سوابق و تجربیات چند سال گذشته گویای آن هستند که صدور بیانیه و ایراد اظهارات خوش‌بینانه در عرصه میدانی نمیتوانند تعیین کننده معادلات باشند و در نهایت کشورهای غربی علی رغم تاکیدات مکرر بر مبارزه با تروریسم، پایان دادن به بحران، بازگشت آوارگان ، بازسازی سوریه و ... همواره مسیری در تضاد با این موضع گیری‌ها اتخاذ کرده اند و از این رو نمیتوانند پایههای مناسبی برای هرگونه توافق باشند
الوقت - نشست چهارجانبه سران کشورهای روسیه، آلمان، فرانسه و ترکیه برای گفت‌وگو درباره مسائل سوریه روز شنبه هفته جاری در استانبول ترکیه برگزار شد. این نشست که در کاخ تاریخی «وحید الدین» مشرف بر تنگه بسفر برگزار شد، به مدت 3 ساعت طول کشید و پیشتر هدف آن از سوی مقام‌های سیاسی ترکیه روشن شدن اقدامات بعدی در روند سیاسی، نقشه راه و راه‌اندازی کمیسیون قانون اساسی به عنوان ساختار تعیین‌کننده قانون اساسی جدید سوریه اعلام شده بود.
همچنین، این نشست که با تبلغیات بزرگ حکومت آنکارا تشکیل شد؛ نکته مهم در آن که غالب کارشناسان و ناظران به آن توجه داشتند، عدم حضور ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین بازیگران عرصه تحولات سیاسی کشور سوریه و به عنوان یکی از بانیان نشست آستانه بود که طی دو سال گذشته بیشترین نقش را در پیشبرد حل بحران سوریه داشته است. با این وجود توجه به ایعاد نشست چهارجانبه استانبول نشانگر آن است که بیشتر چهار کشور حاضر در آن، به بُعد پرستیژی اهمیت داده‌اند و به وضوح نسبت به این امر آگاهی دارند که بیانیه پایانی و تصمیمات ان‌ها در عرصه میدانی قابلیت اجرایی شدن ندارد.
تاکید بر راه حل‌سیاسی بحران سوریه و نظامی‌گری
نکته قابل توجه در اظهارات سران کشورهای حاضر در نشست استانبول، پس از برگزاری جلسه 3 ساعته، تاکید بر ضرورت حل دیپلماتیک بحران سوریه و ممانعت از نظامی‌گری بوده است. در این میان، «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهور ترکیه بعد از پایان نشست چهارگانه استانبول درباره سوریه به تشریح نتایج این نشست پرداخت.
اردوغان در اظهارت خود تاکید کرد: اختلافات در سوریه و تبدیل شدن آن به اختلافی بین‌المللی به عدم توجه بین‌المللی لازم به این مسئله بر می‌گردد. هدف اصلی ما این است که روند آستانه را با مشارکت کشورهایی مانند فرانسه و آلمان برای حل بحران سوریه احیا کنیم. وی افزود: ما بر هدف رسیدن به حل دائمی بحران سوریه تاکید کردیم و امیدواریم که این هدف را تا پایان سال جاری میلادی محقق کنیم. ما بر مقابله با گروه‌های تروریستی در طول مرزهایمان که بالغ بر 900 کیلومتر است تاکید کردیم.
همچنین، در ارتباط با نتایج این نشست ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه نیز اظهار داشت که کشورش با همه پیشنهادهایی که برای رسیدن به راه حل سیاسی و دیپلماتیک بحران سوریه مطرح شده موافقت کرده است. او گفت: «ما بر ضرورت آغاز گفت‌وگو بین همه گروهها در سوریه تاکید کردیم.» رئیس‌جمهور روسیه افزود: «من بر ضرورت نگاه به نتایج نشست سوچی در آغاز مرحله گفت‌وگو بین همه گروه‌های سوری تاکید می‌کنم.»
علاوه بر اردوغان و پوتین، امانوئل ماکرون»، رئیس‌جمهور فرانسه بعد از اتمام نشست چهارجانبه استانبول درباره سوریه گفت که اولویت فعلی در این کشور جنگ‌زده، مبارزه با تروریسم است.
اما این اظهارات در حالی است که ترکیه و کشورهای غربی طی ماه‌های اخیر تحرکات زیادی را برای جلوگیری از آغاز عملیات ارتش سوریه علیه نیروهای تروریستی حاضر در ادلب -که از سوی سازمان ملل نیز به عوان گروه تروریستی به رسمیت شناخته شده‌اند- صورت دادند.
بیانیه پایانی نشست؛ کلیشه‌های همیشگی و تکراری
در پایان نشست استانبول درباره سوریه رهبران روسیه، آلمان، فرانسه و ترکیه بیانیه مشترکی را منتشر کردند که میتوان مفاد آن را نوعی از جمله مهم‌ترین مفاد این بیانیه میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:
- پایبندی بر حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی سوریه و تعهد به اصول منشور سازمان ملل در تلاش‌ها برای حل بحران سوریه همزمان با رد طرح‌های جدایی‌طلبانه‌ای که حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه و امنیت ملی کشورهای هم‌جوار را تهدید می‌کند.
