الوقت- ترکیه که در یازده سال گذشته بارها با برگ پناهجویان سوریه برای گرفتن امتیازات سیاسی و اقتصادی از غربیها و سوریه بازی کرده است، این بار هم نسخه جدیدی را برای سوریه پیچیده است. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در تازه ترین اظهارات خود با اشاره به حضور پناهجویان سوری در خاک ترکیه گفت:«درهای ما به روی آنها باز است و همچنان میزبان آنها خواهیم بود. آنان هر زمان که خود بخواهند میتوانند به وطن خود بازگردند». این اظهارات در شرایطی صورت میگیرد که اردوغان پیش از این نیز در سخنانی گفته بود که آنکارا طرحی برای بازگشت داوطلبانه یک میلیون آواره سوری به کشورشان دارد و این طرح با همکاری شوراهای محلی در ۱۳ منطقه از جمله اعزاز، جرابلس و تل ابیض در سوریه اجرا می شود.
اظهارات این چنینی نشان می دهد که ترکیه هنوز سیاست خود در قبال سوریه را تغییر نداده و کماکان به سیاستهای جاهطلبانه خود در سوریه ادامه می دهد. به رغم ادعاهای مقامات ترکیه، طرح جدید به آسانی رخ نخواهد داد و اجرایی کردن این برنامه در شرایط فعلی نیز امکان پذیر نیست. زیرا هنوز شوراهای محلی در شمال سوریه و مقامات جنوبی ترکیه اجازه چنین مجوزی را صادر نکرده اند و از بحرانهایی که ممکن است در اجرای این طرح رخ دهد نگران هستند. زیرا زیرساختها برای اجرای این برنامه هنوز انجام نشده و انتقال صدها هزار پناهجو به شمال سوریه بیش از آنکه به کاهش بحران کمک کند ناامنی ها را بیش از پیش افزایش خواهد داد.
چالشهای انتقال آوارگان
از آنجا که انتقال پناهجویان بدون هماهنگی دولت قانونی سوریه انجام می گیرد، اجرایی شدن آن بدون چالش نخواهد بود. اینکه مقامات آنکارا پس از گذشت 11 سال همچنان بر سیاستهای سابق خود در مقابل دمشق اصرار دارند و در به همان پاشنه سابق می چرخد، به همین دلیل تا زمانی که مقامات آنکارا هر گونه اقدامی در سوریه را بدون موافقت دمشق انجام دهند، دردی از مردم سوریه دوا نخواهد کرد.
باتوجه به اینکه مقامات ترکیه اخیرا به صراحت گفته اند که موضعشان در مقابل دولت سوریه همان موضع قبلی است بنابراین نمی توان در آینده نزدیک انتظار گشایشی در روابط دو کشور داشت. هر چند این احتمال وجود دارد که افزایش مخالفان داخلی با سیاستهای اردوغان در سوریه در آستانه انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی سال آینده، اردوغان را به تغییر سیاستهایش در سوریه سوق دهد یعنی همان کاری که در برابر عربستان و امارات در پیش گرفت، اما فعلا امیدی به عادی سازی روابط بین دو طرف وجود ندارد.
از طرفی چالشهای زیادی بر سر راه انتقال پناهجویان وجود دارد. با بازگشت آوارگان سوری کشورهای اروپایی هم که سالهاست در اندیشه بازگرداندن آوارگان به خاک سوریه هستند تشویق خواهند شد تا مسیر ترکیه را ادامه دهند و بازگشت یکباره میلیونها سوری در زمانی که این کشور همچنان با بحران اجتماعی دست و پنجه نرم می کند شرایط سختی را برای این کشور ایجاد خواهد کرد.
