الوقت- عربستان سعودی که به لطف پترودلارهای نفتی، سرمایه‌گذاری و کمک‌های مالی را یکی از راه‌های توسعه نفوذ منطقه‌ای و ائتلاف‌سازی قرار داده است، در سالهای اخیر در اجرای این سیاست به منطقه قفقاز توجه ویژه‌ای داشته است. تحولات این منطقه که از اهمیت زئوپلتیکی بسزایی، بویژه پس از شروع جنگ اوکراین، برخوردار است محل حضور و نفوذ دو رقیب اصلی منطقه ای عربستان، یعنی ایران و ترکیه می‌باشد. در این میان جمهوری آذربایجان کشوری است که بیبشترین سطح توسعه روابط با ریاض را در مقایسه با دیگر کشورهای آسیای میانه شاهد بوده است.
در همین ارتباط روز گذشته نیز هفتمین مجمع سرمایه گذاری عربستان و جمهوری آذربایجان در باکو برگزار شد. براساس گزارش خبرگزاری عربستان، فعالیتهای این مجمع شامل ارائه‌هایی درباره سرمایه‌گذاری دو کشور و جلسات بحث و گفتگو درباره تعدادی از موضوعات با هدف تقویت روابط دوجانبه در زمینه‌های مختلف است.
الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان در استقبال از هیئت سعودی، با بیان اینکه دستورکار همکاریهای دوجانبه در حال گسترش است، بر اهمیت نشست تجاری باکو و ریاض تاکید کرد. خالد بن عبدالعزیز الفالح، وزیر سرمایه‌گذاری عربستان سعودی و رئیس مشترک کمیسیون مشترک بین دولتی عربستان و آذربایجان هم در این دیدار ابراز امیدواری کرد که نشست کمیسیون مشترک موفق خواهد بود. مقامات دو طرف همچنین بر اهمیت تقویت بیشتر همکاریهای اقتصادی تاکید کردند و در مورد مشارکت شرکتهای سعودی در پروژه‌های تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در آذربایجان بحث و تبادل نظر کردند. در ژانویه 2022، وزارت انرژی آذربایجان اعلام کرد که شرکت سعودی ACWA Power ساخت پروژه‌ای را برای تولید انرژی بادی در شمال پایتخت، باکو، به ارزش حدود 300 میلیون دلار آغاز کرده است.
سرپرست هیئت عربستانی گفت که کشورش علاقه مند به سرمایه گذاری در پروژه‌های جدید انرژی و همچنین در کشاورزی و سایر زمینه‌ها است. عربستان در بخش بازسازی مناطق آزاد شده در قره باغ هم فعال است و الفالح در این باره ابراز امیدواری کرد که این همکاریها موجب رونق منطقه شود.
سوابق همکاری اقتصادی
نخستین کمیسیون تجاری عربستان سعودی و جمهوری آذربایجان در شهریور 1394 در باکو با عنوان «جریان سرمایه‌های عربی بسوی جمهوری آذربایجان» برگزار شد و یکصد شرکت عربستانی راهکارهای توسعه سرمایه‌گذاری دو کشور را مورد بحث و بررسی قرار دادند. سرمایه‌های شرکتهای سعودی قرار بود در بخشهای ساختمان سازی، خدمات و هتل سازی و توریسم و تولید موادغذایی و صنعتی در جمهوری آذربایجان به کار گرفته شوند. بر اساس تفاهم‌نامه مشترک امضا شده، دو طرف موافقت کردند تا توانایی‌های اقتصادی یکدیگر را تجزیه و تحلیل کرده و فعالیتهای اقتصادی خود را بر اساس آن بنا کنند. در دسامبر ۲۰۲۱، کمیته مشترک دو کشور ششمین نشست خود را در ریاض برگزار کرد و تقویت همکاریها در زمینه‌های اقتصادی، تجاری، سرمایه‌گذاری، فناوری، فرهنگی، ریاض و جوانان را مورد بحث و بررسی قرار داد و امسال هفتمین دور آن در باکو برگزار می‌شود.
