الوقت_ پس از حضور هادي در عدن، ولاديمير ديدوشكين، سفير روسيه در يمن، بر حمايت كشورش از مشروعيت قانوني رياست جمهوري عبدربه منصور هادي تاكيد كرد. اين نخستين موضع رسمي و علني روسيه در ديدار سفير اين كشور با هادي در عدن در‌خصوص تحولات اخير اين كشور بود. در‌اين‌راستا وي اشاره كرد فدراسيون روسيه هيچ ترديدي دربارۀ مشروعيت قانوني رئيس جمهور هادي ندارد و قطعنامه‌هاي اخير سازمان ملل متحد نيز بر اين مسئله تاكيد كرده است. درهمينجهت با توجه به رويكردهاي روسيه در قبال بحران يمن نوشتار زير به بررسي نقش عوامل مختلف در تعيين راهبرد روسيه در قبال يمن مي‌پردازد .
گذشتۀ حضور روسيه در منطقه: سياست روسيه در خاورميانه گذشتۀ ديرينه دارد. در زمان شوروي، مسكو با نگاه ايدئولوژيك به خاورميانه مي‌نگريست و بر‌اساس پندارهاي ماركسيستي سعي مي‌كرد با جريان‌هاي شبه سوسياليستي و يا ناسيونال سوسياليسم پيوندهايي را برقرار كند. رويكرد روسيه در يمن در زمان جنگ سرد بيشتر معطوف به مسائل ايدئولوژيك و محدود كردن محيط مانور آمريكا در خاورميانه افزايش جايگاه و تعاملات خود در اين منطقه بود. لذا بخش مهمي از زير ساخت ارتش يمن به نوعي به ارتش شوروي وابسته بود. بعد از فروپاشي عملاً مسكو دوره‌اي از خلا حضور و تعامل با كشورهاي همسوي شوروي را تجربه كرد. اما با بحث بيداري اسلامي روسيه مجبور به واكنش شد. دراينبين عوامل مختلف منطقه‌اي و بين‌المللي موجب شده بود تا روسيه در دو دهه گذشته به يمن توجه اساسي نداشته باشد اما در‌عين‌حال، خروج كامل و فاصله گرفتن از آن را هم برنمي‌تابيد .
ابعاد ژئوپليتيكي يمن: در ليبي روسيه تلاش كرد تا سياستي به نسبت همسويي با غرب را دنبال كند. اين امر موجب شد تا روسيه متوجه شود كه اين موضوع بيشتر از آنكه در فضاي تغييرات سياسي در خاورميانه باشد در چهارچوب معماي امنيت و فضاي ژئوپليتيكي خاورميانه قرار مي‌گيرد. لذا برخي در دستگاه سياست خارجي روسيه معتقدند كه آينده تغييرات امنيتي و مناسبات شرق و غرب در خاورميانه تعريف مي‌شود. گذشته از اين، بايد توجه داشت كه مهمترين اهميت يمن براي روسيه اين است كه حضور روسيه و پايگاه‌هاي آن را در درياي سرخ، اقيانوس هند و تنگه باب المندب حفظ كند و اين براي حضور بين‌المللي، تجاري و امنيتي روسيه و حضور در شمال آفريقا موثر است .
نوع روابط با رياض: اخيراً عبدالرحمان ابراهيم الراسي، سفير جديد عربستان سعودي در مسكو، استوارنامۀ خود را به ولاديمير پوتين، رييس جمهور روسيه، تقديم كرد. سفير جديد عربستان اعلام كرد تماس‌ها با روسيه ادامه دارد و حتي يك روز قطع نشده است. جدا از اين اگر به گفتگوي ملك سلمان بن عبدالعزيز آل سعود و ولاديمير پوتين، رئيس جمهور روسيه و پادشاه عربستان، بنگريم سلمان تلاشهاي طرف روسي براي عادي‌سازي اوضاع بغرنج در يمن را عالي ارزيابي كرده و به‌خاطر موضع روسيه هنگام تصويب قطعنامه شماره 2216 مورخه 14 آوريل 2015 ابراز حق شناسي نموده است. در مقابل نيز ولاديمير پوتين در جريان گفتگو ملك سلمان بن عبدالعزيز آل سعود را به بازديد از روسيه دعوت كرد. در‌اين‌راستا بايد گفت در واقع نوع رابطۀ رياض با مسكو نقش مهمي در چگونگي رويكرد روسيه در يمن دارد. درهمينجهت از نگاه مسكو تصميم‌گيري روسيه در‌مورد يمن با توجه به متغير عربستان مهم است. چرا كه از يكسو درحوزۀ كنترل قيمت انرژي به‌ويژه نفت، حضور روسيه و يك دولت متمايل به روسيه در يمن، عمدتاً مي‌تواند عربستان را تحت فشار گذارد و از جنگ نفت عربستان به‌عنوان يك ابزار برضد روسيه جلوگيري كند. و در بعد ديگري با توجه به اينكه جريان‌هاي تكفيري- سلفي به‌صورت غيرمستقيم قفقاز و خصوصاً چچن را تحت تاثير قرار مي‌دهند، روسيه مي‌تواند از نفوذ خود در يمن براي فشار بر حاميان جريان‌هاي سلفي و چچني‌ها استفاده كند و نوعي معامله و چانه‌زني با حاميان جريان‌هايي كه در اين منطقه مي‌توانند بي‌ثباتي در روسيه ايجاد كنند داشته باشد. در واقع در شرايط كنوني اهرم‌هايي چون وتو، نوع كنش روسيه در يمن و... مي‌تواند منجر‌به امتيازهاي گسترده روسيه از عربستان و تعديل نگاه روسيه به يمن منجر گردد .
