بدون تردید، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین عامل گرایش جوانان لبنانی به مهاجرت را می‌بایست رد بحران اقتصادی فراگیر شده در این کشور جستجو کرد. فروپاشی اقتصادی کشور لبنان یکی از بدترین فروپاشیهای جهان از دهه 1850 تاکنون است. بنابر آمار ارائه شده از سوی سازمان ملل در دو سال گذشته (بعد از 2020 ) بحران اقتصادی حاکم در این کشور حدود چهار میلیون خانواده را به فقر کشانده است
به گزارش «الوقت» گستره بحران، ناامیدی، ناکارآمدی و ضعف در سیستم مدیریتی، همچون یک حلقه ناگسستنی همچنان بر کلیت ساختار سیاسی و اجتماعی کشور لبنان سایه افکنده است. در این میان تفاوتی ندارد که نام نخست‌وزیر سعد حریری باشد یا عمر کرامی، فواد سینیوره، تمام سلام، حسان دیاب و نجیب میقاتی؛ درد همچنان همان درد است و داستان سیاه بختی‌های لبنانی‌ها همچون یک شب بدون طلوع ادامه دارد.
در واقع، تغییرات صورت گرفته هر چند شعله‌هایی از امید را در مقطع کوتاه مدت روشن می‌کنند اما به سرعت این روشنایی نیز رو به تاریکی رفته و شاهد دومینوی بحران و ناامیدی در این کشور هستیم.
در مجموع، وضعیت فاجعه‌بار ساختار سیاسی و اقتصادی کشور لبنان موجب شده که اکنون شواهد از تمایل بیش از ۷۰ درصدی جوانان لبنانی برای خروج از کشور برای همیشه و پناهندگی در دیگر کشورها حکایت دارد. بدون تردید، وجود چنین گرایشی در میان جوانان لبنانی نمی‌تواند امری اتفاقی باشد. اساسا جوانان ناامید و سرخورده از دومینوهای بحران در لبنان و عدم بهبود وضعیت کشور به این باور رسیده‌اند که خروج از کشور برای همیشه به مراتب از باقی ماندن آنها در کشور خود مثبت‌تر خواهد بود. با این وجود، ضروری به نظر می‌رسد که ریشه‌ها و عوامل افزایش گرایش به مهاجرت در لبنان مورد توجه قرار بگیرد.
افزایش بی‌سابقه میل به مهاجرت در میان جوانان لبنانی و بحران‌های پیشروی دولت
گرایش به مهاجرت در جوامع کمتر توسعه یافته همانند لبنان به منظور جستجوی آینده‌ای بهتر در جوامع پیشرفته غربی امری معطوف به سابقه بوده اما نکته قابل تامل در ارتباط با لبنان آمار بسیار نگران کننده و نیز افزایش این رغبت در میان جوانان لبنانی است. گرایش بیشتر جوانان لبنانی به علم و ادبیات و هنر از جمله نقاشی، سینما تئاتر، نگارگری، تصویربرداری، خوانندگی، بازیگری، فعالیت در عرصه ی ورزش، اطلاعات و رسانه های ارتباط جمعی است اما بسیاری از آنان به دلیل مشکلات اقتصادی، قادر نیستند پس از پایان تحصیلات دبیرستان به دانشگاه بروند و همین امر سبب شده است که شمار بسیاری همه ساله راهی بازار کار شوند یا به خارج مهاجرت کنند.
