الوقت- هرکدام از اقوام و مذاهب عراق به صورت مستقل از هم فعالیت دارند اما در کنار این شکنندگی سیاسی، یک تهعد ارتجاعی نیز به دولت عراق وجود دارد. جمعیت سنی مذهب عراق که با حکومت مرکزی بیگانه شده بودند، خواهان استقلال عمل بیش تری هستند. آنها خود را عراقی های ملی گرا می دانند و نمی خواهند که دولت مرکزی از میان برود. در حال حاضرعرب های سنی مذهب طرح های محلی رقابتی و مجزا را دنبال می کنند که به ساختارها، منابع و جمعیت های داخل عراق وابسته است.
برخی از رهبران سنی عرب خواهان منطقه خاص خودشان هستند . از طرف دیگر یکی از طرح های مطروحه سنی ها خروج اقلیت های غیر سنی مذهب از استان نینوا است. برخی دیگر نیز از بغداد در برابر داعش حمایت و از یک حکومت مرکزی قوی تر پشتیبانی می کنند. در واقع عرب های سنی مذهب به دفاع از حاکمیت عراق و تمامیت ارضی آن ادامه می دهند. به طورمثال با وجود اهمیت روابط منطقه ای، عرب های سنی به شیعیان عرب و سایر عراقی ها در مخالفت با حضور نظامی ترکیه در شمال عراق ایستاده اند. نمایندگان شورای پارلمانی عراق شامل اتحادی از شیعه و سنی، به دخالت ترکیه در عراق به عنوان تخطی از حاکمیت دولت اعتراض کرده اند. درحقیقت تنها اثیل النجیفی حاکم قبلی نینوا و مسعود بارزانی از حضور ترکیه در عراق برای آموزش نیروهای سنی عرب و پیشمرگه کرد علیه تروریسم استقبال کرده اند. امال بخشی از مسئولان کردستان عراق مخالف این هستند که خانواده بارزانی با رجب طیب اردوغان ارتباط ویژه داشته باشند. به همین دلیل است که نمایندگان حزب گوران در مجلس عراق و جمعیت هایی در سلیمانیه هم مخالف حضور نظامی ترکیه در نینوا هستند و آن را مداخله در عراق و مسئله کردها می دانند. در واقع بغداد برای چنین گروه هایی هنوز یک خروجی سیاسی مهم جهت توازن قدرت در منطقه باقی مانده است.
در عین حال بخشی از جامعه شیعی نیز خواهان موازنه منافع عراق در منطقه و تضمین حاکمیت آن هستند به نحوی که حیدر العبادی رئیس جمهور عراق در تنش های اخیر میان عربستان و ایران بر بی طرفی تاکید داشت. از سوی دیگر تلاش هایی در عراق وجود دارد که برای پل زدن میان تقسیمات قومی در سطح اجتماعی عمل می کند. به طور مثال در کربلا 180 هزار آواره ناشی از حضور داعش در عراق، از شیعه ترکمن و شیعه کرد و از اهالی استان نینوا هستند که 250 خانوار آنها از عرب سنی مذهب هستند. برخی از سنی های عرب که پنج سال پیش الرمادی را رها کرده بودند در کربلا مانده اند و شیخ های سنی الانبار هم برای تجارت و سایر امور به این شهر می روند هرچند که مقصد نهایی آنها نیست. با گواه به یاری مردم کربلا، شیوخ سنی در رسانه های عراق این کمک ها را باعث احساس اتحاد خود اعلام کرده اند اگرچه این احساس افراد عادی را در بر می گیرد و و سیاسیون را به تعجب وا می دارد.
