الوقت- پس از تجاوز گسترده هوايي عربستان سعودي به خاك يمن در قالب "توفان قاطع"، برخي از دولت هاي عرب منطقه و همچنين كشورهاي غربي به خصوص آمريكا ضمن مشروع دانستن اين تجاوز آن را در راستاي حمايت از دولت به اصطلاح قانوني عبد ربه منصور هادي، رئيس جمهور متواري يمن، دانسته و بر ضرورت مقابله با نيروهاي مردمي و انصارالله تاكيد نمودند. اگرچه اين دولت ها سعي دارند تا تحولات سرزميني يمن را صرفا نزاع داخلي جلوه دهند و به بهانه استقرار ثبات و امنيت اقدام به مداخله نظامي در آن كشور نمايند، واقعيت آنستكه ريشه هاي بحران كنوني و تجاوز به يمن را بايد در موقعيت خاص اين كشور درنقشه ژئوپليتيك جهاني جستجو كرد .
نسيم بهار عربي كه منطقه خاورميانه را در سال هاي اخير در نورديده بود، يمن را نيز دستخوش تحولات چشمگيري نمود كه برآيند آن تغيير حاكميت و بركناري علي عبدالله صالح در سال 2012 از پست رياست جمهوري بود. با آغاز به كار منصور هادي و متعاقبا نارضايتي برخي از گروه ها، به خصوص انصارلله، از وضعيت مديريت كشور دردوره گذار و همچنين ناخرسندي آن ها از تقسيم قدرت در دولت موقت، يمن وارد دور جديدي از بي ثباتي شد كه نتيجه آن آغاز جنگ داخلي و تسلط انصارلله و حوثي هاي شيعه مذهب بر برخي از مناطق از جمله صنعا، پايتخت كشور، مي باشد .
اما، با توجه به عدم رضايتمندي برخي از كشورهاي منطقه اي و غربي از نتايج تحولات جاري يمن، آن ها تلاش نموده اند تا به هر صورت ممكن منازعات داخلي اين كشور را در جهت منافع خود تغيير دهند. عربستان، به نمايندگي از متحدين، براساس دكترين "تحميل خواسته" عمليات هوايي گسترده اي را براي تخريب زير ساخت هاي يمن آغاز نمود تا زمينه جهت ورود احتمالي نيروهاي زميني درخاك همسايه جنوبي تسهيل شود. روشي مشابه آن چيزي كه رژيم صهيونيستي در تجاوزات خود در سال هاي 2006 و 2014 عليه حزب الله و غزه اتخاذ كرده بود؛ ولي در نهايت با ناكامي مواجه شد .
اگرچه سهم يمن از توزيع قدرت جهاني بسيار ناچيز بوده و تاثيرگذاري آن بر تحولات منطقه اي و جهاني درخور توجه نمي باشد، با اين وجود موقعيت ژئوپليتيك ويژه اين كشور بر اهميت آن در معادلات قدرت منطقه اي و جهاني افزوده است. با استناد به رويكرد نظري ژئوپليتيك، مي توان دلائل تجاوز نظامي عربستان به خاك يمن را در چهار مورد اساسي دانست .
اول، كنترل بر گذرگاه هاي استراتژيك دريايي؛ يمن از سمت شرق و جنوب توسط درياي عرب، خليج عدن و تنگه سوق الجيشي باب المندب محصور مي باشد. با توجه به اين موضوع كه اين مناطق اشاره شده، مدخل ورودي به درياي سرخ و دسترسي به درياي مديترانه مي باشند و نهايتا آسيا را از راه دريا به دو قاره آفريقا و اروپا متصل مي كنند، از منظر استراتژيك، تجاري و همچنين به لحاظ جريان انرژي از اهميت فوق العاده اي برخوردارند. در طول سده هاي هيجدهم و نوزدهم بريتانيا، به عنوان قدرت برتر دريايي، تلاش نمود تا اين منطقه را تحت كنترل خود قرار دهد و از سده بيستم تاكنون نيز ايالات متحده آمريكا به طور مستقيم و غير مستقيم اين وظيفه را عهده دار شده است. در راستاي منويات خود، به دليل قرابت جغرافيايي و اهميت ويژه تنگه باب المندب و همچنين در چارچوب اهداف منطقه اي آمريكا، عربستان تلاش دارد مانع از دسترسي و تسلط نيروهاي انصارالله بر اين شاهراه استراتژيك جهاني شود. همكاري هاي متقابل و اعلام اعطاي كمك هاي تسليحاتي و اطلاعاتي كاخ سفيد به نيروهاي نظامي عربستان سعودي در همين ارتباط ارزيابي مي شود. حضور اخير نيروي دريايي ايران در آب هاي يمن در كنار قدرت يابي روز افزون انصارالله در مناطق غربي آن كشور، بر جديت حاكمان رياض و واشنگتن جهت كنترل اين منطقه افزوده است .
