الوقت_ ولع سیری‌ناپذیر کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس به ویژه عربستان سعودی و امارات متحده عربی به خریداری تسلیحات و تجهیزات نظامی، دیگر بار این منطقه را به یکی از داغ‌ترین و جذاب‌ترین بازارهای جهان برای تولیدکنندگان اسلحه تبدیل کرده است. بر اساس گزارش تحقیقی سالانه گروه اطلاعاتی نشریه دفاعی جینز چاپ بریتانیا (HIS Jane's) ، در سال 2014 عربستان سعودی هند را در خرید تسلیحات پشت‌سر گذاشته و به بزرگترین واردکننده سلاح و تجهیزات نظامی تبدیل شده است. این گزارش که روز یکشنبه 8 مارس (17 اسفند 1393) منتشر شد، نشان می‌دهد در سال گذشته میلادی عربستان سعودی بیش از 4/6 میلیارد دلار را صرف خرید اقلام دفاعی کرده و از هند با 57/5 میلیارد دلار خریدهای نظامی پیشی گرفته است. به این ترتیب، پادشاهی سعودی سال 2014 را با رشدی 54 درصدی در واردات تسلیحات نسبت به سال پیش از آن (2013) به پایان برده است. برپایه ارزیابی‌های نویسندگان این گزارش، بدون احتساب خریدهای سال 2014، سطح واردات تسلیحات عربستان در سال 2015 به 8/9 میلیاد دلار خواهد رسید و این کشور یک دلار از هر هفت دلار درآمد خود را صرف واردات تجهیزات دفاعی خواهد کرد. به گزارش مؤسسه «بیزینس مانیتور اینترنشنال » (BMI) ، هزینه‌های دفاعی عربستان در بودجه سال 2014 این کشور معادل 60 میلیارد دلار بوده و انتظار می‌رود تا سال 2018 به 72 میلیارد دلار برسد .
عربستان سعودی و امارات متحده عربی در مجموع 6/8 میلیارد دلار سامانه‌های دفاعی (بیش از مجموع واردات اقلام دفاعی در کشورهای اروپای غربی) را در سال 2014 وارد کردند. ایالات متحده بزرگترین سود برنده از بازار گرم تسلیحات در خاورمیانه بوده است که در سال‌های 2013 و 2014 به ترتیب 6 و 4/8 میلیارد دلار تسلیحات به کشورهای این منطقه صادر کرده است. این در حالی است که آمار مؤسسه IHS شامل اقلامی مانند مهمات، سلاح‌های کوچک (انفرادی) و برنامه‌های امنیتی و اطلاعاتی نمی‌شود .
در گزارش IHS آمده است که در فهرست مهمترین صادرکنندگان اسلحه در جهان طی سال 2014، پس از آمریکا با 7/23 میلیارد دلار، روسیه با 10 میلیارد دلار، فرانسه با 9/4 میلیارد دلار، بریتانیا با 1/4 میلیارد دلار و آلمان با 5/3 میلیارد دلار قرار گرفته‌اند. پس از این پنج کشور نیز به ترتیب ایتالیا، اسرائیل، چین، اسپانیا و کانادا قرار دارند. همچنین مهمترین واردکننده تسلیحات در سال 2014 پس از عربستان و هند، به ترتیب کشورهای چین، امارات متحده عربی، تایوان، استرالیا، کره جنوبی، اندونزی، ترکیه و پاکستان قرار دارند .
بن مورس تحلیل‌گر دفاعی ارشد در مؤسسه IHS در این مورد عقیده دارد که افزایش چشمگیر خریدهای تسلیحاتی عربستان برپایه سفارشات ارائه شده طی سال‌های قبل بوده است. مورس می‌گوید با نگاه به اطلاعات و آمارها منتشر شده در سطح جهانی پیرامون صنایع دفاعی، پنج کشور از ده کشور پیشرو در خرید اسلحه متعلق به خاورمیانه هستند، و این ناحیه بزرگترین بازار منطقه‌ای خرید تجهیزات دفاعی با 110 میلیارد دلار بودجه خرید سلاح ظرف ده سال آینده خواهد بود. براساس اطلاعات اقتصادی درباره بازارهای جهانی، به سبب بالا گرفتن تنش‌ها در خاورمیانه و نیز منطقه شرق آسیا و اقیانوس آرام، کشورهای دارای اقتصاد رو به رشد در این مناطق به ویژه خواهان خرید هواپیماهای جنگنده بوده‌اند. یکی از مهمترین این کشورها عربستان سعودی است که بخشی از 8/9 میلیارد دلار اقلام تسلیحاتی وارداتی آن در سال 2015 مربوط به جنگنده‌های آمریکایی و بریتانیایی F- 15SA و تایفون می‌شود .