از سوی دیگر، با توجه به اینکه آوارگان سوری سالهاست از کشور خود خارج شده اند مالکیت بر اراضی و ساختن ساختمانهایی که قرار است در آنجا ساکن شوند هم به آسانی میسر نخواهد بود و میتواند دموگرافی جمعیتی در شمال سوریه را تغییر دهد. چرا که پناهجویان مستقر در ترکیه از مناطق مختلف سوریه هستند و شوراهای محلی در شمال سوریه مجوز ساخت و ساز را به این آوارگان غیر بومی نخواهد داد و می تواند بحران های جدیدی را در این منطقه به وجود آورد. از آنجا که ترکیه قصد دارد پناهجویان را به مناطقی اعزام کند که گروههای تروریستی تحت امر آنکارا در آنجا حضور دارند و معلوم نیست که این آوراگان حاضر می شوند در مناطقی زندگی کنند که رنگ و بوی تروریستی به خود گرفته است.
بازگشت آوارگان سوری در شرایط فعلی که دولت سوریه با بحران مالی روبروست نیازمند کمکهای جهانی است و در این رابطه سازمان ملل و غربیها باید تحریمهای اعمال شده علیه دمشق را لغو کنند تا دست سوریه برای پذیرایی از میلیونها آواره سوری باز باشد. زیرا بدون تامین مالی، حضور آوارگان جدید در سوریه بیش از آنکه دردی را دوا کند به بی ثباتی و ناامنی بیشتر منجر می شود. همچنانکه بشار اسد در دیدار اخیر خود با رئیس کمیته بین المللی صلیب سرخ به مشکلات بازگشت آوارگان بدون هماهنگی با دمشق هم اشاره کرده و گفته که کمکهای بشردوستانه باید بر بهبود بخشیدن به زندگی شهروندان سوری معطوف شود. رییس جمهور سوریه همچنین تأکید کرد که کمک های بشردوستانه باید در ایجاد یک شرایط مناسب برای بازگشت آوارگان به مناطق خود مانند بازسازی زیرساخت های شبکه برق و آب سهیم باشد.
کاهش هزینه های غذایی
اردوغان با بهره برداری از فرصت درگیری غرب و روسیه در اوکراین تلاش دارد تا از بحران پناهجویان سوری خلاص شود. چرا که با بحران مواد غذایی که با شروع جنگ اوکراین در جهان ایجاد شده و افق روشنی برای پایان آن وجود ندارد، مقامات آنکارا سعی دارند با انتقال آوارگان به خاک سوریه بخشی از هزینه های غذایی خود را کاهش دهند.
ترکیه به دلیل افزایش قیمت کالاهای اساسی در روزهای اخیر محدودیتهایی را در بخش صادرات کالاها به خارج اعمال کرده و درصدد است تا تاثیر این بحران را تا حدی کاهش دهد و انتقال آوارگان سوری می تواند در این زمینه کارگشا باشد. چرا که حضور میلیونها پناهجوی سوری در ترکیه می تواند به تشدید کمبود مواد غذایی در این کشور دامن زده و در آینده به بحران اجتماعی و آشوب منجر شود.
اغراض سیاسی
اردوغان که به دلیل وضعیت اقتصادی حاکم بر ترکیه که موجی از اعتراضات را به همراه داشته است، مسند ریاست جمهوری خود را در خطر می بیند، تلاش می کند بحران آوارگان را سر و سامان دهد. وی در ماههای اخیر برای اینکه چند صباحی بیشتر در قدرت بماند اختلافات با کشورهای عربستان سعودی و امارات و حتی رژیم صهیونیستی را حل کرده تا حامیان خود در منطقه را افزایش دهد. بنابراین، حزب عدالت و توسعه به عنوان حزب حاکم در ترکیه تلاش می کند مسئله پناهجویان سوریه را از دست اپوزیسیون این کشور که بر اظهارات تحریکآمیز خود علیه پناهجویان افزوده، خارج کند.
در شرایطی که انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه سال آینده برگزار می شود بحث انتقال آوارگان سوری اکنون از یک موضوع انسانی به مسئله سیاسی تبدیل شده است و اردوغان و مخالفانش هر کدام به گونه ای متفاوت تلاش می کنند از این موضوع بهره برداری کنند، کما اینکه با پایان انتخابات و پیروزی مجدد اردوغان و حزبش ممکن است بحث انتقال آوارگان به فراموشی سپرده شود.