الوقت- پس از حمله مشکوک به کشتی ژاپنی در خلیج فارس آمریکا کم کم از سناریوی خود برای تشکیل ائتلاف دریایی علیه ایران پرده برداشت. چنین هدفی را برای نخستین‌بار جوزف دانفورد رئیس ستاد مشترک پنتاگون در 10جولای 19 تیر اعلام کرد اما پس از گذشت حدود یکماه از تلاش بی وقفه کاخ سفید، این اقدام آمریکا با واکنش سرد کشورها روبهرو شده است. این مساله جای تامل و سوالات زیادی دارد که برای پاسخ گویی به آنها لازم است دلایل وریشه های آن مورد بررسی قرار بگیرد.
مقدمات ائتلاف دریایی
پس از خروج ترامپ از برجام مهمترین اقدامی که آمریکا در دستور کار خود قرار داد ایجاد اجماع جهانی علیه ایران بود. سندهایی که اسرائیل ادعا میکرد از منطقه ای به نام تورقوز آباد مبنی بر تلاش ایران برای ساخت بمب هسته ای سرقت نموده مورد قبول نهادهای معتبرمانندآژانس یانهادهای تاثیرگذاری مثل جامعه اطلاعاتی آمریکا قرار نگرفت . جامعه اطلاعاتی آمریکا در گزارش 2019 پایبندی ایران به توافق هسته ای را تایید نمود که با تمسخر ودهن کجی ترامپ مواجه شد. اما مساله مهمتر پس از رسوایی حساب کاربری «حشمت علوی » وارتباط آن با سازمان مجاهدین و نامعتبر بودن مقالات این شخصیت خیالی بوجود آمد هنگامی که مجله فوربس مقالاتی که ترامپ قبلا برای عدم پایبندی ایران به توافق به آن استناد کرده بود را حذف نمود. حذف این مقالات 11ژوئن صورت گرفت یعنی دقیقا دو روز قبل از حمله به کشتی ژاپنی در خلیج فارس. بنابراین آمریکا که طی یکسال گذشته در ایجاد اجماع علیه ایران ناموفق بود با تغییر تاکتیک و پیش‌گرفتن روش «پیش گویی خودکام بخش»(Self-fulfilling prophecy) ابتدا خطر اقدامات تنش زای ایران در خلیج فارس را در داخل آمریکا و بین متحدین آسیایی و اروپایی خود برجسته نمود سپس با فرستادن ناو و تحریک ایران، تمام اقدامات و آرایش دفاعی ایران در برابر تحریکات خود را به عنوان سندی از تلاش تهران برای برهم زدن امنیت کشتیرانی کشورهای مختلف ارائه نمود.
مارک اسپر سرپرست وقت پنتاگون در 27 ژوئن/ 6 تیر به بروکسل سفر کرد تا با مقامات ناتو برای تشکیل ائتلاف گفتگو کند. پس از توقیف نفت کش انگلیس، تلاشهای آمریکا ابعاد تازه ای به خود گرفت امیدواری واشنگتن این بود که حداقل 30کشور را در یک ائتلاف دریایی با خود همراه کند زیرا این مساله به اعتبار ترامپ و جمهوریخواهان تندرو نیز بستگی داشت بویژه اینکه اوباما در اردیبهشت سال 92 توانسته بود 41 کشور را در یک رزمایش مین روبی در خلیج فارس با خود همراه کند. ناتوانی ترامپ در ایجاد یک ائتلاف دریایی علیه ایران بزرگترین سند غیرموجه بودن خروج او از برجام در صحنه بین الملل بود.
واکنش کشورها
یکی از مهمترین کشورهایی که به تشکیل ائتلاف دریایی واکنشی منفی از خود نشان داد آلمان بود. «هایکو ماس»، وزیر امور خارجه آلمان روز چهارشنبه با تاکید بر ضرورت تنش‌زدایی در منطقه غرب آسیا بار دیگر مخالفت برلین با مشارکت در ائتلاف دریایی آمریکا را اعلام کرد. این موضع آلمان به عنوان یکی از دو ستون مهم اتحادیه اروپا تاثیر بسیاری در شکست ائتلاف دریایی داشت تا جایی که «ریچارد گرنل» سفیر آمریکا در آلمان با انتقاد شدید از خودداری آلمان در پیوستن به ائتلاف دریایی در گفتگو با روزنامه «Augsburger Allgemeine»اعلام کرد: «بزرگترین اقتصاد اروپا باید مسئولیت بیشتری در سطح جامعه جهانی برعهده بگیرد».
