با فروکش کردن تهدیدات کرونا به نظر می‌رسد بازار درگیری و تقابل بازیگران در عرصه بحران سوریه در حال گرم شدن است و بازیگران مختلف مجددا در حال صف‌آرایی مجدد در برابر یکدیگر هستند
الوقت - اتمسفر پرتلاطم بحران سوریه با وجود درگیر شدن جامعه جهانی و کشورهای منطقه غرب آسیا در شیوع و عالم‌گیری بحران کرونا، همچنان در حال دگرگونی و تغییر است. در حقیقت، علی رغم درخواست‌های جهانی در مورد همکاری دولت‌ها برای توقف جنگ‌ها در شرایط کرونا، اما بازار درگیری و تقابل میان بازیگران در عرصه بحران سوریه پس از رکودی نسبی مجدداً در حال گرم شدن است و طرف‌های درگیر به دنبال صف‌آرایی مجدد در برابر یکدیگر هستند. بر همین اساس، در نوشتار حاضر آخرین محورهای صف‌بندی بازیگران در عرصه بحران سوریه در برابر یکدیگر مورد ارائه و بررسی قرار می‌گیرد.
بحران ادلب و تشدید بحران در میان آتش‌بس شکننده
مهم‌ترین بحران سیاسی در عرصه معادلات میدانی کشور سوریه را می‌توان در ارتباط با بحران ادلب مورد ارزیابی قرار داد. پیرامون ادلب قبل از آنکه به وضعیت کنونی دچار شود در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۸ توافقی تحت عنوان «توافق سوچی» میان روسیه و ترکیه امضاء شد. بر اساس این توافق دو طرف ضامن وضعیتی شدند که طی آن گشت‌زنی‌های مشترکی از سوی نظامیان روس و ترک انجام بگیرد. اما وزارت دفاع روسیه در اواخر سال 2019 بود که از عدم توافق آنکارا، به توافق سوچی خبر داد و اعلام کرد که اوضاع ادلب به دلیل ورود سلاح‌ها و مهمات ترکیه‌ای به این شهر به شدت بحرانی شده است.
متعاقب نقض توافق سوچی، در اوایل سال جاری پس آزادسازی کامل مناطق حاشیهای حلب، ارتش سوریه دومین مرحله عملیات خود را در منطقه شمال غرب این کشور شامل استان ادلب و حومه حلب آغاز کرد. این عملیات در شرایطی بود که مناطق مهم و راهبردی خان شیخون، معره النعمان و سراقب آزاد شده بوند. این عملیات با واکنش شدید ترکیه مواجه شد و آنکارا بارها دمشق را تهدید کرد که از مناطق تصرف شده خارج شود در غیر اینصورت با مقابله ارتش ترکیه مواجه خواهد شد. در نتیجه امر شاهد بودیم که ترکیه بر خلاف توافقات موجود در چند نوبت به ارتش سوریه حمله کرد و بیش از 500 خودرو زرهی و تانک و توپ خودکششی و 4 هزار نیروی نظامی را وارد این منطقه کرد.
اما این رویکرد آنکارا واکنش دمشق و روسیه را در پی داشت. به ویژه پس از تلاش سربازان ترکیه برای ساقط کردن جنگنده‌های روسی، شاهد بودیم که در 28 فوریه 2020 جنگنده‌های روسیه در عملیاتی نظامیان این کشور را مور حمله قرار دادند و در نتیجه امر ۳۴ سرباز ترکیه کشته شدند. متعاقب بحرانی شدن اوضاع در ادلب و به اوج رسیدن بحران، رجب طیب اردوغان روز پنجشنبه پنجم مارس (۱۵ اسفند) برای حل مسائل در رابطه با سوریه به روسیه سفر کرد و با همتای روسی خود، ولادیمیر پوتین، پنج ساعت و ۴۰ دقیقه گفت‌وگو کرد. این دیدار منجر به توافقی دیگر و البته به عبارت بهتر اعلام آتش‌بس میان طرفین منجر شد.
اما ظواهر امر از همان ابتدا نشان داد که این توافق به نوعی آتش‌بس موقت است و از قوام چندانی برخوردار نیست؛ زیرا ترکیه از همان ابتدای امر هیچ‌گونه تعهدی نسبت به پابان دادن به حضور گروههای تروریستی در ادلب نداشت و ندارد اما این وضعیت ناشی از شیوع کرونا بود که تا حدودی چراغ‌های جنگ را خاموش کرد. در مقطع کنونی نیز با فروکش کردن وضعیت بحرانی کرونا شاهد افزایش تقابل‌ها هستیم به گونه‌ای که طی روزهای گذشته در چندین نوبت، حملات متقابلی میان نیروهای نظامی سوریه با نیروهای هیات تحریر الشام در حومه شمال غربی ادلب اتفاق افتاده است. در مجموع به نظر می‌رسد طی چند ماه شاهد تداوم بحران در این کشور خواهیم بود.
تنش تحریم‌ها میان آمریکا با چین و روسیه در میدان سوریه
در محوری دیگر اخیرا، سوریه به میدانی برای تسویه حساب آمریکا با شورای امنیت و به بویژه کشورهای چین و روسیه تبدیل شده است. اساس ماجرا از این قرار است که آمریکا قصد دارد از طریق شانتاژ سیاسی علیه روسیه و چین در شورای امنیت با بهانه مخالفت این کشورها با ارسال کمک‌های بشردوستانه به مردم سوریه، اولاً نقش مداخله آمیز در تحولات سوریه را مشروع و تحت پوشش نیات بشردوستانه پنهان کند و از طرف دیگر انتقادات گسترده روسیه و دمشق در مانع اعلام کردن تحریم های آمریکا برای دستیابی به کمک‌های بشردوستانه را خنثی سازد. در این میان واشنگتن بدون انجام اقدامی برای کاهش تحریم‌ها علیه دمشق برای اثبات صداقت خود در گرفتن ژست دفاع از مردم سوریه، بر موضوع بازگشایی گذرگاه هایی در شمال شرق این کشور تأکید دارد که عملاً دولت سوریه کنترلی بر آنها نداشته و همین امر می تواند زمینه حضور بیشتر واشنگتن و مداخلات آن در آینده برای تداوم بحران در سوریه را فراهم آورد.
