الوقت- پس از گذشت چهار دهه از تأسیس حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) که مشی مبارزه مسلحانه با دولت ترکیه را برای رسیدن به اهدافش برگزیده بود، اکنون عبدالله اوجالان، رهبر معنوی و زندانی این حزب تغییر رویه داده و در نامه‌ای تاریخی، افق جددی را پیش روی اعضا و هواداران پ.ک.ک گشوده است.
اوجالان روز پنجشنبه در نامه‌ای که طی یک کنفرانس مطبوعاتی از سوی سران پ ک ک منتشر شد، خطاب به سران این حزب گفته است:«کنگره خود را برگزار کنید و تصمیم بگیرید. همه گروهها باید سلاحهای خود را زمین بگذارند و پ ک ک باید خود را منحل کند».
اوجالان که از سال 1999 تقریباً در انزوای کامل در جزیره امرالی به سر می‌برد، در این نامه گفت که پس از فراخوان حزب «جنبش ملی گرای ترکیه» به رهبری دولت باغچه‌لی و شریک ائتلافی آن، حزب حاکم عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان، و استقبال احزاب سیاسی، تصمیم به «کنار گذاشتن این بازوی تاریخی» گرفته است.
وی همچنین خواستار آغاز "مبارزه مدنی" شد و خطاب به رهبران حزب کارگران کردستان و نهادها و سازمان‌های وابسته به آن گفت: راه‌حل‌های مبتنی بر تمایلات ناسیونالیستی افراطی، مانند ایجاد یک دولت-ملت جداگانه، فدرالیسم، خودمختاری اداری، یا راه‌حل‌های فرهنگی، الزامات حقوق اجتماعی تاریخی جامعه را برآورده نمی‌کنند». مواضعی که از آن می‌توان به عنوان یک چرخش وسیع در روش مبارزاتی، برنامه‌ها و ایدولوژی پ.ک.ک یاد کرد.
این پیام ساعاتی پس از آن منتشر شد که هیئتی از حزب دموکراتیک خلق (HDP)روز پنجشنبه با اوجالان دیدار کرد تا نامه را دریافت کند. این سومین دیدار این هیئت با اوجالان از دسامبر گذشته است و در چارچوب تلاش ترکیه برای وادار کردن پ ک ک به پذیرش خلع سلاج صورت می‌گیرد که می‌تواند به کارزار جنگ مسلحانه این گروه که از سال 1984 علیه دولت ترکیه به راه انداخته و منجر به کشته شدن بیش از 40 هزار نفر شده است، پایان دهد.
پس از انتشار نامه اوجالان، محافل سیاسی ترکیه منتظر پاسخ رهبران پ ک ک هستند که در کوه‌های قندیل در شمال عراق مستقرند.
ماراتن رایزنی‌ها تا صدور نامه اوجلان
ایده خلع سلاح پ ک ک، برای اولین بار توسط حزب جنبش ملی‌گرایانه ترکیه در ماه اکتبر با حمایت حزب عدالت و توسعه مطرح شد. نامه اوجالان در شرایطی منتشر می‌شود که در ماه‌های اخیر دیدارهای متعددی بین رهبران پ ک ک با مسعود بارزانی، رئیس حزب دموکرات کردستان عراق (پارتی) برگزار شده است. به نظر می‌رسد بارزانی نقش میانجی را بین پ ک ک و ترکیه برعهده گرفته و رهبران اربیل تلاش می‌کنند به تنشهای دو طرف پایان داده و شرایط را برای توقف حملات آنکارا به کردها در عراق و سوریه هموار کنند.
در این راستا، در 16 فوریه، هیئتی از حزب دموکراتیک خلق‌های ترکیه به سرپرستی «پروین بولدان» و «سری ثریا» اندر با مسعود بارزانی در استان صلاح‌الدین دیدار کردند. در این دیدار، پیام عبدالله اوجالان، به بارزانی منتقل شد و درباره روند صلح در ترکیه گفتگو شد و بارزانی حمایت خود را از موفقیت این روند اعلام کرد.
