الوقت- منطقه دونباس، به ویژه استان دونتسک، به کانون اصلی جنگ روسیه و اوکراین تبدیل شده است. این نبرد نه تنها بر سر کنترل سرزمینی، بلکه بر سر ارزش‌های استراتژیک، اقتصادی و هویتی درگرفته است.
اخیراً، اظهارات دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین ایالات متحده، و گزارش‌ها درباره تماس تلفنی وی با ولادیمیر پوتین، توجهات را به طرح‌های احتمالی برای پایان درگیری و نقش محوری دونتسک در این مذاکرات جلب کرده است.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین ایالات متحده، در پایان روز یکشنبه در گفتگو با خبرنگاران اعلام کرد که دو طرف درگیر در جنگ اوکراین باید درگیری را متوقف کرده و بحث درباره «جزئیات» مرزی را به مذاکرات آینده موکول کنند.
وی با اشاره به دشوار بودن مذاکره درباره جزئیات یک قطعنامه نهایی، تصریح کرد: «پیام من این است که آنها باید همین حالا در خطوط فعلی نبرد توقف کنند، به خانه‌هایشان بازگردند، کشتن مردم را پایان دهند و این جنگ را تمام کنند».
ترامپ در اظهارات مشابه دیگری نیز گفته که «به گمانم حدود ۷۸ درصد از این اراضی توسط روسیه تصرف شده. بگذارید وضعیت موجود حفظ شود. آنها می‌توانند بعداً درباره هر چیزی مذاکره کنند.»
این پیشنهاد در عمل به معنای آن است که مسکو می‌تواند کنترل مناطقی وسیع از خاک اوکراین بویژه منطقه دونتسک را حفظ کند.
این اظهارات پس از آن صورت گرفته که روزنامه واشنگتن پست در تاریخ ۱۸ اکتبر (27 مهر) به نقل از دو مقام ارشد آمریکایی گزارش داد که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در تماس تلفنی هفته گذشته خود با دونالد ترامپ، خواستار واگذاری کنترل کامل استان دونتسک از سوی اوکراین به روسیه، به عنوان شرطی برای پایان دادن به جنگ، شده است.
مطابق این گزارش تأیید نشده، پوتین اعلام کرده بود که در ازای به دست آوردن کنترل کامل دونتسک، حاضر است کنترل بخش‌هایی از مناطق زاپوریژژیا و خرسون را – که هر دو تا حدی تحت اشغال نیروهای روسی هستند – واگذار کند.
برخی از مقامات کاخ سفید این پیشنهاد پوتین را یک «پیشرفت» و نشان‌دهنده تغییر موضع پوتین از ماه آوریل اعلام کرده‌اند زیرا به گفته رسانه‌های آمریکایی پوتین پیشنهاد قبلی ایالات متحده برای توقف خصومت‌ها در امتداد خطوط مقدم موجود جنگ را رد کرد و در عوض بر این اصرار داشت که هر توافق صلحی باید کنترل کامل روسیه بر کریمه را به همراه چهار منطقه کامل (دونتسک، لوهانسک، زاپوریژژیا و خرسون) به رسمیت بشناسد.
انتظار می‌رود پوتین و ترامپ گفتگوهای خود را در اجلاس برنامه‌ریزی شده‌ای که طی هفته‌های آینده در مجارستان برگزار خواهد شد، ادامه دهند.
دونباس؛ قلب تپنده جنگ
در آستانه مذاکرات مجارستان و رایزنی‌های مقدماتی و پشت پرده برای تهیه دستورکارهای این نشست درباره امکان پایان دادن به جنگ، توجهات به طور فزاینده‌ای بر یک بخش خاص از اوکراین متمرکز شده است: دونباس. این منطقه صنعتی در شرق اوکراین، میدان نبرد اصلی جنگ فعلی بوده است.
از زمان شروع عملیات ویژه نظامی روسیه در اوکراین در سال ۲۰۲۲، این کشور توانسته است کنترل بخش عمده‌ای – اما نه تمام – دونباس را به دست گیرد.
درست پیش از آغاز جنگ، رئیس‌جمهور پوتین استقلال کامل استان‌های لوهانسک و دونتسک را از اوکراین به رسمیت شناخت.
پس از تثبیت کنترل روسیه بر مناطق شرقی اوکراین، روسیه با برگزاری همه‌پرسی‌هایی در چهار منطقه اوکراین این چهار منطقه را ضمیمه خاک خود کرد. دو منطقه از این چهار منطقه، یعنی دونتسک و لوهانسک، در مجموع دونباس را تشکیل می‌دهند. در حال حاضر، روسیه کنترل کامل لوهانسک و بخش بزرگی از دونتسک را در دست دارد. اوکراین نیز کنترل بخش‌هایی از دونتسک در اطراف شهرهای اسلوویانسک و کراماتورسک را حفظ کرده است. سایر مناطق ضمیمه شده توسط روسیه، زاپوریژژیا و خرسون بودند که روسیه حدود ۷۵ درصد از آنها را کنترل می‌کند.
پوتین خواهان آن است که هر توافقی برای پایان جنگ، شامل اعطای کنترل کامل دونباس به روسیه باشد.
چرایی اهمیت دونباس برای روسیه
عوامل متعددی روسیه را برای تصرف دونباس به حرکت درآورده است:
- دارایی‌های اقتصادی:
در وهله اول این منطقه از دارایی‌های اقتصادی قابل توجهی برخوردار است. دونباس که نام مختصر «حوضه زغال‌سنگ دونتس» است، در امتداد مرز شرقی اوکراین واقع شده و قطب صنعتی این کشور محسوب می‌شود.
