الوقت- در حالی که طبق تقویم انتخاباتی قزاقستان، انتخابات ریاست جمهوری این کشور باید در سال 2016 برگزار می شد، نورسلطان نظربایف به درخواست گروهها و احزاب نزدیک به دولت، حکم به برگزاری انتخابات زودهنگام در آوریل 2015 داد. اقدامی که یادآور برگزاری انتخابات زودرس ریاست جمهوری در 2011 بود، انتخاباتی که قرار بود در 2012 برگزار شود اما وقوع تحولات خاورمیانه و شمال افریقا و شماری مولفه های دیگر سبب شد نظربایف به استقبال انتخابات زودهنگام برود. در انتخابات 2015، نظربایف توانست در رقابت با دو نامزد کمتر شناختهشده، با کسب 97/4 درصد آراء، جواز ماندن بر کرسی ریاست جمهوری برای حداقل 5 سال آتی را به دست آورد. رئیس جمهور قزاقستان در بیان دلایل برگزاری انتخابات پیش از موعد، علاوه بر مسائل داخلی، به احتمال تشدید بحرانهای جهانی و منطقه ای و لزوم آمادگی برای مواجهه با آنها اشاره نمود. پس از اعلام نتایج، بلافاصله مراسم تحلیف برگزار شد و نظربایف مجدداً نخست وزیر کریم ماسیم اف و اعضای دولت را برای تایید پارلمان کرد. هر چند کابینه ابقاء شد و ساختار دولت تغییر نیافت اما نظربایف برنامه های جدیدی را با هدف بهبود عملکرد دولت اعلام نمود. وی در مراسم تحلیف، درباره سیاست خارجی کشورش گفت که قزاقستان به همکاری با شرکای راهبردی اش؛ روسیه، چین، آمریکا، اتحادیه اروپا و جهان اسلام ادامه می دهد و روابط ویژه ای با شرکای نزدیکش در اتحادیه اقتصادی اوراسیایی خواهد داشت. سخنان نظربایف در حقیقت عصاره ی سیاست خارجی قزاقستان در 24 سال گذشته را جلوه گر ساخت، سیاستی که بر مبنای راهبردی چندوجهی، توسعه روابط متوازن با قدرتهای جهانی و بازیگران منطقه ای را دنبال می کند.
نظربایف در اولین سفر خارجی پس از انتخابات، راهی مسکو شد. روسیه به منزله نزدیکترین متحد و شریک استراتژیک قزاقستان، همواره جایگاه ویژهای در روابط خارجی آستانه داشته است. روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی دو کشور که ریشه در پیوندهای گذشته و ساختارهای درهم تنیده باقیمانده از زمان شوروی دارد، با امضای معاهده «اتحاد و حسن همجواری در قرن 21» توسط نظربایف و پوتین، انسجام بیشتری یافت. علاوه براین، روند همکاریهای چندجانبه قزاقستان و روسیه در دوران زمامداری پوتین و سیاست شرقی اش، شتاب چشمگیری داشته است. آستانه در ساختارهای منطقه ای که توسط مسکو تاسیس و قوام یافته، مانند اتحادیه مشترک المنافع، سازمان پیمان امنیت دسته جمعی و اتحادیه گمرکی، حضور فعالی دارد، ضمن اینکه روند همگرایی اوراسیایی با مشارکت قزاقستان، تعاملات منطقه ای را وارد مرحله جدیدی کرده است. تاسیس اتحادیه اقتصادی اوراسیایی (EAEU) که معاهده آن در ماه مه 2014 در آستانه به امضای روسای جمهور روسیه، قزاقستان و بلاروس رسید و از ابتدای سال 2015 نیز عملیاتی شد، یکپارچگی و وابستگی بیشتر قزاقستان به روسیه را در پی دارد. با این وجود قزاقستان تلاش می کند با تمرکز بر شاکله اقتصادی اتحادیه و عدم ورود به مباحثی که می تواند اتحادیه را به سمت و سوی سیاسی ببرد، مانع از تلقی ایجاد یک بلوک سیاسی حول محور مسکو، به ویژه در غرب شود. چرا که رویکرد غربی در دو وجه اروپایی و آمریکایی آن، در پیشبرد روابط خارجی قزاقستان اهمیت بسزایی دارد.