با برگزاری متوالی نشستهای مشترک، سطح همکاریهای اقتصادی روند رو به رشدی داشته است. بر اساس آمارهای اعلام شده، در حال حاضر عربستان بیش از 370 میلیون دلار در بخشهای زیرساختی و اقتصادی آذربایجان سرمایه‌گذاری کرده است و با تقویت همکاریها، چشم انداز مثبتی برای روابط دوجانبه وجود دارد. حدود 26 شرکت عربستانی برای انجام معاملات بین دو کشور فعالیت دارند و صندوق توسعه عربستان به طور فعال در ساخت زیرساختهای محلی از جمله کانال و جاده، مدارس، تأمین آب ساخت و ساز و سیستم‌های فاضلاب و غیره مشارکت دارد.
در سال 2019، حجم تجارت دو کشور ۳۳ درصد افزایش یافت و هر سال نیز روند رو به رشدی دارد. حجم تجارت دو کشور در سال 2021 حدود 30 میلیون دلار بود ولی سعودیها سعی دارند این سطح از تجارت را افزایش دهند و کمیسیون مشترک می‌تواند در این زمینه کمک شایانی کند.شاخص‌های کمیته دولتی آمار جمهوری آذربایجان مربوط به گردش تجاری این کشور با عربستان نشان می‌دهد که آذربایجان بیشتر محصولات دامی از جمله گوشت گوسفند، پنیر و نیز محصولات پتروشیمی از عربستان وارد و فلزات سیاه، محصولات کشاورزی به عربستان صادر می‌کند.
آذربایجان ظرفیتهای زیادی در عرصه انرژی و زیرساختهای اقتصادی دارد که برای جذب سرمایهگذاریهای خارجی مناسب هستند. حضور فعالانه عربستان در آذربایجان به تغییر و تحولات جهانی در ماه‌های اخیر هم مربوط می‌شود. عادی سازی روابط عربستان با ترکیه به عنوان متحد اصلی باکو، در سیاستهای جدید ریاض در آذربایجان نقش مهمی داشته است. عربستان اخیرا اعلام کرده که قصد دارد 5 میلیارد دلار در اقتصاد ترکیه سرمایه گذاری کند و به نظر می‌رسد رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در تقویت روابط ریاض و باکو نیز نقش مهمی داشته است. زیرا به دلیل موقعیت استراتژیک آذربایجان در قفقاز و نزدیکی به آسیای مرکزی، عربستان می‌تواند از پتانسیل این کشور برای اجرای پروژه‌های جاه طلبانه خود در این منطقه استفاده کند. اینکه عربستان در بخش انرژی اذربایجان سرمایهگذاریهای زیادی انجام می‌دهد بر این اساس است که این کشور درآمدهای زیادی از این راه کسب می‌کند و سرمایه گذاری در این بخش حیاتی، به ریاض این امکان را می‌دهد تا در سیاستگذاری باکو تاثیر بگذارد.
با توجه به اینکه دو کشور در اوپک پلاس هم حضور دارند افزایش همکاریها در عرصه انرژی چیزی است که ریاض به دنبال آن است. در واقع به اعتقاد ناظران، یکی از اهداف عربستان از گسترش روابط با آذربایجان در حوزه انرژی، علاوه بر تضمین دنباله روی باکو از سیاستهای ریاض در خصوص قیمت نفت و سهمیه بندی برای کاهش یا افزایش میزان تولید نفت خام، به دست آوردن سهم در اجرای طرحهای نفت و گاز و پتروشیمی می‌باشد. زیرا هر چه سرمایه‌گذاری در زیرساختها بشتر باشد، نفوذ سعودی هم به همان اندازه تقویت خواهد شد.
ترویج تفکرات وهابی
از آنجا که حضور عربستان در کشورهای مسلمان و به خصوص شیعه‌نشین علاوه بر مسئله اقتصادی به مسائل دینی و فرهنگی هم ارتباط پیدا می‌کند در جمهوری آذربایجان هم چنین سناریویی در حال اجرا است. سعودیها در دهه‌های گذشته تلاش مضاعفی کرده‌اند تا بتوانند تفکرات وهابی را در سرزمینهای اسلامی ترویج داده و بر نگاه افکار عمومی جهان اسلام در مورد عربستان تأثیر بگذارند.