در این میان، برخی از کارشناسان و تحلیلگران اعتقاد دارند که رویدادهای غیرقابل پیش‌بینی ماه‌های اخیر در منطقه خاورمیانه موجب بروز نگرانی‌های عمیق امنیتی در رهبران پادشاهی سعودی و تقویت این تصور در میان آنها شده که خریدهای تسلیحاتی بیشتر می‌تواند آنها را در برابر چالش‌های امنیتی در زمان حال و آینده حفظ کند. به عنوان مثال، دیوید کورت‌رایت مدیر «مؤسسه کورک برای صلح بین‌المللی» در دانشگاه «نوتردام» با انتشار مقاله‌ای در روزنامه «العرب» نوشت: «عربستان سعودی توسعه زرادخانه‌اش را به دلیل نگرانی از تغییر رویکرد ژئوپلیتیکال در خاورمیانه، از جمله به دلیل نوع جستجوی کمک از سوی ایالات متحده برای مبارزه با گروه «دولت اسلامی» مدنظر قرار داده است». این گروه از تحلیلگران دو دلیل عمده نگرانی مقامات ریاض که منتج به اشتیاق بیشتر به خرید اسلحه شده است را گسترش حیطه نفوذ منطقه‌ای ایران و درگیری‌های نظامی جاری با گروه‌های افراطی در نزدیکی مرزهای پادشاهی می‌دانند. از دید آنها، مذاکرات هسته‌ای قدرت‌های جهانی با ایران به یک توافق درازمدت نزدیک شده و تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی به زودی لغو می‌شوند. مقام‌های سعودی نگران هستند که بهبود وضعیت اقتصادی ایران از یکسو و بهبود روابط میان تهران و واشینگتن موجب تهدید منافع عربستان سعودی خواهد شد. عربستان با عدم ثبات در مرزهای شمالی و سقوط دولت مورد حمایت ریاض در صنعا و قدرت گرفتن شیعیان حوثی در یمن روبه‌روست. عربستان سعودی پس از حمله اخیر افراد داعش به یک پست نگهبانی در مرز با عراق که منجر به کشته شدن شماری از نظامیانش از جمله یک افسر ارشد شد، از آن بیمناک است که دامنه درگیری‌ها به داخل مرزهای پادشاهی کشیده شود .
برخی از مفسران غربی حتی این احتمال را می‌‌دهند که پادشاهی سعودی ممکن است به دنبال دستیابی به سلاح اتمی باشد. نواز شریف، نخست‌وزیر پاکستان اخیراَ دیداری سرزده و پرسش‌برانگیز از ریاض داشت. سیمون هندرسون از «مؤسسه واشینگتن برای سیاست خاور نزدیک» در این مورد اظهار کرد: «می‌توان با اطمینان قریب به یقین گفت که دیدار نواز شریف از ریاض در زمینه تلاش عربستان سعودی برای همکاری هسته‌ای با پاکستان جهت مقابله با وضعیت تازه ایران بوده است». با وجود نواز شریف بر مسند قدرت در پاکستان که سال‌های تبعید خود را در عربستان سپری کرده بود، آمادگی پاکستان برای قبول چنین همکاری و کمک به عربستان برای دستیابی به بمب اتمی درصورت خواست ریاض، بیش از همیشه است. با قدرت گرفتن شیعیان حوثی در یمن و پیشروی نیروهای بسیج مردمی متشکل از گروه‌های شبه‌نظامی شیعه در قلب مناطق سنی‌نشین عراق، نگرانی مقام‌های سعودی به مرحله‌ای رسیده که آنها را برخلاف سبک و سیاق محافظه‌کارانه خود به اظهارنظرهای علنی واداشته است. سعود الفیصل، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، هفته گذشته در یک کنفرانس خبری گفت: «وضعیت در تکریت یک مثال بارز از دلیل نگرانی ما است. ایران در حال در اختیار گرفتن عراق است». در همین حال، بدر الراشد، مفسر روزنامه «الهیات» اخیراً نوشت که شماری از کشورهای خلیج‌فارس تصور می‌کنند امروزه ایران برای جهان عرب خطرناک‌تر از اسرائیل محسوب می‌شود، و این احتمال وجود دارد که این کشورها روابط خود را با تل‌آویو به حالت عادی درآورند ».
