به طور كلي ديپلماسي فرهنگي عربستان سعودي تحت تأثير دو عامل است:
1. اين ديپلماسي تا حدود زيادي تحت تأثير تحولات و جريانات منطقه‌اي و در رقابت با كشورهايي است كه آنها را تهديدي براي ايدئولوژي خود مي‌داند؛ كه بارزترين آنها كشورهای محور مقاومت اسلامی است؛
2. ديپلماسي فرهنگي عربستان به ميزان بسيار زيادي تحت تأثير ارزش‌ها و هنجارهاي وهابيسم است.
تلاش فراوان برای برتری‌جویی عربستان سعودی در مسائل فرهنگی جهان اسلام با چاشنی آموزه‌های وهابیت، سال‌های سال است که شرایطی فراهم نموده تا نخبگان آل سعود کشور خود را به عنوان ام‌القری جهان اسلام فرض کرده و معرفی نمایند.
لذا هدف اصلی عربستان سعودی در ارتباط با دیپلماسی فرهنگی در جهان اسلام قبولاندن این مقوله به کشورهای اسلامی است که عربستان سعودی رهبر تام و تمام ژئوکالچر دنیای اسلام است و مقاومت در برابر ام‌القری (عربستان) هزینه‌های فراوانی برای آنها در پی خواهد داشت. در همین ارتباط لازم به توضیح است که در مقابل مبانی معرفتی و فرهنگی انقلاب اسلامی ایران، دیپلماسی فرهنگی عربستان کوشیده است با بهرهگیری از ابزارها و شیوههای مختلف بنیانهای عقیدتی انقلاب اسلامی را متزلزل نماید، انواع سیاستهای ایران را با توزیع جزوه و کتاب مخدوش نماید و وضعیت اهل تسنن در ایران را بحرانی نشان دهد.
از سویی، آل سعود از مجاری مذهبی وهابی، شیعه را تکفیر مینماید و تلاش دارند تا قتل و غارت شیعیان از جمله کشتن رهبران مذهبی آنها را متداول نماید. رسانههایی که مجری تبلیغاتی سیاستهای عربستان سعودی هستند نیز سعی در تفرقه بیشتر بین شیعه و سنی بواسطه طرح مباحثی چون هلال شیعی دارند و ایران را تنها نماینده اقلیت شیعی در برابر اکثریت سنی به رهبری عربستان معرفی می‌کنند.
در مقابل کشورهایی که از حیث فرهنگی و سیاسی در جبهه عربستان و تحت لوای فرامین آل سعود و علمای وهابی آن عمل می‌نمایند، از مزایا و پاداش‌های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی این کشور بهره‌مند خواهند گردید. اما به طور مشخص مهمترین ابزارهای دیپلماسی فرهنگی عربستان سعودی در جذب نیروهای اجتماعی و نخبگان کشورهای همسو و کشورهای محور مقاومت عبارتند از:
1. استفاده از رسانه‌های مکتوب و مجازی
وهابيت با تشويق و گاه تهديد نويسندگان و عمال خود به تدوین کتب و مجلات با تيراژ بالا اقدام کرده و در تمامي نقاط دنيا آنها را توزیع می‌کند. همچنين مطبوعاتی به زبان انگلیسی و عربي در داخل و خارج منتشر مي‌شوند که زير نظر دولت سعودی است. در این رابطه مجلات و روزنامه هاي الجزيره، الرياض، الندوه، الدعوه و خورشيد قابل ذکرند. راديو و تلويزيون نيز زير نظر دولت و وزارت اطلاعات برنامه‌های درون مرزي و برون مرزي با زبان‌هاي مختلف پخش می‌کنند. در حال حاضر از يک هزار و هشتصد شبکه ماهواره‌اي فعال در منطقه، سيصکد شبکه آن براي تبليغ وهابيت برنامه‌سازي شده است و نزدیک به چهل هزار سايت اينترنتي و چهار هزار وب سايت به صورت شبانه‌روزی علیه شیعه فعالیت دارند.
2. جذب دانشجویان و طلاب دینی
علاوه بر اين موارد، مجمع عمومي دانشجويان مسلمان جهان كه مركز آن در عربستان قرار دارد، اساس كارش را جذب دانشجويان و طبقة جوان كشورهاي اسلامي قرار داده است. در همين خصوص، عربستان تلاش مي‌كند تا با ترويج و تبليغ سلفيگري و وهابيت، ديپلماسي فرهنگي خود را پي گيرد و مانع نفود شيعيگري شود. اين عمل با منزوي ساختن شيعيان و با داعية دفاع از اسلام و مبارزه با رفض، بدعت و انحراف از سنت همراه است. برای مثال عربستان سعودی در سال 2016 ميلادى تعدادی از كردهاى اقليم کردستان عراق را از طریق ارائه خدمات دینی جذب كرده است. مراكز آموزشى كه براى آموزش اين افراد انتخاب شده، آموزش‌هاى سلفى ارائه مىدهند. تحصيل طلاب دينى كرد در عربستان سعودى در حالى است كه اين كشور با هدف نفوذ در جامعه نخبگان آينده اقليم كردستان عراق، بهتازگى جذب دانشجويان كرد براى تحصيل در رشتههاى غيردينى مانند رشتههاى علوم انسانى، مديريت و پزشكى را نيز در دستور كار خود قرار داده است.
3. استفاده از سازمان‌های و محافل بین‌المللی (رابطه العالم الاسلامی)
«رابطه العالم الاسلامی» سازمان بین‌المللی غیردولتی غیرانتفاعی (البته وابسته به پشتیبانی- سیاسی مبتنی بر روابط متقابل و حمایتهای مالی فراوان پادشاهی عربستان سعودی) با صلاحیت خاص به شمار می‌آید که از طریق مصوبه اولین کنفرانس عمومی اسلامی در مکه به دعوت پادشاهی عربستان سعودی، به وجود آمده است. محورهای فعالیت «رابطه العالم الاسلامی» عبارت است از: فعالیت‌های تبلیغ بین‌المللی شامل سامانۀ آموزش بین‌المللی رهبران، ائمه جماعات و مبلغان مذهبی، اعزام دانش آموختگان مقاطع عالی به عنوان سفیران فرهنگ دینی و پیام رسانان مستقل؛ و کفالت امور مادی مبلغان، وعاظ و ائمه جماعات، تأسیس شبکۀ نخبگانی با ترکیب دانشمندان مسلمان، برگزاری همایش‌ها و هم‌اندیشی‌های بین‌المللی اسلامی و غیره.
نهادهایی مانند مجمع فقه اسلامی، شورای عالی جهانی مساجد، و جمعیّت اسلامی جوانان زیر نظر این مرکز قرار دارند. همچنین بیش از یک هزار مسجد و صدها مرکز اسلامی در سراسر جهان زیر نظر این سازمان مشغول فعّالیت هستند. اضافه بر این، کمک‌های این مرکز در کشورهای دیگر برای احداث 2 مؤسّسه اسلامی، 1259 مسجد، 1069 مدرسه، 200 مؤسّسه مذهبی، 134 دانشگاه، 41 درمانگاه، 76 بیمارستان و یک دانشکده جهان عرب در «پاریس» هزینه شده است.
محمد داوند؛ دانش‌پژوه روابط بین‌الملل