تصور بازگشت به خاورميانه: عامل انديشه «قدرت بزرگ» در سياست خارجي روسيه و در نگاه سياست‌گذاران خارجي اين كشور به‌ويژه پوتين بيشترين تأثير را در شكل‌گيري سياست فعلي روسيه در موضوع سوريه داشته است. در واقع غم از دست رفتن عظمت دوره‌هاي تزاري و شوروي از نقاط اشتراك طيف‌هاي مختلف سياسي روسيه است. اين حس مشترك در تبديل روسيه به يك «قدرت بزرگ» است و اين انديشه همچنين راهنماي اقدام در سياست خارجي، و قرائت مسكو از موقعيت خود در نظام بين‌الملل به‌عنوان هويتي مستقل و در‌عين‌حال ممتاز است. از اين نگاه تنها در صورتي به روسيه احترام خواهند گذاشت كه قدرتمند باشد. بنابراين سياست پوتين در مقابل غرب در خاورميانه و در موضوع سوريه، به چالش كشيدن جهان‌گرايي غرب است. در‌اين راستا كرملين در خاورميانه منافع خاص سياسي و ژئوپليتيكي براي خود تعريف كرده و بازگشت قدرتمندانه را يكي از لازمه‌هاي به قدرت رسيدن روسيه مي‌داند. اكنون نيز بحران يمن مي‌تواند فرصت مهمي براي اين بازگشت باشد .
نگاه مقايسه‌اي يمن با اوكراين و سوريه: روسيه هر چند احساس مي‌كند كه حوزۀ نفوذ گذشتۀ خود را با حمايت از جريان‌هاي ضد‌غربي و ضد عربستان بازسازي مي‌كند اما همزمان تلاش مي‌كند هزينه‌ها و خسارت‌هاي عمده‌اي را متحمل نشود. در واقع نگاه روسيه به يمن با سوريه و اوكراين متفاوت است و حاضر نيست مانند اوكراين به‌صورت نظامي، تقابلي و جدي از منافع خود دفاع كند. ، اما در تلاش است به‌صورت ديپلماتيك، رسانه‌اي و تجاري اين ارتباط را حفظ كند. لذا در قطعنامه‌اي كه خيلي تند‌تر از قطعنامۀ فعلي بود و قرار بود كه عليه انصارالله تصويب شود راي ممتنع را ارائه داد. يعني حساسيتي كه روسيه در اوكراين و سوريه دارد به مراتب در يمن كمتر است. زيرا از لحاظ موقعيت استراتژيك، منابع و قدرت اقتصادي آن كشورها در اولويت بالاتري نسبت به يمن قرار دارند. با‌اين‌حال يمن به‌خاطر موقعيت استراتژيك باب المندب اهميت دارد و روسيه حداقلي از حساسيت و ايستادگي را از خود در بحران يمن در برابر غرب و سعودي بروز مي‌دهد .
رابطه با ايران: هر چند روسيه روسيه به‌‌دنبال آن است كه در آينده بتواند نقشي را در تجارت و اقتصاد كشورهاي خليج فارس و كشورهاي ثروتمند آن بازي كند و آنها را از خود ناراضي نكند اما تلاش دارد بازيگر اصلي و كليدي باشد و براي رسيدن به اين هدف همچنان اولين متحد ايران باقي بماند. در‌همين‌راستا، روسيه با استفاده از اين شيوه تلاش مي‌كند نقش ميانجي را در اختلافات و درگيريهاي منطقه‌اي ايفا كند. دراينبين هر چه رويكرد ايران به منافع روسيه در يمن نزديك‌تر باشد حمايت بيشتري از آن خواهد كرد .
رقابت با آمريكا و اهرم يمن: امروزه سياست روسيه اين است كه بتواند وضعيت موجود در خاورميانه را مديريت كند. اما به‌نظر نمي‌رسد هدف روسيه و آمريكا رويارويي مستقيم نظامي با همديگر باشد. دراينبين روسيه تلاش مي‌كند كه جدا از افزايش ميزان و توان قدرت نظامي خود به نوعي قدرت‌افكني، حضور فعال و نظامي، توليد ادبيات و گفتمان و پاسخ‌هاي حقوقي به موقع براي مديريت بحران را به نمايش گذارد. لذا پوتين با مقاومت مستقيم در برابر توسعه‌طلبي‌هاي غرب در خاورميانه درصدد است به غرب نشان دهد مسكو مي‌تواند در اين منطقه نقش يك متوازن كننده را ايفا نمايد. اما بايد توجه داشت كه دكترين امنيت ملي و سياست خارجي روسيه از نوعي پراگماتيسم سيستماتيك پيروي مي‌كند و اگر به رفتار‌شناسي رويكرد روسيه در تعامل با غرب بنگريم ممكن است يمن در بزنگاه‌هاي اصلي بحران اهرمي براي معامله با آمريكا باشد. بنابراين تلاش روسيه اين است كه يك دولت بي‌طرف و مستقل در يمن به روي كار آيد، زيرا روسيه مانند گذشته گرايش‌هاي ايدئولوژيك و سلطه‌گري ندارد ولي از شكل‌گيري يك دولت كاملاً متحد با غرب و وابسته به آن جلوگيري خواهد كرد .
فرزاد رمضاني بونش
