الوقت- پس از یک دهه قطع مناسبات دپلماتیک میان ترکیه و سوریه، اما در هفته‌های اخیر گشایشی هر چند محدود در روابط دو طرف نمایان شده است. پس از آنکه وزیر خارجه ترکیه اعلام کرد که با همتای سوری خود در حاشیه نشست جنبش عدم تعهد دیدار کوتاهی داشته است، و تحلیلگران این سخنان را سیگنالی برای ازسرگیری روابط توصیف کردند، از آن زمان چندین دیدار بین مقامات دو طرف در سطوح غیرسیاسی انجام شده است.
در همین راستا، طی روزهای گذشته رسانه ها از چندین دور مذاکره میان هاکان فیدان، رئیس سازمان اطلاعاتی ترکیه (میت) و علی مملوک، رئیس سازمان اطلاعاتی سوریه خبر داده‌اند.. این رایزنی‌ها برای زمینه‌سازی دیدارهای وزرای خارجه و همچنین روسای جمهور دو کشور در حال انجام است که با وساطت روسیه برگزار شده و دنبال می‌شود. طی ماه‌های گذشته در محافل سیاسی و رسانه‌ای ترکیه موضوع برقراری ارتباط با دمشق برای حل مسائل مربوط به آوارگان و دیگر مسائل امنیتی فراگیر شده است.
اینکه چرا دیدارهای اولیه مقامات سوری و ترکیه در حد روسای اطلاعاتی انجام می‌شود، به این دلیل است که اختلاف اساسی دو کشور از 11 سال پیش بیشتر چالش امنیتی بوده است و تا زمانی که این مشکل حل نشود، از سرگیری روابط دیپلماتیک دور از دسترس است و این موضوع برای مقامات دمشق بسیار حیاتی است. ترکیه در سالهای گذشته یکی از حامیان اصلی گروههای تروریستی بود که با باز گذاشتن مرزهای خود به روی این گروهها، با همکاری شیخ‌نشینهای عربی و آمریکا آتش جنگ در سوریه را شعله‌ور کرد. بر اساس آمارهایی که پیشتر از سوی سازمان‌های اطلاعاتی غرب منتشر شده بود، نزدیک به 100 هزار تروریست از سراسر جهان به سوی سوریه اعزام شدند که اکثر آنها در ترکیه آموزش می‌دیدند و سپس وارد سوریه می‌شدند. حمایت قاطع ترکیه از معارضان لندن نشین و تروریست‌های داخل سوریه در این مدت، تنشها بین دو کشور را تشدید کرد و همین مسئله خشم مقامات دمشق را به همراه داشته است.
ترکیه علاوه بر حمایت از مخالفان سوری، در این سالها هزاران نفر از نیروهای نظامی خود را در شمال سوریه مستقر کرده است و چندین بار عملیات گسترده را به بهانه از بین بردن تهدیدات ادعایی از سوی گروه تروریستی «پ ک ک» انجام داده است. این عملیاتها نتیجه‌ای جز کشته و زخمی شدن هزاران نفر از غیرنظامیان در پی نداشته است و تنها با هدف حمایت از گروههای تروریستی مخالف دمشق بود، تا بتواند با استفاده از این گروهها، به دولت مرکزی فشار وارد کند تا امتیازات سیاسی را در میز مذاکرات از دمشق بگیرد.
مقامات ترکیه با اینکه تمایل خود را به برقراری روابط با دمشق اعلام کرده‌اند اما همزمان از شروع عملیات جدید در خاک سوریه نیز سخن گفته‌اند، اقدامی که به نظر دمشق بازی با آتش است. این عملیات که با هدف عقب راندن کردهای سوریه از مرزهای جنوبی ترکیه انجام می‌شود، می‌تواند بحران جدیدی را در منطقه ایجاد کند و روسیه و ایران نسبت به این مسئله ابراز نگرانی کرده‌اند. باتوجه به اینکه برای مقامات سوریه، مسائل امنیتی بیش از همه چیز اولویت دارد، بنابراین قصد دارند تا در ابتدا با مقامات امنیتی آنکارا گفتگو کنند که ببینند آنکارا در چرخش مواضع خود در قبال دمشق چقدر جدی است، آیا واقعا به دنبال بهبود روبط است یا تغییر دیدگاه تنها مصرف داخلی دارد تا افکار عمومی را به سمت رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه سوق دهد.
ترکیه باید حسن نیت نشان دهد
اگرچه مواضع جدید آنکارا در برابر دمشق، نکته مثبتی به شمار می‌رود اما صرف اظهارنظر در این مورد کافی نیست باید این مواضع با اقدامات عملی همراه شود. با توجه به 11 سال جنگ افروزی ترکیه، مقامات سوریه هنوز نسبت به تغییر سیاستهای ترکیه با دیده تردید می‌نگرند و معتقدند تا زمانی که آنکارا تغییری چشمگیر در سیاستهای قبلی خود ایجاد نکند نمی‌توان این مسئله را باور کرد.
