بشکه در روز تا پایان سال آینده خواهد رسید. جنگ تجاری آمریک و چین نیز دلیل دیگر رکود در بازار می باشد در حالی که چشم انداز مثبتی از پایان آن مشاهده نمی شود. DOE پیش بینی خود از رشد تقاضای جهانی نفت در سال جاری را بیش از 45 درصد نسبت به پیشبینی قبلی که در ماه آوریل 2018 انجام داده بود، کاهش داده است.
