الوقت- شامگاه پنجشنبه هفتم مرداد 95 برابر با 28 جولای 2016 میلادی، ابومحمد الجولانی، سرکرده جبهه النصره در یک نوار ویدئویی مدعی جدایی از شبکه تروریستی القاعده شد و نام جبهه النصره را به آنچه «جبهه فتح الشام» خواند، تغییر داد.
جدائی جبهه النصره از القاعده با اهداف متناقضی از سوی رهبر این گروه تبیین شده است. از سویی وحدت بیشتر گروه های مخالف بشار اسد به عنوان هدف مطرح شده و از سوی دیگر وی در بیانات ویدئویی اش گفته که جبهه النصره از القاعده جدا شده تا برای جامعه بین‌المللی، آمریکا و روسیه دیگر هیچ بهانه‌ای برای حمله به مواضعش در سوریه باقی نماند. این تناقض و نحوه اقدام که حداقل در قدم اول مورد قبول آمریکا و روسیه قرار نگرفته است را باید در تصویر شرایط و تحولات کنونی میدانی و سیاسی سوریه دید و تجزیه و تحلیل کرد.
هنوز مشخص نیست که آیا جریان تغییر نام جبهه النصره به جبهه فتح الشام، صرفا یک تغییر نام است یا تغییر کاربری این گروه تروریستی را نیز به دنبال خواهد داشت. در حقیقت این تغییر نام جبهه النصره از یکی دو سال پیش زمینه‌اش وجود داشت و بعضی اطلاعات و قرائن حکایت از آن داشت که این فشار برای تغییر نام یا جدایی از القاعده تحت تاثیر طیفی از نیروهای معتدل که جبهه النصره را تشکیل می‌دهند با اغراض سیاسی و دور ماندن از تبعات همراهی با القاعده صورت گرفته است. برخی تحلیل‌ها نیز به این موضوع اشاره داشتند که ایده اصلی از سوی بعضی از قدرت‌های خارجی موثر در جبهه النصره همچون قطر مطرح شده است؛ جبهه النصره مورد حمایت مالی و تدارکاتی قطر است و به نظر می رسد این كشور از ۲ سال پیش پشت پرده این تغییرات قرار داشته است. ولی آنچه که می‌توان تحلیل کرد و گفت که ممکن است ورای این مسائل ظاهری و پشت پرده قرار گرفته باشد، تعاملات و توافقات سیاسی میان قدرت‌های تاثیرگذار بر این گروه همچون عربستان و قطر است. هدف این کشورها این است که جبهه النصره را از لیست سازمان‌های تروریستی سازمان ملل و ایالات متحده آمریکا خارج کنند. بویژه آنکه امروز اختلافات بسیاری میان قدرت‌هایی چون روسیه، آمریکا، قطر و عربستان بر سر گروه‌های تروریستی حاضر در سوریه وجود دارد. برخی کشورها مانند آمریکا و روسیه گروه‌هایی چون جبهه النصره را تروریستی می‌دانند و برخی دیگر از قدرت‌های منطقه‌ای چون عربستان و قطر آنها را تروریستی نمی‌دانند. بنابراین برای پالایش اینها و برای گرفتن هرگونه دستاویزی جهت برخورد با جبهه النصره، عربستان و قطر درصدد هستند با جدایی این گروه از القاعده بتوانند آن را نیز در زمره گروه‌هایی که در مبارزه با دولت سوریه مشروع هستند، بگنجانند و از امکانات میدانی برای آنها بهره جویند.
طبیعی بود به دلیل ارتباطات جبهه النصره با القاعده، این گروه اختلافاتی با داعش داشته باشد که این اختلافات همچون اختلاف داعش با القاعده بر سر تشکیل خلافت بود. در حقیقت جبهه النصره به دنبال مبارزه با دولت بشار اسد است و به دنبال تشکیل خلافت نیست اما داعش فراتر از این گروهها به دنبال تشکیل خلافت اسلامی است. لذا این دو گروه در بسیاری از مناطق حتی اگر به صورت مشترک حضور داشتند با هم به اختلاف برخوردند. در این میان باید توجه داشت که تعدادی از نیروهای جبهه النصره در سال ۲۰۱۴ به نفع داعش ریزش کرد اما همچنان به دلیل آنکه از نظر لجستیک و سیاسی مورد حمایت عربستان و قطر قرار دارد، توانسته به عنوان یکی از گروه‌های محوری مخالف با اسد در صحنه سوریه جایگاه خود را تثبیت کند. شاید یکی از نقاط ضعف جبهه النصره بحث پیوستگی‌اش با القاعده بود لذا اگر جدایی اش از این گروه واقعی باشد با این هدف درصدد است تا این برچسب را از خود جدا کند و بتواند یک نقش مخالف خالص سوری را در مقابل حکومت بشار اسد ایفا کند. همچنین جبهه النصره به دنبال آن است در صحنه میدانی مورد حمایت آمریکا و روسیه قرار بگیرد و در عرصه سیاسی بتواند پشت میز مذاکره بدون داشتن عقبه‌ای با القاعده حاضر شود.
برخی تحلیلگران با بدبینی به این اقدام نگریسته و معتقدند که جبهه النصره با اقدامات اخیرش یک بازی راه انداخته تا بتواند از صحنه سیاسی و میدانی به نفع خود استفاده کند.البته به نظر می‌آید که پشت پرده، یک سری تفاهمات میان آمریکا و اعراب حامی جبهه النصره مخصوصا قطر و عربستان که حمایت مالی و لجستیک جبهه النصره را برعهده دارند، وجود دارد تا به تدریج بتوانند یک گروه مسلح ولی میانه رو و بدور از مواضع افراطی را در صحنه سوریه تقویت کنند. آمریکا نیز خیلی بی میل نیست که بتواند یک نیروی قابل در سوریه را از نظر نظامی حمایت کرده و مورد آموزش قرار دهد و از وجود آنها در مذاکرات با روسیه و حتی تعاملات صحنه بین المللی مانند فعالیت‌های دی میستورا استفاده کند. در این ویدئویی که اخیرا از جبهه النصره پخش شده برای نخستین بار ابومحمد جولانی ظاهر شده است. این بدان مفهوم است که این نیروی نظامی می‌خواهد به عنوان یک الگوی رفتاری سیاسی و بدور از خشونت گرایی، افراط گرایی و تروریسم وارد معادلات سیاسی شود.
نصرت الله تاجیک/ سفیر پیشین ایران در اردن و کارشناس مسائل خاورمیانه
