الوقت: مقامات آمریکا یی تا کنون که بیش از یکسال از کودتای شکست خورده ترکیه گذشته ، با استرداد گولن موافقت نکرده اند. اخیراً نیز گولن با بیان اینکه آمریکا تسلیم خواسته‌های ترکیه نخواهد شد و تحت هیچ شرایطی وی را به آنکارا تحویل نخواهد داد آب پاکی را بر دست مقامات ترکیه ریخته و آنها را از موفقیت در استرداد گولن به ترکیه ناامید کرده است؛ به‌نحوی‌که ترک‌ها به ناچار دست از موضع سابق خود برداشته و به حبس خانگی گولن در آمریکا نیز رضایت داده‌اند. این موضع را طی چند روز گذشته معاون نخست‌وزیر ترکیه نعمان گورتولموش بیان کرده که نشانگر کوتاه آمدن ترکیه از مطالبات سابق خود است.
فتح‌الله گولن، روحانی واعظ ازمیری که جریانش با اسم "جنبش خدمت" شناخته می‌شوند پس از فوت سعید نورسی از اصلی‌ترین نظریه‌پردازان اسلامی ترکیه در دهه 60 میلادی، توانست در دهه‌های بعدی سریعاً در مناطق مختلف ترکیه طرفدارانی را پیدا کند و در حال حاضر اصلی‌ترین نظریه‌پرداز اسلامی ترکیه محسوب می‌شود که با ارائه تفاسیر خاص و ویژه از اسلام توانسته طرفداران بسیاری در داخل ترکیه و سرتاسر جهان پیدا کند. تعداد هواداران جریان گولن بیش از 5 میلیون نفر تخمین زده می‌شود و وی شهرت خود را مدیون مجالس وعظی است که در آنها دائماً گریه می‌کند و احساسات حضار را برمی‌انگیزد.
جنبش گولن موافق با اصل اقتصاد سرمایه‌داری است. طرفداران اسلام‌گرایی مدل ترکیه ازآن‌رو مخالف اصل لائیسیته و از سوی دیگر موافق سکولاریسم آمریکایی (آن‌گونه که خود اعلام می‌دارند) هستند که از دید آنان در مدل سکولار آمریکایی، آزادی مذهبی برای تمامی شهروندان تأمین می‌شود. جریان گولن خود را به عنوان جنبشی اسلام‌گرا و معتدل که معتقد به لیبرال دموکراسی و ارتقای تساهل میان عقیدتی است معرفی نموده است. منتقدان گولن بر این باورند که وی و هوادارانش می‌دانند چگونه از مردم برای رسیدن به اهدافشان استفاده کنند. برای مثال اشاره می‌کنند که در دهه 80 میلادی گولن خود را یک ضدکمونیست دوآتشه نشان داد تا حمایت ایالات‌متحده از جریان خود را جلب کند.
دکتر نجیب هابلمیتوغلو، استاد پیشین تاریخ دانشگاه آنکارا در سال 2001 مقاله ای تحت عنوان "عاملان عملیات، نفوذ جاسوسان و گولنیست ها" منتشر نمود که در آن ادعا نموده بود که فتح‌الله گولن عامل دستگاه اطلاعاتی ایالات‌متحده (CIA) است.در این مقاله ادعا شده بود که گولن داوطلبانه به سازمان سیا پیوسته و تحت نظر FBI در منزلی که برای وی در پنسیلوانیا تهیه نموده‌اند، زندگی می‌کند. پس از انتشار این مقاله، هابلمیتوغلو در سال 2002 به قتل رسید، قتلی که هنوز قاتل یا قاتلان و انگیزه‌های آن نامشخص مانده است. مخالفان گولن مستقیماً شخص وی را مسئول مرگ این استاد دانشگاه دانسته‌اند.
رئیس پیشین دستگاه اطلاعاتی ترکیه عثمان نوری گوندر نیز در خاطرات خود یادآور می‌شود که جریان گولن پوششی برای فعالیت‌های سیا در اواسط دهه 90 میلادی بوده است، وی در ادامه مدعی شده که در آن دوره حدود 130 عضو سیا در مدارس گولن در قرقیزستان و ازبکستان پناه گرفته بودند.
