الوقت- پس از توافق ایران و عربستان سعودی فصل جدیدی در روابط دوجانبه ایجاد شده است که می‌تواند نیروی محرکه‌ای برای همگرایی و دستیابی به ثبات به نفع کل منطقه باشد. در این میان سفرهای مقام‌های دیپلماتیک دو کشور و انجام رایزنی‌های دوجانبه نقش مهمی در سرعت بخشیدن به روند گسترش روابط و احیای همکاریهای گذشته میان دو کشور می‌تواند داشته باشد و به همین دلیل پس از سفر وزیر خارجه عربستان به ایران که منجر به بازگشایی رسمی سفارتخانه سعودی در تهران شد اکنون حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران نیز از روز پنجشنبه برای پیشبرد و اجرایی شدن توافقات انجام شده راهی ریاض شده تا با مقامات سعودی دیدار و گفتگو کند.
امیرعبداللهیان در نشست خبری مشترک با فیصل بن فرحان، همتای عربستانی خود گفت:«روابط ایران و عربستان در مسیر درست خود قرار دارد و رو به پیشرفت است و ما مصمم هستیم که روابط دو کشور در را تمامی زمینه‌ها گسترش دهیم». وزیر خارجه گفت:«ما و عربستان اتفاق نظر داریم که چارچوب و فرمتی را تعریف کنیم که با مسئولیت وزیران خارجه دو کشور و تشکیل کمیته‌های تخصصی و متنوع پیگیری روابط دو کشور در زمینه‌های مختلف را در دستورکار قرار دهیم».
امیرعبداللهیان همچنین گفت:«در مورد همکاریهای دوجانبه و چندجانبه بخش خصوصی دو کشور تاکید کردیم و ما به امنیت درون‌زا و بومی در منطقه معتقد هستیم». وزیر خارجه با اشاره به اولویت سیاست همسایگی برای سیاست خارجی دولت سیزدهم گفت:«در این چارچوب در مسیر درست تقویت مناسبات با کشورهای همسایه خود در حوزه خلیج فارس هستیم». امیرعبداللهیان در ادامه تاکید کرد:«آماده فعال کردن همه اسناد همکاری دوجانبه هستیم و برای امضای اسناد جدید نیز منطبق با نیازهای توسعه روابط دو کشور آمادگی داریم».
بن فرحان هم در این نشست خبری گفت:«ما در مورد مسائل دوجانبه و چندجانبه صحبت کردیم. دیدار امروز ما در راستای روابط دوجانبه و گسترش روابط دو کشور و افزایش امنیت در منطقه بود». بن فرحان همچنین گفت که بر اساس توافق صورت گرفته در پکن، سفارت‌خانه‌های دو کشور بازگشایی شده است و سفرای دو کشور مشخص شده‌اند. وزیر خارجه عربستان تاکید کرد:«ما منتظر سفر آقای رئیسی به عربستان بر اساس دعوت صورت گرفته از ایشان توسط پادشاه سعودی هستیم. ما به دنبال باز کردن صفحه جدیدی در روابط دو کشور هستیم».
وزیر خارجه در ادامه رایزنی‌هایش در جده نیز با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان دیدار و گفتگو کرد. وزیر خارجه با بیان اینکه گفت‌وگوی صریح، بی‌پرده و نتیجه‌بخشی با ولیعهد عربستان داشتم، گفت:«بر مناسبات دوجانبه پایدار در همه زمینه‌ها تأکید شد و در منطقه برامنیت و توسعه برای همه اتفاق نظر داریم».
امیرعبداللهیان عنوان کرد:«با اراده روسای دو کشور، بر مناسبات دوجانبه پایدار در همه زمینه‌ها تأکید شد و در منطقه بر امنیت و توسعه برای همه اتفاق نظر داریم». وزیر امور خارجه با تاکید بر فرصت‌های فراروی دو کشور گفت:«جمهوری اسلامی و عربستان سعودی می‌توانند با توسعه همه جانبه همکاری‌ها از جمله در حوزه سیاسی، اقتصادی، تجاری، ترانزیت، علم و فناوری، فرهنگی و مردمی، رشد و شکوفایی بیشتر را برای منطقه رقم بزنند».
ولیعهد عربستان هم در دیدار امیرعبداللهیان با ابلاغ سلام خود و پادشاه عربستان به مقام معظم رهبری و سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران گفت: نگاه عربستان به رابطه با ایران راهبردی بوده و در این زمینه عزم جدی داریم.
