الوقت- برای نخستین بار پس از شروع بحران سوریه در سال 2011، شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان وزیر امور خارجه امارات متحده عربی روز سه شنبه 9 نوامبر 2021 به سوریه سفر کرد و در دمشق با بشار اسد رئیس جمهور این کشور دیدار کرد.
خبرگزاری رسمی سوریه، سانا گزارش داد که دو طرف درباره مسائل منطقه ای صحبت کردند. دفتر رئیسجمهوری سوریه نیز گفت که دو طرف در مورد راههای توسعه همکاری و فرصتهای سرمایه گذاری گفتگو کردند و به نقل از بشار اسد از «مواضع عینی و خردمندانه امارات متحده عربی» تمجید کرد.
در همین راستا خبرگزاری رسمی امارات نیز سفر نهیان را تایید و از موضع وزیر خارجه این کشور در حمایت از امنیت، ثبات و توسعه در سوریه و پایان جنگ در گفتگو با اسد خبر داد.
اتخاذ این مواضع تاحدودی اغراقآمیز از سوی دو دشمن سالهای نه چندان دور دوران بحران سوریه، به دلیل حمایتهای امارات از تروریستها در طول جنگ 10 ساله سوریه، ریشه در تغییر و تحولاتی دارد که یک سر آن به اوضاع سوریه و سر دیگر آن را باید در اوضاع منطقهای و بینالمللی جستجو کرد. انگیزههای دو طرف از بهبود روابط، که از سال 2018 و با افتتاح کنسولگری امارات در دمشق کلید خورد، موضوعی است که در پشت پرده مواضع نرم رهبران دو کشور برای پایان دادن به یک دهه دشمنی باید مورد تحلیل قرار گیرد.
پیروزی دمشق در جنگ و چارۀ ناچار عربی برای پذیرش شکست
واقعیت زیربنایی و بنیادین در مورد مسابقه شکل گرفته میان کشورهای عربی برای بهبود و بازسازی روابط با دمشق، به وضعیت امروز دولت و ملت سوریه، در پیروزی بر یک دهه دشمنی بین المللی غربی- عربی- صهیونیستی برای سرنگونی نظام و تجزیه کشور از طریق حمایتهای مالی و نظامی و سیاسی از تروریستها بازمیگردد.
در آغاز بحران سوریه بسیاری از کشورهای عربی تحت فشار کشورهای حاشیه خلیج فارس و آمریکا روابط خود را با سوریه قطع کردند و سوریه نیز در آن زمان از اتحادیه عرب اخراج شد.
اما دولت سوریه در حال حاضر کنترل بخش زیادی از کشور را به دست آورده، و ناامیدی از اجرای اهداف اولیه قطع روابط با دمشق موجب شده تا این کشورها وادار به تجدید نظر در سیاست های خود در قبال سوریه شوند.
امارات متحده عربی و مصر از اولین کشورهای منطقه بودند که تلاش کردند تا به به سوریه نزدیک شدند. هر دو از پیوستن مجدد سوریه به اتحادیه عرب در ماه مارس گذشته حمایت کردند. از آن زمان برخی از کشورهای دیگر نیز چنین راهی را ادامه دادند و برای مثال ماه گذشته، ملک عبدالله دوم پادشاه اردن برای اولین بار در یک دهه گذشته تلفنی با اسد صحبت کرد و حمایت خود را از پذیرش مجدد سوریه در اتحادیه عرب اعلام نمود. سفر مقامات سوری به عربستان سعودی و اعلام سفر مخفیانه مقامات امنیتی عربستان به دمشق در ماههای گذشته نیز نشان از تمایل سعودیها به عادی سازی روابط با سوریه میباشد.
جایگاه مهم سوریه در رقابتهای منطقهای
بخش مهمی از دلایل گرایش کشورهای عربی به بهبود روابط با دمشق، به عنصر رقابتهای منطقهای و جایگاه مهم سوریه در این عرصه بازمیگردد.
اگرچه سرنگونی نظام سوریه در آغاز بحران این کشور در سال 2001 هدف مشترکی بود که دشمنان و رقبای منطقهای جبهه اخوانی (ترکیه و قطر) و ضداخوانی (امارات و عربستان) را در یک صف قرار داد اما ناکامی در جنگ و گسترش آتش رقابتهای ژئوپلتیکی و اختلافات سیاسی این دو محور در موضوعاتی چون سرنگونی دولت اخوانی مصر توسط کودتای نظامیان، بحران محاصره قطر و جنگ لیبی و... موجب شد تا به مرور مقابله با نظامیگریهای ترکیه در سوریه و حمایت از شبه نظامیان کرد دشمن آنکارا به پرونده رقابتهای منطقهای امارات و عربستان با ترکیه افزوده شود.