همین امر موجب شده که طی حداقل سال‌های بعد از 200 این گرایش در میان جوانان لبنانی همواره روند صعودی داشته باشد. برای نمونه بر اساس گزارش دفتر سازمان ملل در بیروت در سال 2004 حدود 41 درصد جوانان لبنانی تمایلبه مهاجرت به دیگر کشورها دارند و بیش از 20 درصد نیز در همین سال از سفارت‌خانه های عربی و غربی درخواست روادید مهاجرت کردند. اما در یکی از جدیدترین گزارش‌ها، نظرسنجي گالوپ در اواخر سال 2021 (ماه دسامبر) نشان مي‌دهد كه کیفیت زندگی در لبنان به قدری بدتر شده است که حدود 63 درصد مردم اظهار داشتند اگر بتوانند برای همیشه کشور را ترک می کنند. کانادا و آلمان مطلوب ترین مقاصد برای این گروه هستند: 28 درصد مایل به رفتن به کانادا و 19 درصد مایل به مهاجرت به آلمان هستند. در این گزارش تاکید شده بود که این رقم بالاترین آمار تاریخ نسبت به گرایش به مهاجرت بوده است اما با گذشت قریب به چهار ماه از این گزارش اکنون شواهد حاکی از آن است که میزان گرایش به مهاجرت از کشور به بالای 70 درصد افزایش یافته است که این می‌تواند به معنای به صدا در آمدن زنگ‌های خطر برای سران سیاسی بیروت باشد.
در این میان نکته نگران کننده برای کشور لبنان می‌تواند خروج جمعیت جوان و فعال از این کشور و مواجه شدن این کشور با کمبود نیروی جوان طی سال‌های آتی در صورت تداوم گرایش گسترده به مهاجرت باشد.
در حال حاضر کشور لبنان حدود 6 میلیون و 825 هزار نفر جمعیت دارد که بیش از 30 درصد آنها را جمعیت جوان تشکیل می‌دهند. حال با توجه به آمارهای منشر شده می‌توان اظهار داشت که جمعیتی نزدیک به دو میلیون نفر از جوانان لبنانی نسبت به ترک همیشگی کشور رغبت و تمابل دارند.
حتی اگر نیمی از این جمعیت یعنی حدود یک میلیون نفر نیز در مسیر مهاجرت گام بردارند، می‌توان از وقوع فاجعه‌ای بزرگ برای دولت بیروت سخن به میان آورد. عملا کشور از جمعیت فعال تخلیه و بخشی بزرگ زا نیروی کار و استعدادهای لبنانی به کشورهای دیگر هدیه داده می‌شود.
در همین زمینه، به گزارش گالوپ فرار مغزها و مهاجرت از ویژگی های ثابت زندگی لبنانی ها حداقل از زمان جنگ داخلی (1990-1975) این کشور بوده است، زیرا اکنون تخمین زده می شود که جمعيت دیاسپورای لبناني در خارج از كشور از جمعیت داخلی آن بیشتر باشد. با این حال، درصد افرادی که در لبنان تمایل به مهاجرت دائمی به کشور دیگری را گزارش کرده‌اند، در تمام ۱۲ سالی که گالوپ این سوال را مورد پرسش قرار داده است، بین ۱۹ تا ۳۲ درصد ثابت مانده است. از سال 2018 ميل به مهاجرت در لبنان افزايش چشمگيري داشته و در سال 2021 به حدود 63 درصد رسيده است.
علل گرایش به مهاجرت در میان جوانان لبنانی
در پیوند با دلایل گرایش بسیار گسترده جوانان لبنانی به مهاجرت می‌توان به چند عامل مهم اشاره کرد:
بحران بزرگ اقتصادی
بدون تردید، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین عامل گرایش جوانان لبنانی به مهاجرت را می‌بایست رد بحران اقتصادی فراگیر شده در این کشور جستجو کرد. فروپاشی اقتصادی کشور لبنان یکی از بدترین فروپاشیهای جهان از دهه 1850 تاکنون است. بنابر آمار ارائه شده از سوی سازمان ملل در دو سال گذشته (بعد از 2020 ) بحران اقتصادی حاکم در این کشور حدود چهار میلیون خانواده را به فقر کشانده است. بسیاری از کودکان کمتر از همیشه غذا می خورند و بحران گرسنگی مداوم در سراسر کشور به فجیع‌ترین وضعیت ممکن رسیده است. در واقع، وضعیت در لبنان به سرعت از کنترل خارج می شود زیرا این کشور بدون هیچ نشانه ای از آرامش با بحران های متعدد دست و پنجه نرم می‌کند.
