الوقت- سخنان اخیر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، نشانگر آن است که نمی‌توان به فرو نشستن کامل تنش موجود میان روسیه و ترکیه امید بست. روحیه وی در برخورد با تجزیه‌طلبان چچن، تحولات اوکراین و تشدید حملات به گروه داعش در سوریه از جمله حملات موشکی و یا به وسیله بمب‌افکن‌های استراتژیک می‌تواند نشانگر بی پاسخ نگذاشتن اقدام ترکیه از سوی روسیه باشد. این نکته را نیز می‌توان مد نظر قرار داد که نرمش رئیس جمهوری روسیه، احتمال کاهش محبوبیت او را به همراه خواهد داشت و توانش را برای اداره کشور زیر سئوال خواهد برد و این چیزی نیست که مورد پسند او قرار گیرد.
در این میان، اگر چه شرایط و وضعیت در منطقه بسته به رفتارهای روسیه و ترکیه و همچنین سایر بازیگران منطقه‌ای و بین المللی خواهد بود، اما ابعاد مختلف مورد حمله قرار گرفتن جنگنده روسی توسط ترکیه حکایت از آن دارند که چنین اقدامی چندین پیامد عمده بر روابط روسیه و ترکیه خواهد داشت:
1. تداوم تنش لفظی میان روسیه و ترکیه؛ با توجه به عدم عذرخواهی مقامات ترکیه، همچنان تنش لفظی میان دو کشور ادامه خواهد یافت. این جدال لفظی هنگامی آغاز شد که ولادیمیر پوتین، ترکیه را متهم کرد که با این اقدام [سقوط جنگنده] «با تروریست‌ها همدستی کرده» و از پشت به کشوری «خنجر زده» که خود با تروریست‌ها در جنگ است.
2. کاهش مبادلات اقتصادی؛ روسیه و ترکیه طی سال های اخیر از مبادلات اقتصادی گسترده ای برخوردار بوده اند. به نحوی که روسیه دومین شریک تجاری بزرگ ترکیه محسوب می شود. سال 2014 میزان مبادلات اقتصادی دو کشور حدود 32 میلیارد دلار بود که این رقم در سال 2015 به 14 میلیارد دلار کاهش یافت. با توجه به تنش های بوجود آمده و اعمال تحریم بر واردات مواد غذایی ترکیه از سوی روسیه، پیش بینی می شود که سطح مبادلات تجاری دو طف به شدت کاهش یابد.
3. توقف سرمایه گذاری های اقتصادی و پروژه های عمرانی؛ طی سال های اخیر روسیه و ترکیه دست به سرمایه گذاری های متقابل اقتصادی در خاک یکدیگر زده اند که احتمالا بخش مهمی از این سرمایه گذاری ها متوقف و نیمه کاره رها خواهند شد. یکی از مهمترین پروژه ها، طرح ساخت نیروگاه هسته ای در آق‌قویو ترکیه توسط روسیه است که احتمالا روند ساخت آن متوقف خواهد شد.
4. کاهش گردشگران و سخت شدن صدرو روادید؛ مسکو به صراحت اعلام کرده که از اول ژانویه 2016، رژیم لغو روادید بین روسیه و ترکیه را ملغی خواهد کرد. علاوه بر این روسیه از شهروندان خود خواسته که دیگر ترکیه را به عنوان مقصد گردشگری انتخاب نکنند. همچنین وزارت خارجه روسیه با انتشار بیانیه‌ای شهروندانش را از سفر به ترکیه بر حذر داشته و به روس‌هایی که در ترکیه به سر می‌برند، توصیه کرده به کشور خود برگردند. وزارت خارجه روسیه دلیل این توصیه را وجود تهدیدهای تروریستی در ترکیه عنوان کرده است. سالانه حدود 4.5 میلیون نفر از روسیه به عنوان گردشگر وارد ترکیه می شوند که توقف این روند می تواند خسارتی 10 میلیارد دلاری به اقتصاد ترکیه وارد کند.
