الوقت- تداوم جنگ قدرت قوم گرایانه در افغانستان، افول قدرت و نفوذ حكومت مركزی و ارتقاء نا بسامانی و فساد، تشدید بحران های امنیتی و اقتصادی، آشكار تر شدن اختلاف نظر بین مسئولین دولت وحدت ملی ( اشرف غنی و عبدالله عبدالله)، اعلام مرگ ملا محمد عمر رهبر سابق طالبان و تجزیه گروه طالبان، پی گیری مذاکرات صلح چهارجانبه (پاکستان- افغانستان- چین- آمریکا) ظهور و بروز داعش در افغانستان، آغاز نوسان در سیاست های آمریكا، تغییر ماموریت نیروهای آمریکا و ناتو، نگاه نوین و همكاری هندوستان، چین، روسیه و نیز تمركز ج.ا.ایران و تركیه بر مسائل و معضلات افغانستان، از تحولات مهم و تاثیر گذار طی سال 1394 در افغانستان بود.
بروز بن بست در جنگ افغانستان و آشكار شدن این واقعیت كه هیچ کدام از طرف های جنگ در موقعیتی قرار ندارند که از موضع قدرت و برتری نظامی طرف دیگر را شکست دهند و خود را پیروز اعلام کند، موجبات ارتقاء تمایل به از سرگیری مذاکرات صلح را فراهم ساخت. علی رغم آن كه ایجاد امنیت و صلح در افغانستان یک ضرورت اجتناب ناپذیر منطقه ای و بین المللی است، اما متاسفانه باور به صلح فراگیر نیست و تمام طرف های درگیر به صلح باور ندارند و هر یک می خواهند از سکوی صلح به امتیازات و مطالبات خود دست یابند
اولین دور مذاکرات صلح افغانستان موسوم به " مری 1 " در ۱۶ می ۲۰۱۵.م به میزبانی پاکستان در اسلام آباد برگزار شد. به دلیل اعلام خبر ناگهانی مرگ «ملا عمر» رهبر طالبان، این مذاکرات به حالت تعلیق درآمد. پس از مرگ ملا عمر، «ملا منصور اختر» به عنوان رهبر جدید طالبان معرفی گردید. در راستای احیای دور دوم مذاکرات صلح افغانستان، چهار نشست مقدماتی با مشارکت کشورهای افغانستان، پاکستان، چین و آمریکا در اسلام آباد و کابل برگزار شد.
طالبان دارای چند جناح و شامل شورای کویته- شورای میدان شاه- حزب اسلامی حکمتیار- شبکه حقانی است. برخی از اعضای طالبان با ملا منصور اختر بیعت نکردند، گروهی به رهبری «ملا رسول» ضمن هم سویی با گروه تروریستی داعش، در استان های هلمند- زابل - نیمروز، عملیاتی علیه دولت وحدت ملی افغانستان انجام دادند. بدین سان شکافی بزرگ در گروه طالبان افغانستان بوجود آمد. اگر چه دفتر طالبان افغانستان در قطر در بیانیه ای اعلام کرد: «ملا منصور اختر» رهبر طالبان به هیچ کدام از گروههای طالبان اجازه مذاکره با سران دولت افغانستان و نیز شرکت در مذاکرات صلح افغانستان را نداده است. گروه طالبان در صورت تحقق سه شرط : 1- آزادی زندانیان گروه طالبان از زندانهای افغانستان .2- خروج كامل نیروهای خارجی از افغانستان . 3- خارج ساختن طالبان از فهرست گروه های تروریستی سازمان ملل متحد و پایان دهی به تحریم های جهانی علیه رهبران طالبان، حاضر به شركت در مذاكرات صلح خواهد بود.
البته چندی پیش دولت افغانستان از آغاز به کار گروهی با عنوان «۱+۶» خبر داد، این گروه پس ازآن بوجود آمد که «حامد کرزای» رئیس جمهور سابق افغانستان اعلام کرد که کشورهای ایران، هند و روسیه نیز باید در مذاکرات صلح افغانستان حضور داشته باشند. ضمن آن كه حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار اخیرا اعلامیه ای را صادر و عنوان كرده است كه : " حکمتیار می خواهد بدون هیچ قید و شرطی به روند صلح افغانستان بپیوندد. وی خواستار صلح و ثبات در افغانستان است و از همین رو به درخواست «اشرف غنی» رئیس جمهور افغانستان برای برقراری صلح در افغانستان لبیک می گوید."