پس از اعلام استقلال جمهوری آذربایجان در سال ۱۹۹۱ و همزمان با تشدید نابسامانی و مشکلات معیشتی مردم، موسسات وهابی نیز تحت پوشش کمک‌رسانی و امور خیریه وارد این کشور شدند. بر اساس گزارشها، عربستان سعودی همچنین در قالب جذب طلاب علوم دینی در دانشگاه اسلامی مدینه، در حقیقت جذب نیرو را در راستای جریان وهابیت در جمهوری آذربایجان از همان ابتدا آغاز کرد و توانسته است از طریق تحصیل‌کردگان آذربایجانی الاصل دانشگاه اسلامی مدینه، جریانی وهابی را در جمهوری آذربایجان ایجاد و تقویت کند. در دو دهه گذشته سیل اعزام مبلغان وهابی به آذربایجان هم افزایش یافته است و برخی منابع تعداد سلفی‌های مستقر در آذربایجان را بیش از ۵۰ هزار نفر تخمین می‌زنند که برخی از آنها به ترویج تفکرات وهابی مشغول هستند. هرچه تفکرات سلفی و وهابی در آذربایجان بیشتر گسترش یابد، به همان اندازه راه ورود سعودیها به این کشور هم آسانتر خواهد بود و می‌تواند آنرا با سیاستهای خود همسو کند.
از سوی دیگر، دولت آذربایجان هم بسترها را برای موج سواری سعودیها فراهم کرده است. باکو هم در سالهای اخیر محدودیتهای گسترده‌ای را برای فعالیتهای مذهبی شیعیان اعمال کرده و عزاداری در اماکن عمومی در ماه محرم را ممنوع کرده است. ضدیت دولت باکو با تفکرات شیعی، می‌تواند فرصت خوبی برای ترویج وهابیت باشد.
اهداف سیاسی و منطقه‌ای
باتوجه به اینکه منطقه قفقاز در سالهای گذشته اهمیت به سزایی پیدا کرده است، لذا سعودیها هم سعی دارند در این آوردگاه نقشی برای خود مهیا کنند. هر چند عربستان در تنش بین ارمنستان و آذربایجان، موضع تقریبا بیطرفانه اتخاذ کرده است اما افزایش روابط دوجانبه با باکو در عرصه اقتصادی و نظامی نشان می‌دهد سعودیها بیشتر در جبهه باکو قرار دارند. مسلمان بودن مردم جمهوری آذربایجان و بخش زیادی از کشورهای منطقه قفقاز و آسیای میانه و حتی ترکیه، در برابر ارمنستان که کشوری با اکثریت مسیحی و مورد حمایت غرب است، در سنگین شدن کفه ترازوی باکو در دیدگاه ریاض، که ادعای زعامت جهان اسلام را دارد، طبیعتاً بی‌تأثیر نیست. علاوه بر این حتی می‌توان از نگاه فرصت‌طلبانه ریاض به مسئله افزایش تنش‌های بین ایران و جمهوری آذربایجان در ماه‌های اخیر سخن گفت اگرچه سعودیها همانطور که گفته شد در بیشتر مناقشات آسیای میانه موضع رسمی بی‌طرفانه‌ای دارند.
از جنبه ای دیگر، قرار گرفتن آذربایجان در حاشیه دریای خزر هم سبب می‌شود تا عربستان به این پهنه دریایی هم دسترسی داشته باشد. اهمیت دریای خزر پس از بحران اوکراین افزایش یافته است و در آینده نقش مهمی در ترانزیت کالا بین شرق و غرب و شمال و جنوب خواهد داشت. عربستان با توسعه مناسبات خود با باکو، می‌تواند در طرحهای انتقال انرژی از خزر که با هدف کوتاه کردن دست ایران انجام می‌شود، نقش موثری ایفا کند.
مسئله مهم دیگر، این است که آذربایجان روابط گسترده‌ای با رژیم صهیونیستی دارد و روابط امنیتی-نظامی نزدیکی گسترده‌ای با رژیم صهیونیستی برقرار کرده و در ماه‌های اخیر هم با افتتاح سفارت باکو در تل‌آویو، این روابط بیش از پیش تقویت شده است. لذا عربستان که در مسیر عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی است، سعی دارد روابط خود با جمهوری آذربایجان را توسعه دهد. زیرا این سه بازیگر در حال حاضر در تقابل با ایران هستند و جمع شدن آنها در یک اردوگاه، آن هم در مرز با دشمن مشترک، می‌تواند موقعیتشان را تقویت کند.