همچنین، در 23 فوریه نیز دیدار مجددی میان سران حزب دموکراتیک خلق‌ها با مسعود بارزانی برای پیشبرد مذاکرات در اربیل صورت گرفت که در این دیدار، گزارشی درباره مذاکرات با اوجالان ارائه شد و بارزانی نظرات خود را درباره روند صلح بیان کرد. در سفر سوم هیئت حزبی ترکیه به اربیل در 27 فوریه، پیام اوجالان به بارزانی منتقل شد تا آخرین زمینه‌سازی‌ها برای تعیین ایفای نقش میانجی‌گرانه اربیل در مذاکره و توافق احتمالی پ.ک.ک و دولت ترکیه صورت گیرد.
به گفته مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، اردوغان از طریق واسطه‌های حزب دموکراتیک خلق‌ها، به رهبر 75 ساله پ.ک.ک وعده داده است که در صورت منحل کردن پ.ک.ک و تبعت اعضای آن، می‌تواند انتظار ایجاد گشایش‌هایی در نحوه گذران دوران حبس خود باشد.
تاریخ پر فراز و نشیب مذاکرات پ ک ک و آنکارا
مناسبات حاکم بر روابط پ‌ک‌ک و دولت ترکیه تاریخ طولانی و پیچیده‌ای را در برمی‌گیرد که شامل دوره‌هایی از خشونت، آتش‌بس و مذاکرات صلح بوده است. این مذاکرات به طور کلی به دنبال پایان دادن به درگیری‌های مسلحانه و دستیابی به راه‌حل‌های سیاسی و صلح‌آمیز بوده‌اند اما تاکنون به نتیجه ملموسی نرسیده‌‌اند.
ترکیه در سال‌های اولیه روی کار آمدن اردوغان به عنوان نخست‌وزیر ترکیه، بیشتر به گزینه‌های صلح و آشتی با کردها توجه نشان داد اما عدم اعتماد متقابل و فشارهای سیاسی و نظامی باعث شد که پیشرفت‌های واقعی در این زمینه به دست نیاید.
در سال 2003، اوجالان درخواست آتش‌بس جدیدی از پ‌ک‌ک کرد. این آتش‌بس به‌طور نسبی پایدار بود، اگرچه در برخی مواقع نقض شد اما در مجموع، این دوره با کاهش سطح خشونت‌ها و تلاش برای گفتگوهای سیاسی همراه بود.
در سال 2009، دولت ترکیه تحت رهبری اردوغان فرایند صلح رسمی با پ‌ک‌ک را آغاز کرد. این فرایند به نام "فرایند حل" یا "فرایند صلح" شناخته می‌شود و هدف آن کاهش خشونت‌ها و دستیابی به یک راه‌حل سیاسی برای مسئله کردها بود.
دو طرف طی سال‌های 2011 و 2012 نیز چندین دور مذاکرات برگزار کردند که در سال 2013 پ‌ک‌ک خواستار عقب‌نشینی اعضای خود به شمال عراق، آزادی 8 گروگان ترک و آتش‌بس شد اما در جولای 2015 این مذاکرات فروپاشید و با شروع مجدد درگیری‌ها، روند صلح و مذاکرات به‌طور غیررسمی به پایان رسید و ترکیه اقدامات سختگیرانه‌تری علیه اعضا و هواداران پ.ک.ک به ویژه در جنوب شرق ترکیه و شمال عراق و سوریه آغاز کرد.
چالشهای پیشروی انحلال پ.ک.ک
با اینکه اوجالان در نامه خود از همه کردها در منطقه خواسته تا مسیر صلح و مذاکره با ترکیه را انتخاب کنند اما نوع برخورد گروههای کرد با این پیام، متفاوت بود. رهبران اقلیم کردستان عراق و رئیس اتحادیه میهنی کردستان، از پیام اوجالان استقبال و آنرا پیامی مسئولانه و ضروری در مرحله کنونی دانستند اما مظلوم عبدی، فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه اعلام کرد که درخواست رهبر پ‌ک‌ک برای انحلال این گروه، شامل تشکیلاتی که او فرماندهی می‌کند، نمی‌شود. عبدی با نشان دادن مخالفت خود با خواسته اوجلان گفت که مقامات کُرد سوریه مذاکرات محلی خود را درباره آینده منطقه شمال شرق سازماندهی خواهند کرد.