5. استفاده از سلاح انرژی؛ ترکیه حدود 60 درصد از گاز مصرفی خود را از روسیه وارد می کند و توقف صدور این میزان گاز به معنای فلج شدن صنایع مهم ترکیه و همچنین بحران انرژی در فصل سرما برای خانواده های ترک خواهد شد. نباید از یاد برد که حدود 40 درصد از نیروگاه های برق ترکیه نیز با تزریق گاز کار می کنند که اگر روند صدور گاز روسیه به ترکیه متوقف شود، بسیاری از شهرهای ترکیه با بحران خاموشی نیز مواجه می شوند. این در حالیست که ترکیه هیچ جایگزین مطمئنی برای گاز وارداتی از روسیه ندارد و منابع گاز ایران و جمهوری آذربایجان نیز ظرفیت های لازم برای تامین این میزان گاز را ندارند. البته در مورد تحریم گازی و استفاده روسیه از سلاح انرژی باید توجه داشت که مسکو نیز به سادگی نمی تواند دست به چنین اقدامی بزند. زیرا در شرایطی که درآمدهای کلان روسیه به واسطه کاهش بهای نفت با افت مواجه شده اند، عدم صدور گاز به ترکیه نیز می تواند مسکو را از درآمد کلان دیگری محروم نماید. چنین امری با توجه به آنکه روسیه در حال حاضر هزینه های درگیری نظامی در سوریه و اوکراین را نیز متحمل می شود، تا حد زیادی دست مسکو را بسته است. با این حال احتمال استفاده از این سلاح همچنان وجود دارد .
6. استفاده متقابل از جریان ها و گروه های تروریستی و اعمال خرابکارانه؛ این احتمال وجود دارد که هم روسیه و هم ترکیه برای تحت فشار قرار دادن طرف مقابل دست به اعمال خرابکارانه از طریق گروه های وابسته به خود در خاک یکدیگر بزنند. در این باره باید توجه داشت که ترکیه از دیرباز دارای روابط گسترده ای با شورشیان و جدایی طلبان قفقازی بوده و می تواند از ظرفیت آنها جهت اعمال تروریستی در خاک روسیه استفاده کند. همچنین ترکیه با توجه به وجود پیوندهای ترکی با برخی از اقوام نواحی مرکزی روسیه نظیر تاتارها و باشقیرها می تواند به اعمال فشار علیه مسکو دست بزند. کما اینکه پیشتر آنکارا برای تحت فشار قرار دادن روسیه در مورد اوکراین، با حضور تاتارهای کریمه، دست به تشکیل مجمع تاتارهای جهان در ترکیه زد. از سوی دیگر روسیه نیز دارای ابزارهای متقابل است و برخی ازجریان های ترکی که از گذشته تحت تاثیر ایدئولوژی چپ بوده اند، همچنان وابستگی هایی به مسکو دارند. از این جمله می توان به دو گروه حزب کارگران کردستان(پ ک ک) و جبهه رهایی بخش خلق انقلابی اشاره نمود. نباید از یاد برد که هم اکنون دولت ترکیه با پ ک ک در حال نبرد است و تقویت کردها از سوی روسیه می تواند به چالشی مهم برای آنکارا مبدل شود. علاوه بر این جبهه رهایی بخش خلق انقلابی نیز به عنوان یک گروه چپ گرا پیشتر دست به اقدام های تروریستی و خرابکارانه نظیر بمب گذاری جلوی سفارت آمریکا و حمله به پاسگاه های پلیس زده بود. در نتیجه این گروه نیز آمادگی دارد به عنوان یکی از ابزارهای روسیه دست به اقدامات خرابکارانه در داخل ترکیه بزند.
اما در بعد منطقه ای نیز باید گفت که اقدام نظامی ترکیه باعث افزایش ادوات و تجهیزات نظامی روسیه در سوریه خواهد شد که چنین امری به نفع دولت اسد تغییر موازنه قوا در سوریه خواهد بود. در اولین گام، روسیه با مستقر کردن یک ناو جنگی در نزدیکی آب های لاذقیه سوریه و استقرار موشک های تازه در پایگاه اصلی اش در این شهر بر تدابیر دفاعی‌اش افزوده است. ناو موسکوا مجهز به یک سیستم دفاع هوایی دوربرد و سیستم موشک های ضدهوایی اس-۴۰۰ است. همچنین سامانه اس-۴۰۰ تحویل پایگاه هوایی حمیمیم روسیه فقط در ۵۰ کیلومتری مرز ترکیه شده است.
علاوه براین اقدام نظامی ترکیه باعث افزایش جدیت روسیه جهت مبارزه با تروریسم شده است و این مسئله می تواند باعث همگرایی بیشتر تهران و مسکو در خصوص مسایل منطقه ای به ویژه بحران سوریه شود. با توجه به حمایت لفظی اکثر کشورهای غربی به ویژه آمریکا از اقدام نظامی ترکیه، خطوط گسل میان مسکو و واشنگتن درباره آینده سیاسی سوریه بیش از پیش افزایش یافته و چنین امری فرصت مناسبی جهت پیشبرد اهداف محور مقاومت در مورد آینده سوریه بوجود خواهد آورد.
شعیب بهمن