دوم، قدرت يابي فزاينده انصارالله؛ در حال حاضر شعيان يمن حدود 40-35 درصد از جمعيت 26 ميليون نفري كشور را تشكيل مي دهند. حوثي ها و گروه انصارالله كه از شيعيان زيدي هستند تلاش دارند با پيروزي بر تكفيري ها و طرفداران منصور هادي حاكميت خود را بر كل يمن توسعه داده و موقعيت خود را تثبيت نمايند. با توجه به اينكه عربستان نيز داراي شيعيان زيدي است كه در مرز مشترك با يمن ساكن هستند، امكان تاثيري پذيري آنها از شيعيان همسايه جنوبي وجود دارد. جنگ هاي مرزي سال هاي 2010 و 2009جهت سركوب حوثي ها، كه منجر به تلفات زيادي براي عربستاني ها شد، ناشي از دغدغه جدي حاكمان رياض در همين ارتباط مي باشد. همچنين با توجه به تهديدات امنيتي ناشي از تحولات يمن بر كل شبه جزيره، در مجموع رهبران سعودي به اين نتيجه رسيده اند تا بابهره برداري از قدرت سخت امنيت شبه جزيره را حفظ نمايد. حتي اگر اين اقدامات مداخله جويانه نظامي آن ها برخلاف حقوق بين الملل و اصل حاكميت مردم بر سرنوشت خود باشد .
سوم، مقابله با نفوذ منطقه اي ايران؛ حوثي ها و جنبش انصارالله به دليل الگوگيري اولين رهبر آن ها، شهيد حسين الحوثي، از انقلاب اسلامي در حقيقت حركتي "اسلامي-شيعي-زيدي" را در يمن پايه گذاري كردند. بر همين اساس و همچنين با توجه به سياست هاي ضد اسرائيلي-آمريكايي اين گروه، در طي ساليان گذشته ايران از اقدامات آن ها پشتيباني به عمل آورد كه نهايتا با حمايت عربستان از حكومت وقت، علي عبدالله صالح، منازعات داخلي يمن به جنگ نيابتي بين ايران و عربستان تبديل شد. سرنگوني حكومت منصور هادي، كه مورد حمايت سعودي ها قرار دارد، و نهايتا پيروزي جنبش انصارالله، كه مي تواند شرايط را براي حضور گسترده تر و نفوذ بيشتر ايران در حيات خلوت عربستان فراهم كند، مقامات سعودي را مجاب نموده تا جهت كنترل اوضاع يمن اولويت ويژه اي قائل شوند. ايجاد خط هواپيمايي مستقيم بين تهران و صنعا در 10 اسفند 1393، كه براي اولين بار در تاريخ دو كشور رخ داده است، در چارچوب سياست توسعه حوزه نفوذ ايران در منطقه استراتژيك جنوبي شبه جزيره عربستان ارزيابي مي شود .
چهارم، همنوايي رياض با تل آويل؛ تقارن تحولات منطقه اي با تغيير رويكرد سياست خارجي ايران در دهه گذشته، بستري فراهم نمود تا دو دشمن ديرينه يعني عربستان و اسرائيل در چارچوب اصل "دشمن دشمن من دوست من است" به يكديگر نزديك شوند و سياست هاي پنهان و آشكاري را عليه تهديد مشترك يعني ايران اتخاذ نمايند. اگرچه عربستان به دليل شرايط خاص جغرافيايي و همچنين پرستيژ سياسي، به عنوان رهبر غير رسمي كنوني جهان عرب، با فعاليت هاي فرامرزي ايران در شبه جزيره به شدت مخالف است، مقامات تل آويو نيز توسعه نفوذ ايران در جهان عرب و اتصال شيعيان يمني به هلال شيعي و محور مقاومت را تهديد جدي عليه منافع ملي و امنيت خود محسوب مي كنند .
در يك جمع بندي كلي مي توان اظهار نمود؛ شرايط ژئوپليتيكي يمن موجب شده است تا يك ائتلافي با محوريت آمريكا- عربستان و اسرائيل شكل بگيرد كه هدف غايي آن سركوب حركت هاي انقلابي مردم يمن و ايجاد يك حكومت دست نشانده مي باشد و اين كار به منظور يافتن توان در جهت تامين منافع هر سه محور كه نماينده طيف هاي غربي، عربي و صهيونيستي مي باشند، صورت مي گيرد. اين موضوع را نبايد از ذهن دور نگه داشت كه تجاوز نظامي عربستان به يمن تا حدودي منبعث از جنگ داخلي قدرت و نيز تثبيت جايگاه رهبري جديد در داخل كشور مي باشد. مضاف بر اينكه همزمان ملك سلمان استمرار و تقويت رهبري عربستان را در جهان عرب دنبال مي كند. با رجوع به حافظه تاريخي مي توان استدلال نمود در صورت اقدام به عمليات زميني، نيروهاي سعودي در باتلاق يمن گرفتار خواهند شد .
رضا اميري