با اینکه گروههای اصلی کُرد در نیروهای دموکراتیک سوریه از جمله یگان‌های مدافع خلق « YPG» به پ‌ک‌ک وابسته هستند اما اظهارات عبدی نشان می‌دهد که این درخواست بر آنها تأثیری نخواهد داشت. بنابراین، اولین چالشها در داخل خود احزاب کرد در منطقه است که درخواست اوجالان برای هر گونه مذاکره و رسیدن به صلح با ترکیه را مسدود می‌کند. کردهای سوریه به دلیل یک دهه تجربه مبارزه و حکومت محلی و داشتن حمایت‌های آمریکا، اکنون شخصیت مستقل‌تری از پ ک ک برای خود قائل هستند و تلاش می‌کنند دولت خودمختار و یا حداقل حضور در ساختارهای حاکمیتی جدید سوریه داشته باشند و به راحتی زیر بار فراخوان اوجالان نخواهند رفت. این در حالی است که اساساً یکی از اهداف اصلی دولت ترکیه برای انحلال پ.ک.ک رفع تهدیدات امنیتی و وجودی از سوی کردهای سوریه است.
از طرف دیگر، در درون خود پ‌ک‌ک نیز گرایش‌های مختلفی وجود دارد که ممکن است به طور مستقیم با پیام‌های اوجالان و جهت‌گیری‌های جدید او مخالفت کنند. برخی از اعضای این گروه ممکن است همچنان به مبارزه مسلحانه و استفاده از خشونت برای دستیابی به اهداف خود باور داشته باشند و پذیرش راه‌حل‌های صلح‌آمیز را نپذیرند.
جمال بایک، به عنوان یک چهره سیاسی و نظامی با تأثیر فراوان در تصمیمات استراتژیک پ‌ک‌ک شناخته می‌شود و با اینکه از نزدیک‌ترین افراد به اوجالان است اما نوع واکنش او نشان می‌دهد که برخلاف گذشته که بدنه سیاسی و نظامی پ ک ک در یک جبهه واحد و از یک رهبر حرف شنوی داشتند اما الآن شرایط فرق کرده است.
جمال بایک گفته که نامه اوجالان را دریافت کرده اما شرط کرده که آزادی اوجالان، کلید صلح و حل بحران‌های منطقه‌ای آزادی است. به گفته بایک، «اوجالان ارتباطش با جنبش ما، با خارج از زندان، با رسانه‌ها و با هرکسی دیگر قطع شده، پس کسانی که می‌خواهند جنگ تمام شود باید شرایط وی را تغییر دهند».
جمیل بایک به عنوان یکی از شخصیت‌های کلیدی پ‌ک‌ک، واکنش‌ش او به تحولات مختلف می‌تواند در تعیین جهت‌گیری‌های آتی پ‌ک‌ک تأثیرگذار باشد. بخش نظامی پ ک ک در 26 سال گذشته که در نبود اوجالان، میدان‌دار مبارزه با ترکیه بوده و در این مدت تجارب زیادی در عرصه نظامی کسب کرده است، به نظر نمی‌رسد که به راحتی با زمین گذاشتن سلاح و انحلال این حزب موافقت کند و این مسئله از فحوای سخنان بایک به خوبی فهمیده می‌شود.
مطمئناً بحران بی‌اعتمادی ریشه‌دار و بزرگی که میان پ.ک.ک و دولت ترکیه، به دلیل تجربه شکست روندهای صلح در گذشته و ائتلاف اردوغان با احزاب راستگرا و در گرفتن جنگ‌های خونین، وجود دارد به سادگی و با میانجی‌گری بارزانی قابل رفع نیست؛ از قضا اینکه رهبران نظامی پ.ک.ک به شدت با خاندان بارزانی زاویه دارند و به دلیل همکاری‌های سیاسی و اقتصادی و امنیتی حزب دموکرات با آنکارا در دهه‌های گذشته بارزانی‌ها را به نوعی خائن به آرمان احقاق حقوق کردها در سوریه و ترکیه می‌دانند. بنابراین رهبران پ.ک.ک به سلاح خود به عنوان ابزار امتیازگیری در میز مذاکرات و پشتوانه اجرای توافق احتمالی بیشتر اعتماد دارند تا میانجی‌گری بارزانی.