وزیر خارجه همچنین در ادامه بزنامه‌هایش در ریاض از سفارت ایران بازدید کرد و علیرضا عنایتی، سفیر جدید ایران کار خود را شروع کرد. سفر امیرعبداللهیان به ریاض پس از آن صورت می‌گیرد که عربستان سعودی و ایران در مارس گذشته بر سر از سرگیری روابط دیپلماتیک بین دو کشور و بازگشایی نمایندگی‌های دیپلماتیک خود توافق کردند. سفر امیرعبداللهیان پس از سفر فیصل بن فرحان در ژوئن انجام می‌شود که اولین سفر وزیر خارجه سعودی به تهران از سال 2006 بود که آنها در مورد مسائل امنیتی، اقتصادی، گردشگری و حمل و نقل گفتگو کردند.
سفر عبداللهیان به ریاض در ارتقای روابط بین دو کشور اهمیت زیادی دارد و می‌تواند به برخی مسائل منطقه‌ای با هدف دستیابی به یک چشم‌انداز مشترک بپردازد که دیدگاه‌ها را به هم نزدیک‌تر کنند.
توسعه همکاریهای اقتصادی
اکنون که روابط دیپلماتیک برقرار شده است، ایران به دنبال ارتقا سطح همکاریهای اقتصادی . تجاری با عربستان است و اولویت مأموریت سفارت ایران در عربستان نیز بر همین اساس اعلام شده است. به گفته سفیر ایران در ریاض، «همکاریهای اقتصادی در اولویت برنامه‌های تهران است و فعالیت بخش خصوصی ایران در عربستان حمایت از سرمایه گذاری مشترک، موافقنامه گمرکی و همکاری در زمینه حمل و نقل دریایی از جمله برنامه‌های سفارت ایران در عربستان خواهد بود».
در همین ارتباط امیرعبداللهیان در دیدار با همتای سعودی خود از آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای فعال سازی کمیسیون مشترک همکاریهای اقتصادی دو کشور خبر داد. همچنین برگزاری نشست مشترک اتاق‌های بازرگانی دو کشور، فعال سازی خطوط پروازی، سرمایه گذاری مشترک، همکاریهای علمی و پژوهشی، شرکت‌های دانش بنیان از دیگر موضوعاتی بود که در دیدار وزرای خارجه دو کشور مورد بررسی قرار گرفت.
پیشتر وزیر اقتصاد عربستان نیز گفته بود که بازار ایران فرصت خوبی برای سرمایه‌گذاران سعودی است و در این زمینه مشارکت خواهند کرد. توسعه روابط اقتصادی و مبادلات تجاری با عربستان و دیگر کشورهای عرب، تلاش‌های آمریکا برای تحریم و منزوی کردن ایران را تا حد زیادی خنثی خواهد کرد.
فرزاد پیلتن، مدیرکل غرب آسیای سازمان توسعه تجارت ایران در فروردین ماه درباره روابط تجاری تهران و ریاض گفته بود:«در اوایل دهه 1390 سطح تجارت بین دو کشور حدود ۲۰۰ میلیون دلار بود و بعد از قطع روابط دیپلماتیک دو کشور به رقم بسیار پایینی تنزل پیدا کرد». به گفته پیلتن، «با برقراری روابط دیپلماتیک و برگزاری کمیسیون مشترک دو کشور، امکان بروز رسانی و بازبینی حدود ۲۰ سند همکاری امضا شده میان دو کشور در سالهای گذشته از جمله در زمینه توسعه زیرساخت‌های تجاری مانند گمرکی، استاندارد، اجتناب از اخذ مالیات مضاعف، حمل و نقل دریایی، همکاریهای بانکی، پوشش ریسک‌ها و ضمانت‌های صادراتی، به ویژه موافقت نامه عمومی همکاریهای اقتصادی، بازرگانی، سرمایه گذاری، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان که در سال ۱۳۷۷ میان دو کشور امضا شده، وجود دارد».
اگرچه روابط تجاری دو کشور در سالهای اخیر به دلیل قطع روابط سیاسی تقریبا به صفر رسیده بود اما با ریل گذاری‌های انجام شده، مقامات جمهوری اسلامی امیدوارند در مرحله اول به تجارت سالانه یک میلیارد دلاری و افزایش آن به دو میلیارد دلار در سالهای آینده دست پیدا کنند.
به رغم اینکه ایران و عربستان بزرگترین کشورهای تولید کننده نفت به شمار می‌روند و بخش اعظم درآمدها به فروش این منابع زیرزمینی وابسته است اما با این حال برخی کالاهای غیرنفتی هم وجود دارند که می‌توانند مکمل نیازهای همدیگر باشند. به گفته مقامات تجاری ایران، محصولات آهنی، خشکبار شامل پسته و زعفران و کشمش، کفپوش‌ها، سیمان از جمله محصولاتی است که می‌توان آنها را به عربستان صادر کرد.
باتوجه به اینکه عربستان خود را برای چشم‌انداز اقتصادی 2030 و ارتقای جایگاه این کشور به رتبه دهم جهانی آماده می‌کند، فرصت خوبی برای فعالان اقتصادی ایران بویژه در حوزه دانش‌بنیان‌ها است تا در این پروژه‌ها نقش آفرینی کنند و سعودیها هم از این مسئله استقبال می‌کنند.