هم‌زمان با انتشار گزارش IHS ، خلیج‌فارس شاهد گشایش نمایشگاه دو سالانه تسلیحات و تجهیزات دفاعی IDEX 2015 ( 22 تا 26 فوریه) در ابوظبی بود. در این نمایشگاه، در حدود 1200 شرکت سازنده تجهیزات دفاعی از 55 کشور دنیا شرکت داشتند. طی این نمایشگاه پنج روزه نیروهای مسلح امارات متحده عربی 33 قرارداد به ارزش 5 میلیارد دلار (328/18 میلیارد درهم) به امضا رساند (این رقم در نمایشگاه IDEX 2013 به 1/14 میلیارد درهم می‌رسید). بزرگترین این قراردادها با شرکت بوئینگ بود به ارزش 27/2 میلیارد درهم برای خرید دو فروند هواپیمای ترابری C- 17 برای تقویت ناوگان هواپیمای C- 17 نیروی هوایی امارات. در IDEX 2015 این کشور همچنین 67 میلیون درهم انواع مهمات خریداری کرد .
صنایع کشتی‌سازی امارات متحده عربی نیز قراردادی به ارزش 19 میلیون درهم برای افزایش دادن توانایی‌های شناورهای نیروی دریایی این کشور را برنده شد. یکی دیگر از بزرگترین قراردادهای این نمایشگاه مشترکاً از آن شرکت‌های «ایرباس دیفنس» و «تالس آلنیا اسپیس» به ارزش 74/3 میلیارد درهم برای فروش دو ماهواره کنترل و نظارت زمینی به همراه ایستگاه‌های کنترل زمینی آنها به نیروهای مسلح امارات متحده عربی شد .
کارشناسان آشنا با دکترین و استراتژی دفاعی عربستان سعودی اعتقاد دارند که ریاض برای حفظ نفوذ خود در منطقه و جهان نیازمند کاهش و محدود کردن نفوذ ایران به ویژه در عراق و سوریه از طریق توسعه و برابرسازی نیروهای نظامی متعارف خود با جمهوری اسلامی است. دستیابی به این هدف نیازمند تداوم افزایش شمار پرسنل نظامی در نیروی زمینی، گارد ملی، نیروی دریایی، نیروی هوایی و نیروی پدافند هوایی پادشاهی با تأکید مدرنیزه کردن و اجرای اصلاحات سازمانی در داخل این نیروها است. همچنین زیرساخت‌های دفاعی پادشاهی سعودی می‌باید آمادگی پذیرش و بکارگیری تعداد رو به افزایش سامانه‌ها و فناوری‌های جنگی جدید و افزایش برنامه‌های آموزشی پرسنل را داشته باشد. به عقیده این تحلیلگران، عربستان سعودی با اجرای این روند امیدوار است تا بتواند توانایی‌های ایران را برای همیشه خنثی سازد و به قدرت بلامنازع در جهان عرب تبدیل شود .
به عقیده کارشناسان، خریدهای تسلیحاتی مقام‌های دفاعی سعودی برای رسیدن به نخستین هدف دکترین نظامی آنها، یعنی محافظت از خاک عربستان طراحی شده و برای تقویت سه نیروی زمینی، دریایی و هوایی و سامانه‌های پدافند هوایی و موشکی این کشور انجام می‌گیرد. پادشاهی سعودی نیازمند محافظت از مرزهای طولانی و تقویت توانایی‌های نظامی خود در مرزهای شمالی، آب‌های ساحلی و مقابله با چالش‌های جاری در یمن، عراق و آب‌های خلیج‌فارس است.
رامین ندیمی