- حمایت از راه حل سیاسی بحران سوریه و تعهد به تلاش با هم برای زمینه‌سازی شرایطی که محرک راه حل سیاسی در جهت برقراری صلح و ثبات در سوریه باشد.
- تاکید بر اینکه حل بحران سوریه نظامی نبوده و تنها از طریق راهکار سیاسی مبتنی بر مذاکراتی همسو با قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت ممکن خواهد بود.
- اهمیت همکاری و هماهنگی بین تمام طرح‌های بین‌المللی با هدف مشارکت در ایجاد راه حلی دائمی و ثابت و کارآمد برای بحران.
- برقراری آتش‌بس فراگیر در سوریه و تداوم تلاش مشترک علیه تروریسم تا نابودی کامل دو تشکیلات داعش، جبهه النصره و افراد، گروهها و تشکیلات مرتبط با القاعده و داعش و دیگر گروه‌هایی که شورای امنیت آنها را تروریستی می‌داند.
- دعوت به تشکیل کمیته تدوین قانون اساسی جدید سوریه قبل از پایان سال ۲۰۱۸ با هدف اصلاح قانون اساسی و زمینه‌سازی برای برگزاری انتخابات شفاف و آزاد تحت نظارت سازمان ملل که تمامی سوری‌ها از جمله سوری‌های مقیم کشورهای دیگر در آن مشارکت کنند و عالی‌ترین معیارهای شفافیت و قانونی بودن در آن رعایت شود.
- استقبال از توافق روسیه و ترکیه درباره ثبات وضعیت در منطقه ادلب که در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۸ به امضا رسید و تقدیر و تشکر بابت پیشرفت احراز شده در زمینه خروج سلاح‌های سنگین و اخراج گروه‌های تروریستی تندرو از منطقه عاری از سلاح.
- مخالفت با استفاده از سلاح‌های شیمیایی از سوی هر طرفی در سوریه یا هر مکان دیگر در جهان و دعوت از طرف‌های درگیر سوری برای احترام گذاشتن به معاهده منع تسلیحات شیمیایی.
- تاکید بر اهمیت زمینه‌سازی مناسب در سراسر سوریه جهت بازگشت امن و داوطلبانه آوارگان و پناهجویان سوری به منازل و شهرهای اصلی‌شان و حمایت از بازگشته‌هایی که در معرض درگیری مسلحانه، ظلم سیاسی و بازداشت اجباری بوده‌اند و تامین زیرساخت‌های لازم برای افراد بازگشته.
- درخواست از جامعه جهانی در راس آن سازمان ملل و سازمان‌های بشردوستانه برای افزایش کمک‌های انسانی به ملت سوریه.
هیاهویی برای هیچ
ورود کشورهای فرانسه و آلمان به جمع کشورهای ترکیه و روسیه، را بیش از آنکه بتوان به عنوان چهارچوبی برای تعیین آینده سوریه در نظر گرفت بیشتر کارکردی نمادین داشت. از یک سو، اردوغان با وارد کردن آلمان و فرانسه به روند مذاکرات صلح سوریه قصد دارد که با برجسته‌کردن نقش خود در جریان برگزاری این نشست چهارجانبه، پرستیژ سیاسی بین‌المللی را برای خود کسب کند و در داخل ترکیه نیز از آن به عنوان ابزاری برای افزایش محبوبیت خود بهره بگیرد. و از سوی دیگر، وی بر آن است که با وارد کردن کشورهای غربی به روند مذاکرات سوریه، تضمیمن لازم را برای در نظر گرفته شدن، دغدغه‌های امنیتی این کشور در آینده این کشور را تضمین نماید.
همچنین، تاکید بیانیه پایانی این نشست بر عدم راه‌حل نظامی و ضرورت پایان بحران سوریه در شرایطی است که نقش بازیگران داخلی مورد توجه واقع نشده است. علاوه براین، اظهارات اردوغان مبنی بر مطلع کردن ایران از نتایج این نشست نشانگر آن است که اولاً ایران بازیگری پرقدرت و غیرقابل نادیده گرفتن در سوریه می باشد و ثانیاً اثباتگر این واقعیت است که بیانیه پایانی استانبول بیشتر تکرار مواضعی بود که در گذشته نیز به شکلی کلیشه‌ای مطرح شده‌اند؛ زیرا در معادلات میدانی، سوابق و تجربیات چند سال گذشته گویای آن هستند که صدور بیانیه و ایراد اظهارات خوش‌بینانه در عرصه میدانی نمیتوانند تعیین کننده معادلات باشند و در نهایت کشورهای غربی علی رغم تاکیدات مکرر بر مبارزه با تروریسم، پایان دادن به بحران، بازگشت آوارگان ، بازسازی سوریه و ... همواره مسیری در تضاد با این موضع گیری‌ها اتخاذ کرده اند و از این رو نمیتوانند پایه های مناسبی برای هرگونه توافق باشند. بنابراین، میتوان نشست چهارجانبه استانبول را بیشتر نمادین و به عبارتی هیاهویی برای هیچ مورد ارزیابی قرار داد.