روزنامه الکونفیدنشیال (El Confidencial) اسپانیا نیز نوشت: دولت مادرید به تازگی درخواست رسمی از واشنگتن برای پیوستن به ائتلاف دریایی دریافت کرده است اما اسپانیا در حال حاضر هیچ تمایلی برای پیوستن به این ائتلاف ندارد.
یکی از کشورهای کلیدی در آسیا برای پیوستن به ائتلاف دریایی ژاپن است که سابقه طولانی در روابط حسنه با ایران دارد و از طرفی نیز یکی از بزرگترین وارد کننندگان محصولات نفتی از تنگه هرمز است با این حال روزنامه ماینیچی ژاپن به نقل از مقامات این کشور نوشت: ژاپن کشتی‌های جنگی خود را برای شرکت در ماموریت دریایی تحت امر آمریکا در تنگه هرمز اعزام نخواهد کرد.
دلایل شکست ائتلاف دریایی
پنتاگون در بیانیه‌ای اعلام کرد به بیش از 60 کشور برای شرکت در ائتلاف دریایی در خلیج فارس، دعوت‌نامه ارسال کرده است. اولین و مهمترین دلیل شکست ائتلاف دریایی این است که برای اکثر کشورها محرز شده عامل اصلی تنش در منطقه حضور نظامی آمریکاست. بری بوزان استاد اقتصاد دانشگاه لندن در نظریه مشهور خود وجود قدرت مداخله گرفرامنطقه ای در یک منطقه خاص را مهمترین عامل اصلی تنش میداند. اگر تا قبل از جنگ جهانی اول انگلستان باعث ایجاد تنش در امپراطوری عثمانی و آسیا میشد اکنون آمریکا این نقش را بر عهده گرفته است.آ
مریکا از نیاز سایر کشورها به نفت به عنوان اهرمی برای ایجاد تنش بدون هزینه کردن خود استفاده می‌کند. ترامپ اوایل تیرماه در مصاحبه با شبکه ان بی سی گفت ما فاصله زیاد از بقیه کشورها خودمان نفتمان را تولید میکنیم و نیازی به تنگه ها نداریم. پس از آنکه واشنگتن تنشهای ساختگی در خلیج فارس را به نقطه اوج رساند قراردادی هشت میلیاردی با عربستان و امارات برای فروش سلاح امضا نمود. باوجودی که سنا فروش اسلحه مخالفت کرد اما ترامپ رای سنا را نیز وتو کرد. با آشکار شدن این قرارداد منفعت طلبی ناشیانه ترامپ نشان داد واشنگتن از به خطر انداختن امنیت سایر کشورها برای درآمد بیشتر هیچ گونه ابایی ندارد. «ماریا زاخارو» سخنگوی وزارت خارجه روسیه روز گذشته در مورد این ائتلاف دریایی گفت: آمریکا آشکارا به تنش ها دامن میزند و این ائتلاف بیشتر از آنکه ماهیت امنیتی و صلح آمیز داشته باشد متوجه فشار برایران است.
دومین مساله ای که باعث عدم پیوستن کشورهای مهم به ائتلاف دریایی شده شخصیت ترامپ است. سوابق سه ساله حضور وی در کاخ سفید و عدم پایبندی او به منافع مشترک و حیاتی سایر کشورها که از شعار «نخست آمریکا» و تمایلات مرکانتلیستی و انزواگرایانه او نشات میگیرد ،باعث شده تا کشورهای دیگر به نیت او تردید کنند زیرا فرماندهی چنین ائتلافی با آمریکا خواهد بود و امکان دارد منافع سایر کشورها و جان نیروهای نظامی آنها را فدای منافع خود در خلیج فارس کند به این دلیل که هدف اصلی او از این ائتلاف زمینه چینی یک اجماع بین المللی علیه تهران برای توجیه خروج از برجام تهران است. بر مبنای همین امر «ناتالی توکی» مشاور ویژه فدریکا موگرینی، در ایمیلی گفت: «هرگونه فعالیت نظامی در خلیج فارس، ممکن است احتمال درگیری با ایران را به شدت افزایش دهد. تا کنون اروپایی‌ها سعی داشته‌اند که از طریق دیپلماسی و مذاکره با ایرانیان، از آزادی کشتیرانی اطمینان حاصل کنند و از این پس نیز به همین مسیر خود ادامه خواهند داد».
