سایت تحلیلی خبری الوقت | Alwaght Website

الوقت - نجیم الجبوری، استاندار نینوای عراق اخیرا از احداث خط ریلی میان موصل و ترکیه خبر داده است. الجبوری هدف این طرح را کاهش حجم ترافیک مسیر زمینی در مرزهای خاپور (هابور)-ابراهیم خلیل دانسته و بر تلاش دو طرف برای تسریع در اجرایی شدن این پروژه تاکید می‌کند. ترکیه نیز تلاش برای احداث خط ریلی با عراق را «بازسازی بزرگ» نام‌گذاری کرده است.

احداث این خط ریلی در شرایطی است که ایران به عنوان دیگر همسایه بزرگ عراق و شریک تجاری اول بغداد نیز در سالیان اخیر به وصل کردن خطوط ریلی دو کشور به هم اهتمام ویژه ای داشته است. 

ولایت موصل در کانون توجه نگاه نئوعثمانی‌گرایانه

ولایت موصل که شامل استان‌های کنونی اربیل، دهوک، نینوی، کرکوک، سلیمانیه و بخش‌های از صلاح‌الدین و دیالی می‌شود، یکی از مهم‌ترین سرزمین‌هایی است که همواره حسرت آن برای سردمداران دوات ترکیه در سال‌های بعد از فروپاشی خلافت عثمانی باقی مانده است. این ولایت که از نظر وجود ذخایر نفتی، یکی از غنی‌ترین مناطق جهان به شمار می‌رود، در جریان وقایع جنگ جهانی اول از امپراتوری عثمانی جدا شد و در چارچوب حاکمیت دولت نوظهور عراق قرار گرفت که تحت قیمومیت انگلستان بود.

در ارتباط با خط راه‌آهن جدید ترکیه و موضل نیز می‌توان این نگاه تاریخی را به عنوان زمینه‌ای تاریخی برای این تصمیم راهبردی مورد ارزیابی قرار داد. در واقع، در سال‌های افول قدرت عثمانی‌ها که با قدرت‌گیری فزاینده اروپایی‌ها در جهان همراه بود، از همان ابتدای قرن نوزدهم که خطوط راهآهن و قطار مورد توجه کشورهای بزرگ قرار گرفت، حاکمان این امپراتوری تلاش کردند ایجاد خطوط راه‌آهن در ممالک تحت کنترل خود را برای ایجاد یک شبکه ارتباطی وسیع در دستور کار قرار دهند. در این زمینه اقداماتی گسترده نیز صورت گرفت و اتصال شهر بیت‌المقدس فلسطین به سوریه و حجاز و مدینه، رؤیای پادشاه عثمانی بود. در این میان،در دوره امپراتوری عثمانی ساخت خط راه‌آهن استانبول - بغداد در دوران سلطان عبدالحمید دوم عثمانی انجام شد.

با این اوصاف، شرایط پس از جنگ جهانی نخست، انحلال عثمانی و رویدادهای پس از سایکس پیکو و تأسیس عراق و سوریه، موجب آن شد که بخش عظیمی از تأسیسات خط آهن دوران عثمانی، خارج از تملک نظام جمهوری ترکیه بماند. در حقیقت، با فروپاشی امپراتوری عثمانی بخشی بزرگ از خطوط ریلی خارج از ترکیه قرار گرفت و فاقد کارایی شد. اکنون نیز به نظر می‌رسد اردوغان قصد دارد این رویای تاریخی را در ایجاد خط ریلی میان ترکیه و عراق تحقق ببخشد.

اهداف اقتصادی اردوغان از احداث یک خط ریلی

یکی دیگر از ابعاد مهم برای دولت ترکیه در ایجادخط راه‌آهن ریلی را می‌توان در ارتباط با اهمیت ویژه اقتصادی این پروژه برای دولت ترکیه مورد ارزیابی قرار داد. در ابتدای امر توجه به این موضوع ضروری است که با توجه به ضعف مالی دولت عراق ظاهرا شرکت‌های خصوصی ترکیه احداث این طرح را پیش خواهند برد. این مساله بدین معنا است که به طور خودکار نوعی درآمدزایی برای شرکت‌های راه‌سازی ترکیه ایجاد شده و تمام سود حاصل از احداث این طرح، به جیب آن‌ها واریز می‌شود.

علاوه براین، حجم تجارت سالانه ترکیه و عراق حدود 16 میلیارد دلار بوده و خط ریلی موصل-ترکیه می‌تواند این مقدار را افزایش دهد. صادرات ترکیه به عراق از طریق دو دروازه مرزی ابراهیم خلیل و خاپور، در اقلیم کردستان صورت می‌گیرد. بازرگانان ترک همواره به پرداخت به دو بار گمرک اعتراض دارند؛ یکی در مرز اقلیم و دیگری در مرز ورود به عراق. حالا به نظر می‌رسد این خط ریلی مبادله کالا و مسافرت‌ها میان دو کشور را تسهیل و اقلیم کردستان را از مدار خارج می‌کند اکنون این خط ریلی از یک سو می‌تواند مسافرت‌ها را تسریع ببخشد و از سوی دیگر موجب تسهیل و افزایش سطح مناسبات اقتصادی میان حکومت مرکزی عراق و ترکیه با خارج کردن اقلیم کردستان از کانون امور گمرکی ترکیه شود.

ورود به چالش رقابت با تهران

در سطحی دیگر، بسیاری از ناظران احداث این خط ریلی را در چارچوب رقابت ترکیه با ایران در عراق مورد خوانش قرار می‌دهند. از یک سو، ترکیه قصد دارد بدون نیاز به اتصال به ایران به خلیج فارس دسترسی داشته باشد و از سوی دیگر، آنکارا قصد دارد از این خط ریلی به عنوان ابزاری برای رقابت با نفوذ فرهنگی ایران در عراق بهره بگیرد. تلاش‌های آنکارا در شرایطی است که ایران به مراتب موقعیتی ویژه‌تر از ترکیه ر ا در بهره‌برداری از مزایای خط ریلی دارد. ایران با ۱۴۵۸ کیلومتر مرز با عراق، محدودیت مرزی ترکیه را ندارد و تنها 32 کیلومتر تا تکمیل خط راه‌آهن شلمچه-بصره باقی مانده لذا سرمایه‌گذاری در ایجاد خط ریلی مستقیم ایران- عراق را می‌توان همچون ضرورتی غیرقابل انکار برای تهران در موقعیت کنونی مورد ارزیابی قرار داد.