در «راهبرد 2020» سیاست خارجی قزاقستان، بر تحکیم مشارکت استراتژیک با مجموعه اتحادیه اروپا در مقام بزرگترین شریک اقتصادی آستانه، تاکید شده است. قزاقستان به منزله کشوری اسلامی، ریاست سازمان امنیت و همکاری اروپا را در سال 2010 برعهده داشت که منجر به تقویت جایگاهش در اروپا شد. آستانه در سال 2013 و 2014 به ترتیب میزبان اولین سفر نخست وزیر انگلیس و رئیس جمهور فرانسه به آسیای مرکزی بود. در سالهای اخیر مذاکراتی جدی میان قزاقستان و اتحادیه اروپا به منظور انسجام بخشیدن به تعاملات و توسعه آتی آن در جریان بوده که منجر به تدوین معاهده جدید «مشارکت و همکاری جامع» شده است. این معاهده که نظربایف و باروسو رئیس وقت کمیسیون اروپایی، در اواخر سال 2014 در بروکسل، ختم موفق مذاکرات آنرا اعلام کردند، قرار است در سال 2015 به امضاء برسد و ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حقوقی روابط را در بر می گیرد. از مجموعه آسیای مرکزی و روسیه، قزاقستان اولین کشوری است که بر سر این معاهده جدید با اتحادیه اروپایی به توافق رسیده و امیدوار است با اجرایی شدن آن، مناسبات طرفین شکل نوینی به خود بگیرد. قزاقستان پیش از این نیز توافقات مهم دیگری را با غرب به امضاء رسانده است. برنامه مشارکت برای صلح و برنامه عمل مشارکت کشوری (IPAP) با ناتو از جمله آنهاست که بستر همکاریهای مشترک نظامی را فراهم کرده است. قزاقستان که در طول سال در تمرینهای متعدد نظامی متحدان شرقی خود حضور می یابد، رزمایش سالانه «عقاب استپ» را از سال 2003 با مشارکت پررنگ غربیها برگزار می کند که عمدتاً به تقویت توانایی نیروهای پاسدار صلح اختصاص دارد و زمینه مشارکت قزاقها در حفاظت صلح بین المللی را مهیا می سازد. بر همین اساس قزاقها در چارچوب ائتلاف غربی پس از اشغال عراق، شرکت داشتند و هم اکنون نیز در عملیات حفاظت صلح سازمان ملل در صحرای غربی حضور دارند.
همکاری در رژیم هسته ای بین المللی از دیگر مؤلفه های مهم در مناسبات قزاقستان با غرب است. امتناع قزاقها از حفظ زرادخانه اتمی شوروی که پس از استقلال در خاک قزاقستان باقیمانده بود، آغازی بود بر یک همکاری بلندمدت سه جانبه میان قزاقستان، روسیه و آمریکا در موضوع ایمنی هسته ای و پاکسازی مراکز آزمایش اتمی قزاقستان که نزدیک به دو دهه به طول انجامید. این امر همچنین به قزاقستان امکان داد در برنامه های جمعی غربیها در سطح بین المللی در این زمینه شرکت داشته باشد. نظربایف با حمایت غرب، از مهمانان اصلی نشستهای دوسالانه سران در موضوع امنیت هسته ای و عدم اشاعه است که آخرین آن در مارس 2014 در لاهه برگزار شد. قزاقها روابط دوستانه با غرب را به مثابه مجرای مشارکت در فعالیتهای بین المللی و حضور در مجامع جهانی می بینند و توانستند در سال 2013، برای اولین بار به عضویت شورای حقوق بشر سازمان ملل درآمده و میزبانی نمایشگاه بین المللی اکسپو 2017 را کسب کنند. قزاقستان به کمک سیاسی غرب برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی و عضویت غیردائم در شورای امنیت برای دوره 18-2017 امید بسته است.