سومین دلیل در شکست ائتلاف دریایی را باید ناشی سیاست شمشیر دولبه تهران در بکارگیری همزمان دیپلماسی فعال و نشان دادن اقتدار نظامی دانست. پس از آنکه دکتر ظریف از تلاش تیم ب برای جنگ افروزی در منطقه خبر داد درحقیقت از شکاف موجود در بین کشورهای هم پیمان پرده برداشت. موفقیت وزارت خارجه در خنثی نمودن اجماع علیه ایران و جداشدن اروپا از تشکیل اتحاد سیاسی با واشنگتن علیه تهران باعث شد تا درنهایت کاخ سفیددر اقدامی کم سابقه ظریف را تحریم کند. این اقدام آمریکا حتی باعث انتقاد انگلیس شد که نزدیک ترین کشور اروپایی به آمریکا در تشکیل ائتلاف دریایی است. از طرف دیگر منهدم کردن پهباد جاسوسی پیشرفته آمریکایی و ناتوانی کاخ سفید در نشان دادن واکنش متقابل و همچنین توقیف نفت کش متخلف انگلیسی اقتدار نظامی ایران را به جهانیان ثابت کرد به صورتی که کشورها را در پیوستن به ائتلاف امریکایی به شدت دچار تردید نمود.
تأثیرات شکست در ائتلاف‌سازی
اولین و مهمترین تأثیر شکست کاخ سفید در تشکیل ائتلاف دریایی در خلیج فارس تثبیت و افزایش نقش محوری ایران در تأمین امنیت خلیج فارس برای کشورهای منطقه و جهان می‌باشد. موضوعی که با مبانی حقوقی نیز پشتیبانی شده و جنبه مشروعیت بین المللی دارد. با توجه به موقعیت تنگه هرمز و کنوانسون حقوق دریاها در سال 1982 یکی از حقوق ایران و عمان در تنگه هرمز توسل به قاعده "عبور بی ضررInnocent Passage " و ایجاد محدودیتهایی در زمانهای خاص برای عبور و مرور است به گونه ای که تامین کننده اصلی امنیت در تنگه هرمز ایران و عمان هستند و با توجه به طول ساحل ایران ، نقش ایران در این زمینه حیاتی است. نشریه فارن پالیسی نیز با علم به این مساله در گزارش اخیر با این تیتر که ایران مالک خلیج فارس است نوشت آمریکا درحال ترک خلیج فارس است امسال یا سال دیگر خواهد رفت .
وزیر امورخارجه ایران در پی تنش آفرینی آمریکا در منطقه ، اوایل خرداد ماه پیشنهاد امضای معاهده عدم تعرض با همه کشورهای خلیج فارس ارائه کرد پیشتر از آن نیز پیشنهاد «مجمع گفتگوی منطقه‌ای (جمعی)» را داده بود. ثبات قدم ایران در تنش زدایی علی رغم تحریکات مکرر آمریکا، کم کم آثار مثبت خود را نشان داده به گونه ای که سه روز پیش فرمانده گارد ساحلی امارات "محمدعلی مصباح الاحبابی" باهیاتی همراه وارد تهران شد و در گفتگو با فرمانده مرزبانی ناجا گفت: مداخله بعضی از دولت‌ها در خطوط اول دریانوردی، ایجاد کننده مشکل در منطقه است که با روابط حسنه، باید امنیت را در خلیج فارس و عمان برقرار کنیم.آنچه مسلم است تا قبل از خروج ترامپ از برجام نه تنشی در خلیج فارس بود نه صحبتی از تشکیل ائتلاف دریایی این پیشنهاد آمریکا بزرگترین دلیل تاثیر خروج آمریکا از برجام در افزایش تنشهای منطقه ای است.