مارک اِف کانسیان، مشاور ارشد مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، می‌گوید: «دونباس در اواسط قرن بیستم بسیار صنعتی بود، اگرچه پس از جنگ سرد به نوعی به «کمربند زنگ‌زده» تبدیل شد.» به گفته کانسیان، دونباس علاوه بر این، دارای منابع معدنی ارزشمند و زمین‌های کشاورزی است که «از جمله بهترین زمین‌های کشاورزی در جهان به شمار می‌روند».
اقتصاد بسیار صنعتی دونباس، وابسته به متالورژی و استخراج زغال‌سنگ است و یکی از بزرگترین ذخایر زغال‌سنگ اوکراین را در خود جای داده است. به گزارش کیف پست، شرکت‌های زغال‌سنگ اوکراین پس از آغاز درگیری‌ها در سال ۲۰۱۴، کاهش ۲۲.۴ درصدی در تولید زغال‌سنگ خام را تجربه کردند. این آمار نشان‌دهنده وابستگی شدید این کشور به دونباس به عنوان یک نیروگاه انرژی است.
- ارزش راهبردی:
عامل دوم، ارزش استراتژیک این منطقه است. اریک هرون، استاد علوم سیاسی در دانشگاه ویرجینیای غربی، خاطرنشان می‌کند که بندر ماریوپول دسترسی به دریای سیاه را فراهم می‌کند و به عنوان «طولانی‌ترین عرصه نبرد در این جنگ»، هیچ یک از دو طرف تمایلی به عقب‌نشینی از آن ندارند.
به گفته رئیس‌جمهور زلنسکی، در صورت تصرف کامل دونتسک توسط روسیه، این کشور کنترل تقریباً تمام دونباس – که قلب صنعتی شرق اوکراین خوانده می‌شود و دهه‌هاست آرزویش را دارد – به دست خواهد آورد. افزون بر این، حفظ دونتسک یک کریدور زمینی استراتژیک برای روسیه ایجاد می‌کند که شبه‌جزیره کریمه را به لوهانسک و فراتر از آن متصل کرده و تسلط مسکو را بر جبهه شرقی و بخش‌های حیاتی خط ساحلی دریای سیاه تثبیت می‌نماید.
روسیه پیش از این و با تصرف ماریوپل، یک کریدور زمینی از کریمه تا مرز روسیه را تضمین کرده و کنترل منابع آبرسانی به کریمه و نیز بزرگترین نیروگاه برق اروپا را در اختیار گرفته است.
- اهمیت نمادین و ایدئولوژیک:
دلیل دیگر اهمیت دونتسک را باید در تبلیغات داخلی روسیه برای مشروعیت جنگ جستجو کرد. در واقع به باور کارشناسان، ارزش دونباس برای روسیه ممکن است بیش از آن که ملموس باشد، نمادین باشد. دونباس به طور نمادین در روایت روسیه از دلایل وقوع جنگ، نقشی محوری دارد.
شاید مهم‌ترین عامل برای روسیه، سکونت جمعیت زیادی از روس‌زبانان در این منطقه باشد که بسیاری از آنان در دوران اتحاد جماهیر شوروی به آنجا مهاجرت کردند.
الکساندر موتیل، استاد علوم سیاسی در دانشگاه راتگرز-نیوآرک، توضیح می‌دهد: «دونباس در اسطوره‌شناسی سوسیالیستی شوروی نقش مهمی ایفا می‌کرد» و به عنوان خانه نمونه آرمانی «مرد شوروی» شناخته می‌شد.
متیو اشمیت، استاد علوم سیاسی در دانشگاه نیوهیون، خاطرنشان می‌کند: «دونباس برای تحقق بخشیدن به چشم‌انداز پوتین از «روسکی میر» - «جهان روسی» - که او در پی ساختن آن است، حیاتی به شمار می‌رود».
بخش پنجم: آیا اوکراین دونباس را تسلیم خواهد کرد؟
اوکراین تاکنون ایده زمین در برابر صلح را رد و بر بازپس‌گیری کامل تمامی قلمروی خود پافشاری کرده است، موضعی که از پشتیبانی گسترده افکار عمومی در این کشور نیز برخوردار است.
ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، در اواسط ماه اوت به خبرنگاران گفت: «ما دونباس را ترک نخواهیم کرد. ما نمی‌توانیم چنین کاری بکنیم».
با این حال، احتمال پذیرش واقعیت‌های نظامی موجود در میدان نبرد توسط اوکراین، می‌تواند فضایی برای مانور دیپلماتیک ایجاد کند.
درخواست زلنسکی برای برقراری آتش‌بس – تحت شرایط خاص – به معنای تداوم کنترل روسیه بر مناطقی از دونباس است که هم‌اکنون در کنترل روس‌ها است، حتی اگر اوکراین از ادعاهای حاکمیتی بلندمدت خود به طور رسمی دست نکشد.
کارشناسان معتقدند با توجه به کاهش کمک‌های مالی و نظامی بلاعوض آمریکا به اوکراین در دوران ترامپ، ممکن است اوکراینی‌ها تحت فشار توافقی را بپذیرند که در آن حاکمیت قانونی خود را واگذار نکنند، اما وضعیت موجود را در ازای گرفتن برخی تضمین‌های امنیتی از سوی ناتو به رسمیت بشناسند.