مسلما نقش و کارکرد اعضای شورای عالی صلح افغانستان در چرخه صلح بس مهم است . مولوی شهزاده شاهد، سخنگو و از اعضاء مهم شورای عالی صلح افغانستان در خصوص نقش و عملكرد برخی از اعضای شورای مذكور ادعا نمود : " بیشتر اعضای این شورا از سفارت‌خانه های مختلف پول می گیرند، سفارت‌خانه های کشور های کمک کننده، پروژه هایی برای حمایت از شورای عالی صلح طراحی کردند که بخشی از این پروژه ها پرداخت حقوق ماهانه به اعضای شورای عالی صلح است. هم اینك یکی از اعضای این شورا، از یکی از سفارت‌خانه ها ماهانه 8000 دلار حقوق ماهانه دریافت می کند. " ! ؟
در حالی كه حضور داعش در افغانستان با سیاست های راهبردی آمریکا در آسیای مرکزی و جنوب آسیا می تواند هماهنگ شود و در رقابت های بین المللی علیه کشورهایی فعال شود که می توانند قدرت آمریکا را به چالش بکشانند. اینك احتمال خروج اجباری داعش از عراق و سوریه نیز وجود دارد، چنین برداشتی نیز متصور است كه نیروهای داعش شامل نیروهای : چچن – ازبک- ایغور- تاجیک، وابسته به داعش، وارد شمال افغانستان و سپس به كشور های حوزه نفوذ روسیه وارد شوند . تحولات افغانستان در مسیری قرار گرفته است که برنامه " جایگزینی داعش به جای طالبان " جهت جلوگیری از ثبات و صلح در افغانستان و منطقه، مطرح است . لذا از چنین منظری، افغانستان هم چنان در کانون توجه رقابت قدرت های منطقه ای و جهانی، باقی خواهد ماند .
از منظر برخی از تحلیلگران مسائل افغانستان، در واقع آمریکا در راستای طرح " تجزیه قدرت و تشكیل دولت موازی با حكومت مركزی در افغانستان" مایل به تقویت ارتش افغانستان، در سطحی که در موضع برتر نظامی با طالبان قرار گیرد، نیست و جنگ در افغانستان را به گونه ای مدیریت می کند که هیچ یك از طرفین به پیروزی قطعی دست نیابند، زیرا ناآرامی های کنترل شده، می تواند حضور بلند مدت نظامی آمریکا را در افغانستان توجیه پذیر نماید .
احتمال دارد بخشی از طالبان منشعب شده، پس از كسب امتیاز هایی در بلند مدت با آغاز مذاکرات صلح موسوم به «مری ۲» در مذاكرات صلح شركت نماید. عدم تمایل و حضور فعلی طالبان افغانستان به مذاکرات صلح چهار جانبه، اقدامی تاکتیکی ارزیابی می گردد تا بتوانند از طرف های مذاكره كننده امتیاز های بیشتری بگیرند. در سال جاری نیز مذاکرات صلح پیگیری خواهد گردید، اما این امر حصول صلح در افغانستان را تداعی نخواهد كرد .
در شرایط جاری، هم دولت وحدت ملی و هم طالبان افغانستان فاقد انسجام درونی می باشند. لذا دور نمای ثبات و صلح در افغانستان، طی سال 1395 ه.ش، همچنان با ابهام رو به رو است. چنین می نماید كه جنگ های قدرت و نیابتی ادامه خواهند یافت و نیروهای نظامی آمریكا و ناتو، هم چنان در پی مدیریت و كنترل اوضاع خواهند بود . افغانستان در سال جاری، هم چنان درگیر بحران های ناشی از تضاد منافع در سه سطح داخلی (دولت مرکزی و مخالفان مسلح )، منطقه ای (پاكستان- عربستان سعودی – ایران - هندوستان- تركیه ) بین المللی ( آمریكا و ناتو – روسیه- چین )، باقی خواهد ماند .
احمد مرجانی نژاد – پژوهشگر مسائل افغانستان