آستانه در دو دهه گذشته برپایه همین راهبرد روابط متوازن، توانسته منافع خود را در تلاطمات منطقه ای و بین المللی حفظ کند، با این حال تحولات دو سال اخیر در حوزه اوراسیا، به ویژه حوادث اوکراین و چالش میان روسیه و غرب، قزاقستان را با شرایط متفاوتی مواجه کرده که از یکسو نمی تواند تاثیر منفی تحریمهای غرب علیه روسیه بر اقتصاد خود، به خصوص در آغاز کار اتحادیه اقتصادی اوراسیایی را نادیده بگیرد و از سوی دیگر تلاش میکند در مجادله روسیه و غرب، در جبهه مسکو به شمار نرود. قزاقستان همچنان که منتقد سیاست تحریمی غرب علیه روسیه است، انضمام کریمه را هم به رسمیت نشناخته و بر ضرورت حل و فصل بحران اوکراین از طریق گفتگو تاکید می کند. نظربایف حتی با تکیه بر روابط دوستانه خود با طرفین منازعه، شخصاً برای کاهش اختلافات و تشکیل نشست رهبران روسیه، آلمان، فرانسه و اوکراین، میانجیگری نمود، رویه ای که پیش از آن در میزبانی مذاکرات هسته ای ایران و 1+5 در آلماتی سابقه داشت و پس از آن نیز در برگزاری نشست گروههای مخالف سوری در آستانه تکرار شد. تبعات فشار غرب علیه روسیه بر ثبات آسیای مرکزی، در کنار ادعای ملی گرایان روس درباره تعلق تاریخی مناطق شمالی قزاقستان به روسیه و تلاش رسانه ای غرب در همگون سازی شرایط قزاقستان با اوکراین، محکی جدی برای دیپلماسی نوپای آستانه است تا ضمن حفظ منافع خود، در وادی جانبداری از طرفین منازعه گرفتار نشود.
در این میان نمی توان حضور جدی چین در آسیای مرکزی، رقابت پیدا و پنهان آن با روسیه و غرب و مناسبات رو به فزونی اش با قزاقستان را نادیده گرفت. قزاقستان علاوه بر روابط گسترده دوجانبه و مراودات تجاری 24 میلیارد دلاری با چین، همکاری نزدیکی هم با پکن در مجامع منطقه به ویژه سازمان همکاری شانگهای و کنفرانس تعامل و اعتمادسازی در آسیا (سیکا) دارد. قزاقستان از اعضای مؤسس بانک سرمایه گذاری زیربنایی آسیایی (AIIB) است که به ابتکار چین تاسیس شده و امیدوار است در دوران ریاست چین بر سیکا، این ساختار را به سازمان امنیت و توسعه آسیا، نهادی مشابه سازمان امنیت و همکاری اروپا، ارتقاء دهد. قزاقستان از دو سال پیش که از راهبرد کلان چین در حوزه اوراسیا با عنوان «کمربند اقتصادی جاده ابریشم» رونمایی شد، حمایت و مشارکت عملی خود را بارها اعلام کرده و امیدوار است در روند اجرای برنامه های مرتبط با آن، سرمایه چینی را بیش از دیگران جذب کند.
برخی در قزاقستان، راهبرد چندوجهی این کشور را منفعلانه و خنثی می خوانند، ارلان ادریساف وزیر امور خارجه قزاقستان در پاسخ به این ادعا، اتخاذ سیاست خارجی متوازن در دو دهه گذشته را زمینه ساز حضور فعالتر کشورش در تحولات منطقه ای و بین المللی، جذب سرمایه خارجی و تامین منافع ملی می داند. در دوران گذار که نظام بین الملل، شکلی پایدار به خود نگرفته و بخشی از خطوط چالشهای جهانی به آسیای مرکزی نیز کشیده شده است، قزاقستان تلاش می کند با استمرار راهبرد کنونی به ویژه در تعامل با قدرتهای بزرگ و گسترش روابط خارجی به مناطق جغرافیایی دوردست مانند جنوب آفریقا و آمریکای لاتین، بتواند مشارکت موثرتری در شکلگیری نظم آتی جهانی داشته و منافعش را در میانه ی مجادلات و رقابتهای منطقه ای بیش از گذشته حفظ کند.
بنیاد مطالعات قفقاز
