الوقت- تغییر و تحولات سیاسی و امنیتی در جهان به ویژه بحران اوکراین و جنگ غزه، زنگ هشدار را برای بیشتر کشورها به صدا درآورده است تا برای در امان ماندن از ترکش بحران‌ها، باید فکری به حال زرادخانه‌های تسلیحاتی خود بکنند. از اینرو، کشورهایی که سایه تهدیدات نظامی را بالای سر خود احساس می‌کنند، توان خود را بکار بسته‌اند تا با کمک بازیگران قدرتمند، به توان دفاعی خود سر و سامان دهند.
الهام عل‌اف، رئیس جمهور آذربایجان که اخیرا برای پنجمین بار کرسی ریاست جمهوری را از آن خود کرد، برای اجرای پروژه‌های جاه‌طلبانه خود در قره‌باغ، خریدهای نظامی را در راس سیاست خارجی دولت جدیدش قرار داده است. گزارش‌های منتشر شده نشان می‌دهد جمهوری آذربایجان در حال مذاکره با کشور پاکستان برای خرید تعداد نامعلومی از نسل چهارم جت‌های جنگنده «جِی‌اِف-۱۷» مجهز به سامانه‌های راداری و تسلیحاتی پیشرفته در قرارداد بی‌سابقه‌ای به ارزش 1.5 میلیارد یورو ( 1.6 میلیارد دلار) است.
منابع خبری پاکستان خبر دادند که قرارداد دفاعی میان اسلام‌آباد و باکو شامل تحویل ۱۸ جنگنده به زودی عملیاتی می‌شود و در مرحله اول هشت جنگنده جی.اف-۱۷ تندر نسل ۴.۵ به جمهوری آذربایجان فروخته خواهد شد. شبکه خبری BOL پاکستان امروز گزارش داد: معامله فروش جنگندههای بومی جی. اف-۱۷ نسل ۴.۵ شامل قطعات یدکی، آموزش و بسته های سلاح به باکو نهایی شده است و بزرگترین معامله دفاعی میان دو کشور محسوب می‌شود.
بر اساس گزارش «سندیکای عملیات هوایی» به نقل از منابعی در اسلام‌آباد، این هواپیمای جدید جایگزین ناوگان فعلی آذربایجان متشکل از جنگندههای میگ-۲۹ روسی خواهد شد. وبسایت «دیفینس بلاگ» ضمن انتشار این خبر، از برتری‌های جنگندههای JF-17 و توانمندی‌های نهفته آن نوشت که با هواپیماهای فعلی منطقه مانند میگ-۲۹ و سوخو-۲۵ روسی برابری می‌کند.
علاوه بر این، گفته می‌شود که این مدل از جنگندههای پاکستانی توانایی مقابله با سامانه پدافند هوایی اس-۳۰۰ را دارند. این معامله بزرگترین قرارداد صادراتی مجتمع صنعتی نظامی پاکستان خواهد بود. در این قرارداد، به غیر از این جنگنده‌ها، مهمات و آموزش خلبانان آذربایجانی را نیز شامل می‌شود.
پیشرفته‌ترین مدل جنگندههای «جِی‌اِف-۱۷» قابلیت حمل ۸ موشک از انواع مختلف را دارند و از رادارهای مدرن و سیستم‌های جنگ الکترونیک (جنگال) برخوردار است.
بر اساس داده‌های عمومی موجود، قیمت این هواپیما ۲۳ میلیون یورو است که با احتساب ۱.۵ میلیارد یورو از مبلغ کل معامله، بنابراین آذربایجان قرار است کل ناوگان هواپیماهای نظامی خود را نوسازی کند و تقریباً ۶۰ جت JF-17C Block III را خریداری کند.
جی. اف-۱۷ تندر نسل ۴.۵، یک هواپیمای رزمی، رادار گریز تک موتوره چند منظوره است که به طور مشترک توسط مجتمع هوانوردی پاکستان و شرکت هواپیمایی چنگدو چین توسعه یافته است. این جنگنده می‌تواند برای نقش‌های متعددی از جمله رهگیری، حمله زمینی، ضدکشتی و شناسایی هوایی مورد استفاده قرار گیرد. 57 درصد مراحل ساخت این هواپیما شامل بدنه جلویی، بال و تثبیت کننده عمودی در پاکستان تولید می‌شود در حالی که ۴۲ درصد در چین ساخته می‌شود و آخرین مونتاژ در پاکستان صورت می‌گیرد.
تقویت زرادخانه باکو مقابل ایروان
آذربایجان که در عرصه نیروی هوایی به جنگندههای قدیمی روس متکی بود با خرید جنگندههای جدید از پاکستان، سعی دارد ناوگان هوایی خود را نوسازی کند، چرا که قدرت هوایی بویژه استفاده از پهبادهای ترکیه ای و اسرائیلی در جنگهای اخیر قره باغ نقش مهمی در موفقیت‌های جنگی در برابر دشمن دیرینه ایفا کرده بود.