حتی کردها نیز برخلاف تعهد جدایی ناپذیر به کردستان، خود را به طور کامل از عراق جدا نمی دانند. به عبارتی این تحولات احتمالاٌ گروه های پراکنده عراق را تحت یک مفهوم جامع از هویت عراقی خواهد آورد. در حال حاضر جوامع متفاوت به حد و مرز سرزمینشان اهمیت می دهند، پرچم و ادعاهای خودشان را دارند ، اما درعین حال تغییر مسیر توازن قدرت محلی به وابستگی متقابل میان بازیگران خرده دولت، تئوری " پایان عراق" و یا تقسیم عراق به سه قسم مجزا را به چالش می کشد و گروه های قومی و مذهبی را به سمت وحدت بیش تر می برد. آنچه که بروز کرده است نهادهای سیاسی بسیار مجزا هستند که تلاش دارند تا قدرت را در درون دولت دوباره پی ریزی کنند.
بقا و منافع این نهادهای کوچک و وابسته تنها به پیمان های سیاسی و مبادلات اقتصادی با سایر گروه ها و دولت مرکزی نیاز دارد تا دولت بغداد نیز پابرجا بماند. در تلاش برای کاهش درگیری های قومی، دو هفته پیش وزیر دفاع خالد العبیدی به بصره رفته و خواهان خلع سلاح عشیره ها و قبایل شده بود چرا که نزاع های قومی را عامل تضعیف کننده ای برای عراق در برابر تروریسم خوانده بود. هرچند که مسئله سلاح داشتن ریشه تاریخی در میان عشیره های این کشور دارد.عمار حکیم نیز چند ماه پیش اعلام کرده بود که سلاح کشیدن در برابر برادران کمک کردن به داعش و تروریسم است. برخی از نمایندگان مجلس عراق نیز خواهان آگاهی بخشی برای خودآگاهی در راستای تنش زدایی از طریق جوامع مدنی شده اند.
در واقع با در نظر داشتن اینکه مشکلات عشیره ای به وضعیت امنیتی و سیاسی امروز وابسته است، تنها راه برای مهار تنش های قومی این است که اعضای پارلمان، مقامات رسمی دولت و سایر سیاستمداران وابستگی های قومی خود را کنار بگذارند و آگاهی اجتماعی از هویت ملی را را به جای هویت قومی افزایش دهند. در حال حاضر حضور 40 هزار مبارز سنی مذهب یک موازنه مهم و لازم در درون واحدهای بسیج عمومی ایجاد می کند. در واقع این تصمیم عبادی می تواند تصویر عامی که از واحد های بسیج عمومی در نزد مردم وجود دارد، یعنی گروه های صرفاٌ شیعه، را تغییر دهد. حکومت عراق تصمیم گرفته است تا آنها را در واحدهای دفاعی علیه داعش جای دهد. به عبارت بهترحضور مبارزان سنی مذهب در درون طیف واحدهای بسیج عمومی مقدمه ای برای به کارگیری یک ارتش ملی است که می تواند گارد ملی هم باشد، به ویژه در روشن کردن روابط میان شیعه و سنی که در کنار هم برای آزادی شهرهای سنی مذهب می جنگند.
از طرف دیگر نیروهای ائتلاف آمریکا 16 هزار نفر مبارز عراقی را آموزش داده اند که 4400 نفر آنها سنی مذهب بوده اند. آنها خود را مستقیما به واحدهای رهبری عملیات ها و ارتش عراق وابسته می دانند. به طور کلی، وجود تهدیدات امنیتی مشترک همچون داعش و سایر گروه های تروریستی و در عین حال بیش از سه میلیون آواره عراقی، زمینه های همگرایی و تقویت هویت جامع عراقی را در برابر خطر مشترک تقویت کرده است به ویژه اینکه در آزادسازی شهر الرمادی و عملیات های اخیر ارتش عراق دولت بر مشارکت بیش تر سنی مذهب ها تاکید بیش تری داشته است. در واقع طی چند ماه گذشته اقلیت سنی مذهی که احساس بیگانگی با دولت مرکزی عراق داشت، گرایش نزدیک تری به بغداد و سایر اقوام یافته است. به عبارت بهتر نباید ملی گرایی را در عراق ناچیز پنداشت هرچند مسیر بسیار طولانی و پر فراز و نشیبی را پیش رو دارد.
فاطمه جلیلیان