بنابراین، برخی جناح‌های پ‌ک‌ک ممکن است به دلیل اختلافات استراتژیک، از پذیرش تغییرات سرباز زنند. این اختلافات می‌تواند مربوط به شیوه‌های مبارزاتی، تمرکز بر اهداف سیاسی یا حتی روش‌های ارتباط با سایر گروهها باشد. در عین حال، جمیل بایک به عنوان یک استراتژیست با تجربه، احتمالاً به دنبال راه‌هایی برای حفظ انسجام و ثبات در درون پ‌ک‌ک خواهد بود و ممکن است در مواردی تصمیمات اوجالان را در راستای منافع درازمدت گروه ارزیابی کند.
علاوه‌براین، با اینکه همه احزاب مخالف در ترکیه حمایت خود را از فراخوان اوجالان اعلام داشته و آنرا مقدمه‌ای برای توقف چهار دهه درگیری اعلام کرده‌اند اما با این حال مواضع دولت اردوغان نسبت به پ ک ک متفاوت است.
دولت ترکیه تحت رهبری اردوغان به طور مداوم با پ‌ک‌ک به عنوان یک گروه تروریستی برخورد کرده و حتی در گذشته پیشنهادهای صلح را رد کرده یا با تأخیرهای زیاد پاسخ داده است و تجربه شکست چند دور مذاکرات در گذشته نیز عواملی هستند که مسیر رسیدن به صلح بین دو طرف را سخت می‌کند. بنابراین، نوع واکنش دولت ترکیه به نامه اوجالان می‌تواند یکی از اصلی‌ترین موانع در مسیر صلح باشد.
از آنجا که دولت اردوغان خواستار امتداد انحلال پ ک ک تا شمال سوریه است بنابراین این احتمال که آنکارا از به نتیجه نرسیدن مذاکرات صلح و یا عدم پیروی کردهای سوریه از خواسته اوجلان به عنوان بهانه مناسب برای برخورد نظامی با شبه نظامیان کردهای سوریه مور حمایت آمریکا استفاده کند وجود دارد؛ بویژه اینکه روی کار آمدن متحدان آنکارا در دمشق فرصت تاریخی بی‌سابقه‌ای را در اختیار اردوغان به منظور پیاده‌سازی برنامه‌هایش در شمال سوریه قرار داده است.
از سوی دیگر، وضعیت داخلی ترکیه، از جمله مسائل اقتصادی، اجتماعی و حمایت عمومی از دولت، می‌تواند بر توانایی یا تمایل دولت به پیشبرد صلح تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، اردوغان ممکن است بخواهد از صلح به عنوان یک ابزار سیاسی برای تقویت موقعیت خود استفاده کند یا بالعکس، در شرایط خاص از صلح برای تحکیم قدرت خود بهره ببرد. همانطور که اردوغان سعی دارد با تغییر قانون سیاسی ریاست جمهوری خود را مادام‌العمر کند، احتمالا از توافق صلح احتمالی با پ ک ک برای تحکیم پایه‌های امپراتوری خود استفاده خواهد کرد.
در مجموع باید گفت مذاکرات بین پ‌ک‌ک و ترکیه از اواخر دهه 1980 تاکنون در دوره‌های مختلف با فراز و فرودهایی همراه بوده است. تلاش‌های صلح متعدد و پیچیده بوده‌اند اما همواره چالشهای زیادی وجود داشته که مانع از دستیابی به راه‌حل‌های دائمی شده است. عدم اعتماد متقابل، فشارهای نظامی و سیاسی و تحولات داخلی و بین‌المللی عواملی هستند که این مذاکرات را تحت تأثیر قرار داده‌اند. از اینرو، نامه اوجالان اگرچه اولین گام در مسیبر کاهش درگیری‌ها و بازگشت به میز مذاکرات قلمداد می‌شود اما با وجود چالشهای گسترده نمی‌تواند به تنهایی گرهی از اختلافات چهاردهه‌ای بگشاید.