امضای قرارداد تسلیحاتی بین پاکستان و آذربایجان درشرایطی انجام می‌گیرد که مناقشه قره‌باغ بین باکو و ایروان پس از سه دهه تا حدودی به پایان رسیده و ثبات نسبی در این منطقه برقرار شده است. دولتمردان باکو با تجربه سه‌دهه‌ای متوجه این واقعیت شدند که قدرت نظامی برتر تاثیر زیادی در پیروزی در برابر دشمنان دارد و تلاش می‌کنند زرادخانه خود را متنوع‌تر کنند.
به نظر می‌رسد، ترکیه به عنوان متحد اصلی آذربایجان، در به سرانجام رسیدن این قرارداد تسلیحاتی نقش مهمی داشته است. ترکیه روابط خوبی با پاکستان دارد و درصدد است تا پای این کشور دارای سلاح هسته‌ای را به قره‌باغ باز کرده و از قابلیت‌های نظامی آن برای افزایش توانمندی‌های آذربایجان استفاده کند.
آذربایجان پیش از این تقریبا تمام تسلیحات خود را از کشورهای غربی و رژیم صهیونیستی تامین می‌کرد اما به دلیل اختلافات سیاسی که اخیرا بین این کشور و اتحادیه اروپا رخ داده است، رهبران باکو تلاش می‌کنند به سمت کشورهای شرقی متمایل شده و بخشی از نیازهای خود را از متحدان آسیایی تامین کنند.
تجربه درگیری‌های گذشته نشان داده که اتکا و وابستگی به یک بازیگر می‌تواند هزینه‌های سنگینی داشته باشد و این مسئله برای ارمنستان در مناقشه اخیر قره باغ به خوبی مشهود بود؛ جایی که مقامات ایروان اتکا نظامی بیش از حد به روسیه را زمینه‌ساز شکست در جنگ سال 2020 دانسته و حتی اخیراً در راستای بازنگری در ائتلاف‌های دفاعی و امنیتی عضویت خود را در سازمان امنیت دسته جمعی به حالت تعلیق درآورد.
باتوجه به اینکه آذربایجان تقابل طولانی مدتی با ارمنستان در قره باغ دارد و از اقدامات آتی همسایه غربی خود برای بازپس گیری این منطقه نگران است، لذا تلاش می‌کند زرادخانه تسلیحاتی خود را تقویت کرده و وزن خود را در برابر ارمنستان بالا ببرد.
قرارداد اخیر آذربایجان درحالی است که ارمنستان هم پس از مناقشه سال گذشته قره باغ، به سمت کشورهای غربی روی آورده و حتی مدتی پیش زمزمه‌های درخواست عضویت ارمنستان در ناتو نیز مطرح شد که مقامات ایروان به دلیل آگاهی از حساسیت‌های روسیه آن را تکذیب کردند. با این حال نزدیکی بیشتر به غرب نگرانی باکو را در پی داشته است. دولت ایروان که در ماجرای قره باغ از عملکرد روسها ناراضی بوده است، روز جمعه از سازمان «پیمان امنیت دسته جمعی» به رهبری روسیه، خارج شد تا نشان دهد که چرخش به غرب در الویت سیاست خارجی این کشور قرار گرفته است.
ارمنستان پیشتر نیز توافقاتی را برای خرید تسلیحات از فرانسه انجام داده بود. در این رابطه، سباستین لکورنو، وزیر دفاع فرانسه روز جمعه در یک جلسه توجیهی مشترک با وزیر دفاع ارمنستان گفت:«در مورد دفاع هوایی، من در مورد موشک‌های کوتاه‌برد، متوسط و بردهای دیگر می‌گویم و اگر ارمنستان به آنها احتیاج دارد، این موشک‌ها در اختیار شما قرار می‌گیرند». سورن پاپیکیان، وزیر دفاع ارمنستان هم گفت که هیچ محدودیتی در جلوگیری از همکاری دفاعی ارمنستان با سایر کشورها وجود ندارد.
بنابراین، ارمنستان که به خاطر از دست رفتن قره‌باغ و آوارگی صدها هزار ارمنی، خود را بازنده تحولات می‌بیند، سعی دارد قدرت نظامی خود را از طریق غربی‌ها افزایش داده و موازنه منطقه‌ای را به نفع خود بازگرداند. با این اوصاف، خریدهای تسلیحاتی ارمنستان و آذربایجان از شرکای شرقی و غربی، قفقاز را به مسابقه تسلیحاتی سوق داده و پای بازیگران فرامنطقه‌ای را هم به این منطقه باز خواهد کرد.