به گفته برخی ناظران، برای ایران و عربستان تنوع اقتصادی از اهمیت بسزایی برخوردار است و این موضوع می‌تواند هدایت سرمایه‌گذاری‌ها را به سمت سایر حوزه‌ها به ویژه بخش معدن ببرد و کاهش تکیه اقتصادی بر فروش سوخت‌های فسیلی سنتی یعنی نفت و گاز را میسر کند. پروژه‌هایی نیز هستند که به‌طور مشترک در کشورهای ثالث انجام می‌شوند و می‌توانند فضای اقتصادی مطلوبی را برای هر دو کشور ایجاد کنند. در بخش انرژی، نهایی‌شدن احتمالی پروژه سه‌جانبه بین عربستان سعودی، ایران و کویت پیرامون بهره‌برداری از میدان گاز طبیعی آرش (الدوره) نمونه‌ای از همکاری موفق خواهد بود.
همگرایی امنیتی در منطقه
موضوع دیگری که در روابط ایران و عربستان بیش از همه مشهود است، مسئله امنیت منطقه‌ای است که در یک دهه گذشته با بی‌ثباتی زیادی مواجه بود که با احیای روابط تهران- ریاض فضای منطقه نیز متأثر از آشتی دو قدرت تا حدی به سمت ثبات و آرامش حرکت کرد.
ازسرگیری روابط ایران و عربستان با مجموعه‌ای از تغییرات در صحنه دیپلماسی غرب آسیا همراه شد و عربستان روابط خود را با سوریه احیا کرد که فعالیت کامل خود را پس از دوازده سال در اتحادیه عرب ازسر گرفت. ریاض هم علی‌الظاهر تلاش‌های صلح در یمن را افزایش داده تا با کمک ایران بتواند به راهکاری برای پایان دادن به بحران خودساخته دست پیدا کند. در مسئله لبنان هم تحرکاتی در حال اجراست و ایران و عربستان می‌توانند با همکاری دوجانبه به اوضاع لبنان نیز سر و سامان دهند تا این کشور از وضعیت فاجعه بار اقتصادی و سیاسی که به آن دچار شده، خلاصی یابد.
ایران و عربستان سعی دارند روابط خود را به دوره قبل از تنشها در سال 2015 برگردانند این هدف با چالش جنگ افروزی‌های آمریکا که تلاش می کند تا در روابط دوجانبه و همگرایی ایرانی-عربی خلل ایجاد کند، مواجه است.
سفر امیرعبداللهیان به ریاض درحالی انجام می‌شود که تنشها بین ایران و آمریکا پس از اعزام ناوها و نیروهای آمریکایی به دریای سرخ تشدید شده است و جمهوری اسلامی سعی دارد کشورهای همسایه را با واقعیتهای موجود در منطقه و نیات شوم واشنگتن آگاه کند و در سفر امیرعبداللهیان به عربستان هم مسائل مرتبط با امنیت منطقه‌ای یکی از محورهای اصلی بود که با بن سبمان و بن فرحان در میان گذاشته شد.
مقامات سعودی و دیگر کشورهای عربی هم به این باور رسیده‌اند که امنیت خلیج فارس باید به دست خود کشورهای منطقه تامین شود و تلاش برای تشکیل نیروی دریایی مشترک اعراب و ایران هم در این راستا قابل بررسی است. جمهوری اسلامی همیشه مخالفت خود را با حضور قدرت‌های فرامنطقه‌ای در خلیج فارس اعلام داشته و معتقد است که با ایجاد امنیت دسته جمعی بین کشورهای منطقه، بهانه حضور آمریکاییها هم از بین خواهد رفت.
تجربه نشان داده که اگر ایران و عربستان روابط دوستانه‌ای داشته باشند، غرب آسیا هم از ثبات و آرامش بیشتری برخوردار خواهد بود و این مسئله پس از امضای توافقات صلح پکن، به وضوح دیده می‌شود که تهران و اعراب به سمت همگرایی بیشتر حرکت می‌کنند.
ایران همواره نشان داده که دنبال تنش زدایی در منطقه است و سعی دارد با همکاری عربستان به عنوان کشور صاحب نفوذ در جهان عرب، همگرایی امنیتی در منطقه حاصل شود و سفر امیرعبداللهیان به ریاض هم نشان از جدیت جمهوری اسلامی در تحقق این امر دارد. دولت سیزدهم هم از ابتدای شروع به کار خود بر توسعه روابط با کشورهای همسایه در همه حوزه‌ها تاکید کرده است و اکنون ریش و قیچی دست سعودیها و دیگر شیخ‌نشین‌های منطقه است که دست دوستی ایران را بفشارند تا شاهد صلح و ثبات در خلیج فارس باشیم.