در مورد رابطه ایالات‌متحده با جریان گولن بایستی اشاره نمود که واشنگتن از گولنیست ها در آسیای مرکزی به منظور نیروی بازدارنده از نفوذ مدل اسلام شیعی جمهوری اسلامی ایران حمایت به عمل آورده است. ایالات‌متحده در آن دوره برای مقابله با نفوذ تفکر شیعی در آسیای مرکزی از مدل اسلام سنی ترکیه که منطبق با اقتصاد بازار آزاد نیز بود حمایت کرد.
هرچند مدارک قطعی پیرامون احتمال ارتباط گولن با سیا و علاقه ایالات‌متحده به جریان وی در دست نیست اما منتقدان بر این باورند که اگر گولن ارتباط پنهانی با دستگاه اطلاعاتی آمریکا ندارد و تشکیلاتی سری نیست چرا اکثر عواملش پنهان‌اند و این تشکیلات دارای ساختار مخفی است؟!
در سال 1999 ویدئویی منتشر شد که گولن در آن به پیروانش می‌گوید که باید سعی کنند به ساختارهای موجود قدرت نفوذ کنند. گولن در این ویدئو می‌گوید: "شما باید بدون اینکه کسی متوجه حضورتان شود، در شریان‌های سیستم رخنه کنید، تا اینکه به تمام مراکز قدرت برسید. شما باید صبر کنید تا همه قدرت حکومت به دستتان بیفتد؛ تا وقتی‌که همه قدرت نهادهای منبعث از قانون اساسی در کنارتان قرار گیرد".
اسناد منتشرشده توسط ویکی لیکس نیز از نفوذ بالای جنبش گولن در ساختار سیاسی و اجتماعی ترکیه خبر داده بود. براساس این اسناد جیمز جفری سفیر سابق آمریکا در آنکارا در سال 2009 طی یک گزارش رمزدار این‌چنین می‌نویسد: جنبش فتح‌الله گولن کنترل کامل حکومت ترکیه را به دست گرفته است. در این سند ادعا می‌شد که پلیس ترکیه هم کاملاً در دست جریان گولن می‌باشد. این گزارش می‌افزاید که پلیس ترکیه در حدود 200 هزار نفر نیرو داشته و جهت هرگونه حمایت از جماعت گولن آمادگی کامل دارد.
جریان گولن با نفوذ گسترده‌ای که در ساختار قدرت ترکیه دارد همواره قابلیت بهره‌برداری به عنوان یک برگ بازی و اهرم فشار از سوی ایالات‌متحده برعلیه ترکیه را دارد و به نظر می‌رسد که دلیل اصلی عدم موافقت‌های آمریکا با استرداد وی به ترکیه نیز همین مسئله باشد. چرا که تحویل گولن و تن دادن به خواسته‌های مقامات ترکیه، باعث خواهد شد واشنگتن توان استفاده از ظرفیت‌های وی در آینده را با استرداد و در ادامه محاکمه وی از دست خواهد داد.
اصرار و پافشاری مقامات ترک بر استرداد گولن موضوع را به نحوی برای ترکیه حیثیتی کرد؛ اما در نقطه مقابل پس دادن گولن به ترکیه برای آمریکا که ادعای ابرقدرت بودن دارد به نوعی کوتاه آمدن در برابر خواست ترکیه که نهایتاً می‌تواند قدرت منطقه‌ای باشد محسوب می‌شود و آمریکا به همین دلیل قطعاً گولن را به ترکیه پس نخواهد داد. بنابراین طبیعی است که ترکیه در مسئله استرداد او توفیقی به دست نیاورد و در نهایت به دلیل منافع مشترک در امور منطقه‌ای و بین‌المللی و روابط استراتژیک بلندمدتی که با ایالات‌متحده دارد از این خواسته خود صرف‌نظر کند؛ امری که نشانه‌های آن طی روزهای اخیر در اظهارات مقامات ترکیه نیز مشاهده شده است.
مصطفی رنجبر محمدی، پژوهشگر مسائل منطقه‌ای