در این ارتباط سفیر آمریکا در سازمان ملل قطعنامه شماره ۲۵۰۴ شورای امنیت، را که در مورد کاهش تعداد گذرگاه‌های ارسال کمک به سوریه است مورد حمله قرار داد و کمبود کمکرسانی ها را نتیجه اقدامات روسیه و چین در جلوگیری از لغو این قطعنامه ها دانست. او تاکید کرد دولت آمریکا بار دیگر از این شورا می‌خواهد که اقدامات فوری را برای افزایش کمک‌ها به سوریه اتخاذ کند و این اقدامات شامل صدور مجوز مجدد برای استفاده از گذرگاه "الیعربیه" شود. کرافت همچنین از روسیه می‌خواهد که سیاست را کنار گذاشته و اجازه صدور مجوز موقت برای عبور کمک‌های بشردوستانه از مرزها و ارسال آنها به شمال شرق سوریه را بدهد.
اظهارات این مقام آمریکایی اما با واکنش شدیداللحن مقامات روسیه و چین نیز همراه شد. به گونه‌ای که چانگ چون، سفیر چین در سازمان ملل نیز در پاسخ به کرافت از آمریکا خواست بر تلاش‌های جهانی برای مبارزه با ویروس متمرکز باشد و بازی‌های سیاسی را کنار بگذارد. چانگ چون افزود: آمریکا همچنین باید به دنبال نجات جان انسان‌ها باشد و مسئولیت‌های خودش را به گردن سایر کشورها نیندازد.
در همین حال، واسیلی نبنزیا، نماینده دائم روسیه در سازمان ملل نیز در جریان نشست مذکور بر ضرورت همکاری با دمشق در زمینه انتقال کمک‌های بشردوستانه به جای بازگشایی دوباره گذرگاه‌های مرزی برای انتقال این کمک‌ها تأکید کرد. وی در این باره خطاب به کشورهای غربی گفت: وقت را صرف تلاش برای بازگشایی گذرگاه‌های بسته شده نکنید و لازم است از اداره امور بشردوستانه سازمان ملل متحد بخواهیم که با دمشق برای یافتن راه‌های انتقال کمک از طریق گذرگاه‌های مرزی باز و خود اراضی سوریه همکاری کند. نبنزیا همچنین یادآور شد: ساز و کار انتقال کمک‌ها از طریق مرزها به مناطق خارج از کنترل نظام سوریه موقتی است.
مجموع این اختلاف‌نظر میان سه قدرت برتر نظامی جهان نشان می‌دهد که در اینده نزدیک تنش میان طرفین بر سر بحران سوریه نه تنها کمتر نخواهد شد، بلکه به شکل جدید افزایش پیدا می‌کند. استفاده ابزاری آمریکایی‌ها از این بحران به طور حتم در اینده معادلات سوریه تاثیری غیرقابل انکار خواهد داشت
تداوم بحران دمشق با کردهای سوریه
دیگر بحران بر زمین مانده در کشور سوریه را که در وضعیت جدید امکان تشدید شن آن به شکل جدی وجود دارد، بحث تداوم کنترل کردها بر بخشی از سرزمین‌های این کشور است. از ابتدای سال 2011، در نتیجه خلا به وجود امده در مناطق شمالی کشور، کردها خیلی زودتر از آنچه تصور می‌شود با سازماندهی نظامی خود موفق شدند بر بخش‌های از مناطق شمالی کشور به ویژه بر استان حسکه در شمال شرق کشور مسلط شوند. این روند طی سال‌های بعد از 2014 نیز با حمایت مستقیم آمریکایی‌ها از کردها روندی رو به گسترش پیدا کرد و در نتیجه امر شاهد بودیم کردها سه کانتون جزیره، کوبانی و عفرین را ایجاد کردند.
پیشروی کردها در سال‌های بعد از 2014 ادامه پیدا کرد به گونه‌ای که آنها در سال 2015 بخش‌های وسیع از استان حلب و رقه را کنترل کردند. اما فتح بزرگ در سال 2016 رقم خورد که کردها با حمایت آمریکا شهر رقه، پایتخت داعش در سوریه را کنترل کردند. در ادامه کردها حتی وارد غرب فرات نیز شدند و شهر منبج را کنترل کردند. اما روزهای خوش کردها با حمله ترکیه به شمال این کشور و انجام سه مرحله عملیات نظامی تحت عنوان «سپر فرات»، «شاخه زیتون» و ««چشمه صلح» شکست‌هایی را بر کردها تحمیل کردند و کانتون عفرین را در شمال غرب سوریه از آنها گرفتند.
در روند جدید نیز به نظر می‌رسد همچنان کردها پیراموان اداره مناطق تحت کنترل خود اصرار دارند نوعی خودمختاری را داشته باشند اما دولت مرکزی سوریه به هیچ عنوان با این روند موافق نیست. طی ماههای آینده نیز به طور حتم مساله نوع تعامل کردها با حکومت مرکزی می‌تواند به چالشی بزرگ میان دو کشور تبدیل شود.