در واقع با وجود آغاز تنشزدایی در سیاست اعلامی ترکیه و امارات، اما سفر آل نهیان به سوریه همچنان نمایی از اهداف رقابتجویانه ابوظبی با آنکارا را در خود دارد. تأکید بر حمایت ابوظبی از امنیت و تمامیت ارضی سوریه در شرایطی که طی هفتههای گذشته اخبار زیادی از احتمال شروع عملیات جدید ارتش ترکیه در خاک سوریه به گوش میرسد اتفاقی نیست و پیام مخالفت کشورهای عربی را با خود دارد.
همچنین سفر وزیر امور خارجه امارات متحده عربی به قبرس، پس از دیدار از سوریه، تقویت کننده پیام به آنکارا خواهد بود. پرونده قبرس و مسأله اختلافات چند دههای میان جدایی طلبان نزدیک به ترکیه و دولت قبرس، از حساسیت برانگیزترین موضوعات سیاست خارجی ترکیه میباشد.
بر اساس بیانیه های وزارت امور خارجه امارات ، شیخ عبدالله در گفتگو با نیکوس آناستاسیادس رئیس جمهور و نیکوس کریستودولیدس وزیر امور خارجه قبرس در مورد "وضعیت در مدیترانه شرقی" و تقویت همکاری بین دو کشور گفتگو کردند.
سال گذشته، امارات متحده عربی به قبرس، یونان، مصر و فرانسه در تشکیل اتحادی برای مقابله با فعالیتهای اکتشاف انرژی دریایی ترکیه در این منطقه پیوست. ترکیه برنامه جدی برای استخراج نفت و گاز در آب های مورد ادعای قبرس و یونان دارد. موضوعی که در کنار رقابت ترکیه با این کشورها در آبهای لیبی، به شکلگیری جبههای علیه آنکارا در مدیترانه انجامیده است.
از طرف دیگر نمیتوان موضوع رقابت کشورهای عربی متحد آمریکا با ایران و محور مقاومت را نادیده گرفت. در واقع بخشی از انگیزه ایجاد روابط گرم با نظام سوریه از سوی کشورهای حاشیه خلیج فارس به تلاش برای فاصله انداختن در روابط تهران- دمشق مربوط است. ایران متحد سنتی سوریه است که در سالهای جنگ با قرار گرفتن در کنار دولت و ملت سوریه علیه جبهه تروریستهای بین المللی و دفاع از تمامیت ارضی این کشور مهم عضو محور مقاومت، سطح روابط دو کشور به سطح اتحاد استراتژیک رسیده است. توجه به نیازهای اقتصادی سوریه برای بازسازی ویرانیهای گسترده جنگ و ایجاد شرایط بازگشت آوارگان و حتی رفع نیازمندی اقتصادی همچون انرژی عرصه اصلی سرمایهگذاری جبهه عربی برای دور کردن دمشق از تهران است.
در این رابطه کریس دویل، مدیر شورای تفاهم اعراب و بریتانیا به ایندین اکسپرس گفت که کاهش نفوذ ایران در سوریه ممکن است چالشی دشوار برای کشورهای حوزه خلیج فارس میباشد. وی گفت: «تغییر جایگاه ایران در سوریه در کوتاه مدت تقریبا غیرممکن خواهد بود. [موقعیت] ایران خیلی خوب جاسازی شده است».
اما اکنون این پرسش مطرح میشود چرا دمشق از وزیرخارجه امارات استقبال تقریباً گرمی صورت داده است؟ اگرچه سوریه توانسته است با شکست ترویستها و بازپسگیری بخش زیادی از خاک خود موفقیت بزرگی به دست آورد اما چالشهای دوران تثبیت سیاسی و بازسازی اقتصادی کم از بحران 10 ساله جنگ نیست. در شرایطی که تحریم های فلج کننده غرب مسیر بازسازی را سنگلاخی کرده است دمشق به یافتن منابع سرمایه گذاری چشم دوخته است و از طرف دیگر برای بی اثر کردن تحریمها و گذار کامل از بحران بازگشت به اتحادیه عرب و تسریع در روند شناسایی بین المللی نظام از سوی دیگر بازیگران را مد نظر قرار داده است.
امارات خانه هزاران سوری است که در این کشور حاشیه خلیج فارس کار می کنند و برای بستگان خود در خانه پول می فرستند. ماه گذشته، وزارت اقتصاد امارات متحده عربی گفت که با سوریه در مورد "برنامه های آینده برای تقویت همکاری های اقتصادی و کشف بخش های جدید" به توافق رسیده است.
در بیانیه این وزارتخانه آمده است که امارات با داشتن 14 درصد سهم از تجارت خارجی سوریه، شریک برجسته تجاری سوریه است.
این سفر همچنین به عنوان نشانه ای قوی از تلاش های منطقه ای برای پایان دادن به انزوای دیپلماتیک دمشق محسوب میشود به صورتی که خشم واشنگتن را در پی داشته است.
ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه امروز به خبرنگاران از نتایج این نشست و سیگنالی که ارسال میکند ابراز نگرانی کرد. به گفته پرایس ، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه امریکا هفته گذشته در دیدار با شیخ عبدالله در اروپا، مخالفت واشنگتن با این سفر را اعلام کرده بود.