اهداف پاکستان از فروش جنگنده به آذربایجان
بدون تردید پاکستان هم از امضای قرارداد تسلیحاتی با آذربایجان برای خود اهدافی را مدنظر دارد که تلاش می‌کند آنها را محقق کند. از آنجایی که بسیاری از تحرکات اقتصادی و امنیتی پاکستان در منطقه به مقابله با سیاستهای هند مربوط می‌شود، در قفقاز هم چنین برنامه‌ای در دستورکار رهبران اسلام‌آباد قرار گرفته است. امضای قرارداد فروش جنگنده به باکو، در شرایطی انجام می‌شود که هند در سالهای اخیر یکی از بزرگترین تامین کنندگان تسلیحات ارمنستان بود.
روزنامه اکونومیک تایمز هند، در آبان ماه در گزارشی نوشت، ارمنستان توافقی را برای خرید تسلیحات از هند امضا کرده که شامل موشک، راکت و مهمات دیگر می‌شود؛ تسلیحاتی که در بحبوحه تشدید تنش‌ها بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر منطقه قره‌باغ خریداری شده‌اند. بر اساس این گزارش، ارمنستان در ماه سپتامبر تسلیحات سنگینی به ارزش ۲۴۵ میلیون دلار از هند خریداری کرده است.
همچنین در تابستان سال جاری برخی رسانه‌های غربی ادعا کردند که فرانسه از یک شرکت هندی خواسته تا تسلیحاتی را به ارمنستان ارسال کند و این مسئله خشم باکو را در پی داشت که پاریس را به تنش آفرینی در قفقاز متهم کرد.
از سوی دیگر، هند در ماههای اخیر با مشارکت ایران و ارمنستان احداث کریدور اقیانوس هند تا دریای سیاه را در دستورکار قرار داده است، پروژه‌ای که در صورت اجرایی شدن به لحاظ اقتصادی هم وضعیت ارمنستان را بهبود خواهد داد.
از اینرو، با تقویت روابط نظامی هند با ارمنستان، پاکستان هم فرصت را غنیمت شمرده تا با فروش جنگنده به آذربایجان، نفوذ خود در قفقاز را افزایش داده و برنامه‌های هند را به چالش بکشد.
سیاست خارجی هند در یک دهه اخیر به سمت تقویت نفوذ و نقش‌آفرینی در تحولات افغانستان و آسیای مرکزی سوق یافته است تا علاوه بر حفظ و گسترش منافع اقتصادی و امنیتی، بتواند جایگاه خود را در برابر رقبایی مانند چین و پاکستان ارتقا دهد و تلاش برای سرمایه‌گذاری در بندر چابهار برای اتصال اقیانوس هند به آسیای مرکزی، و همچنین نزدیک شدن به افغانستان و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های این کشور برای این منظور صورت گرفته است.
پاکستان هم سعی دارد از ابزارهای خود برای بهبود وضعیت اقتصادی خود در منطقه استفاده کند و تصمیم اخیر اسلام‌آباد برای تکمیل خط لوله گاز با ایران پس از دو دهه وقفه، بی‌ارتباط با رقابت آن با دهلی‌نو نبود که سطح روابط خود با جمهوری اسلامی را افزایش داده است.
از آنجا که پاکستان به لحاظ اقتصادی توان رقابت با هند را ندارد، بیشتر از قابلیت‌های نظامی خود برای ورود به بازار ائتلاف‌سازی منطقه‌ای استفاده می‌کند. از طرفی، فروش جنگنده به ارزش 1.6 میلیارد دلار، در شرایطی که پاکستان با بحران اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند، می‌تواند بخشی از مشکلات این کشور را حل کند و در صورتی که خریداران جدید برای سلاح‌های پاکستانی پیدا شود، کمک زیادی به اقتصاد این کشور خواهد کرد.
هند در سالهای اخیر با کشورهای عرب خلیج فارس هم پیوندهای زیادی بهم زده است و سطح همکاریهای اقتصادی با این مجموعه روز به روز در حال رشد است، مقامات پاکستان هم سعی کرده‌اند با تقویت مناسبات خود با کشورهایی مانند عربستان سعودی و قطر، بخشی از مشکلات خود را حل کرده و در این منطقه هم از هند عقب نمانند. با اینکه هند و پاکستان در سازمان همکاری شاگهای عضویت دارند اما در مسائل منطقه‌ای و مرزی رودرروی هم ایستاده‌اند و همواره تهدیدات بر روابط دو همسایه سایه انداخته و نگرانی را نسبت به درگیری دو قدرت اتمی افزایش داده است. از اینرو، دو قدرت هسته‌ای که از ورود به درگیری مستقیم خودداری می‌کنند، تقابل خود را به سایر مناطق کشانده‌اند تا به رقیب خود ضربه وارد کنند.
با تلاش آذربایجان برای خرید جنگنده از پاکستان و نزدیکی ارمنستان به غرب و هند، افق روشنی برای صلح در قفقاز وجود ندارد و این تحرکات نظامی می‌تواند این منطقه پرتنش را به سمت مسابقه تسلیحاتی کشانده و در آینده آتش جنگ را شعله‌ور کند.