دولت سوریه در هفته‌های اخیر بارها گفته که اگر آنکارا تمایل به از سرگیری روابط دارد باید در عرصه عمل باید حسن نیت خود را نشان دهد. در حال حاضر مسئله اساسی برای سوریه، حضور نظامیان ترکیه در شمال سوریه است که از نظر دمشق این مسئله نقض حاکمیت ملی و تمامیت ارضی است و در زمره اشغالگری به حساب می‌آید و باید نیروهای ترکیه هر چه سریعتر مناطق اشغال شده را ترک کنند و آنرا به دولت مرکزی تحویل دهند. این نیروها که عمدتا در مناطق شمالی استان حلب و پیرامون ادلب حضور دارند در سالهای گذشته برای ارتش سوریه چالشهای زیادی را به وجود آورده‌اند. مادامی که این نیروها به اشغالگری خود ادامه دهند، دمشق نیز نمی‌تواند سیاست دوستی آنکارا را بپذیرد.
دولت سوریه گفته که ترکیه باید هر گونه عملیات نظامی را علیه این کشور متوقف کرده و پروژه ایجاد «منطقه امن» را که در یک دهه گذشته در پی تحقق آن است کنار بگذارد. هدف این طرح این بود که با هر گونه اقدام نظامی از سوی دولت سوریه و متحدانش علیه تروریستها مقابله کند که می‌توانست به تشدید تنشها بین دو طرف دامن بزند. تا زمانی که این ایده از ذهن دولتمردان آنکارا پاک نشود، راه برای عادی سازی روابط با دمشق سخت خواهد بود. زیرا از نظر مقامات سوریه، همزمان نمی‌توان هم اشغالگری کرد و هم از بازسازی روابط سخن گفت و این دو مسئله در تضاد با هم قرار دارند که ترکیه باید موضع خود را در این زمینه به طور شفاف مشخص کند.
نکته مهم دیگر، این است که ترکیه باید حمایت خود را از گروههای تروریستی که در ادلب حضور دارند قطع کند، زیرا این تروریستها دیگر مثل گذشته از سوی کشورهای غربی و عربی حمایت نمی‌شوند و ترکیه الآن تنها حامی آنها است. اگر آنکارا حمایت خود را از تکفیریها بردارد، نیروهای سوریه به راحتی می‌توانند ادلب را که تنها دژ تکفیریها است، آزاد کرده و طومار تروریسم در این کشور را برای همیشه بپیچند. حتی دمشق در شروطی که مطرح کرده از ترکیه خواسته تا در مقابله با تروریستها به آن کمک کند که می‌تواند مقدمه‌ای برای اعتماد سازی با دمشق باشد.
هر چند ترکیه برای نشان دادن حسن نیت خود، هفته گذشته به معارضان سوری دستور داد تا هر چه سریعتر دفاتر خود را در این کشور بسته و به کشور دیگری نقل مکان کنند اما این موضوع به تنهایی نمی‌تواند دمشق را مجاب کند و باید کمکهای تسلیحاتی و مالی نیز از تروریستها قطع شود در این صورت است که مقامات دمشق می‌توانند درباره تغییر مواضع آنکارا با جدیت تصمیم‌گیری کنند. ترکیه در 11 سال گذشته میلیاردها دلار از منابع مالی خود را صرف حمایت از معارضان و تروریتسها کرد تا بتواند با سرنگونی بشار اسد از قدرت و روی کار آوردن دولتی وابسته به خود بتواند برنامه‌های منطقه‌ای خود را به پیش ببرد اما همه این تلاشها با شکست مواجه شد و به همین خاطر دولتمردان آنکارا که دیگر امیدی به پیروزی ترورویستها ندارند، ناگزیر راه تعامل با دمشق را برگزیده‌اند..
با وجود تمایل ترکیه برای عادی سازی روابط با سوریه، با این حال این کشور راه درازی برای اعتماد سازی در پیش دارد و اردغان باید همه پل‌هایی که پشت سر خود خراب کرده را دوباره احداث کند تا بتواند مثل گذشته نظر مساعد مقامات دمشق را جلب کند. باتوجه در پیش بودن انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در سال 2023، شاید اردوغان ناگزیر شود در این زمینه عقب‌نشینی کرده تا از برگ عادی سازی روابط با سوریه برای خاموش کردن صدای مخالفان داخلی و کسب رای از مردم استفاده کند.