بنابر آمار منتشر شده از سوی دفتر هماهنگی ملل متحد در امور بشر دوستانه (OCHA) از سال 2019، واحد پول لبنان بیش از 90 درصد ارزش خود را از دست داده است. افزون بر این، در ابتدای سال 2022 با سقوط تاریخی ارزش پوند یا لیر لبنان به پایین‌ترین نرخ ممکن، جمعیت بیشتری از کودکان در معرض فقر و گرسنگی قرار گرفته‌اند. در واقع، پوند لبنان از ابتدای سال 2022 بیش از 15 درصد از ارزش خود را از دست داده است و خانواده‌های مستاصل را که در حال حاضر برای تهیه غذا، برق و سوخت در تلاش هستند، بیش از بیش افزایش داده است. با ادامه کاهش ارزش پوند لبنان، قیمت مواد غذایی، سوخت و دارو با سرعت نگران کننده ای در حال افزایش است. یک باک بنزین برای یک خودروی کوچک اکنون بیش از کل حقوق ماهانه با حداقل دستمزد هزینه دارد.
با این اوصاف، فروپاشي اقتصادي در لبنان كه منجر به ضعيف تر شدن طبقه متوسط در لبنان شده است، يكي از اصلي‌ترين دلايلي است كه مي‌تواند توضيح دهنده افزايش ميل به مهاجرت خصوصا در ميان تحصيلكردگان لبناني باشد. در واقع، وضعیت کشور به‌گونه ای بوده که در سال 2021 ميلادي 85 درصد از مردم لبنان اظهار داشته اند که تأمین درآمدشان «دشوار» یا «بسیار دشوار» است (62 درصد می گویند که این کار «بسیار دشوار» است). رقم اخیر از سال 2019 تقریباً دو برابر شده است، زمانی که 32 درصد از مردم تامين معاش خود را دشوار يا بسيار دشوار ارزيابي كرده بودند.
تداوم سوء مدیریت‌ها در لبنان
یکی دیگر از علت گرایش بسیار گسترده جوانان لبنانی برای مهاجرت از کشور در ارتباط با ناامیدی و سرخوردگی جوانان این کشور از سوء مدیریت و محقق نشدن وعده‌های سیاسیون است. در واقع، سقوط مالی لبنان از سال 2019 حکایتی از این است که چگونه چشم انداز بازسازی کشوری که زمانی به عنوان «سوئیس خاورمیانه» شناخته می شد، به دلیل سوء مدیریت به عنوان نخبگان فرقه‌ای که با محدودیت‌های کمی وام گرفته بودند، از مسیر خارج شد.
هر چند بعد از پایان جنگ داخلی در این کشور برخی از شهرهای لبنان همانند بیروت که با خاک یکسان شده بودند مجددا بازسازی شدند و نمای شهر بیروت، پایتخت این کشور مملو از برج‌های بزرگ و مراکز خرد شیک شد اما این امر به قیمت یک کوه بدهی معادل 150 درصد تولید ملی لبنان اتفاق افتاد که یکی از بالاترین بارهای جهان بوده و هست. اکنون در نتیجه سومدیریت سران سیاسی، لبنان با بحران مالی بزرگ در تامین منابع مالی و نیز تامین برق مواجه است. این کشور در حوزه صادرات نیز عملا به بن بست خورده و تنها تنها صادرات قابل اعتماد لبنان سرمایه انسانی آن است.
افزون بر این در جبهه سیاسی نیز نخبگان و سیاست‌مداران لبنانی دچار جنگ‌های بیهوده و مداوم شده که عملا مسیر تصمیم‌گیری‌ها را مسدود کرده است. روند تشکیل دولت در این کشور با وقوع هر نتیجه‌ای در انتخابات ماهها به طول می انجامد و همواره سایه برکنار بر سر رئیس کابینه دولت نیز وجود دارد. اساسا سیاست در این کشور به میدان جنگ جریان‌ها و احزاب بر اساس گرایش فرقه‌ای تبدیل شده و تنها واژه‌ای که مفاقد بار معنایی باشد، «منافع ملی» است. در چنین، وضعیتی به نظر می‌رسد جوانان به ستوه آمده از بحران اقتصادی و نبود مدیریت مالی چاره را در مهارجت و ترک وطن یافته‌اند.
