الوقت- طی روزهای 20 تا 25جولای، منحنی بحران در محدوده شامات به طور ناگهانی روند صعودی به خود گرفت. بر این اساس، دولت ترکیه در دو جبهه با داعش و «پ.ک.ک» وارد در گیری نظامی شد که شواهد عینی در زمان تنظیم این گزارش نشان می دهد، دامنه و ابعاد آن رو به گسترش خواهد گذاشت. اما برخلاف ظاهر مشخص رخدادهای جاری در این محدوده زمانی ، ابعاد پیچیده تری برای پدیده های شکل گرفته قابل تصور است که بنیان آن، نکات کشف شده معارض با پروپاگاندای رسانه ای به راه افتاده حول موضوع درگیری های دولت ترکیه با داعش و «پ.ک.ک» است. لذا در ادامه سعی خواهد شد با بررسی ترتیبات مسائل جاری و عقبه آن به درک درست درباره کنش ها و احتمالا پیش بینی نزدیک به واقعیت درباره آینده پدیده های جاری دست یابیم .
1. روز بیستم جولای 2015 ، یك بمب جاسازی شده در مركز فرهنگی شهر «سوروچ» تركیه كه قرینه عین العرب كوبانی در كردستان غربی روژاوا واقع در خاك سوریه است منفجر شد. این بمب بین300 جوان كُرد سوسیالیست منفجر شد كه قصد عبور از مرز برای پیوستن به نیروهای دفاع خلق ، شاخه نظامی حزب اتحاد دموكراتیك كردستان سوریه برای مقابله با حملات داعش را داشتند. ساعاتی بعد از این حادثه نیز سربازان ترك با نیروهای «پ.ك.ك» در شهر «آدیامان» درگیر شدند كه به كشته شدن 1 سرباز ترك و زخمی شدن 2 نفر دیگر از آنان انجامید.
2. ظهر روز پنجشنبه 23 جولای ، خبرگزاری اعماق الاخباریه ، وابسته به داعش اعلام كرد كه نیروهای ارتش تركیه در حدود مرزی با سوریه ، واقع در شهر «الراعی» در شمال شرق شهر حلب به سمت نیروهای داعش آتش گشوده اند كه به یك درگیری30 دقیقه ای و برجای ماندن یك كشته از هر یك از طرفین انجامیده است. به دنبال این درگیری ، بر این اساس تركیه از روز جمعه بمباران مواضع داعش را برای اولین بار آغاز كرد كه حدفاصل آن محدوده غرب «جرابلس» و شرق «الراعی» در شمال شرق حلب ، یعنی محل درگیری اولیه بین نیروهای ترك و داعش بود. در این حملات 9 عضو داعش كشته شدند و یك اراده توپ و مسلسل آنان منهدم گردید. این در حالی بود كه ائمه جمعه منصوب داعش در روستاهای حلب در خطبه های نماز ، بسیج عمومی برای جنگ با تركیه را با این ادله كه تركیه از اسلام دفاع نمی كند و برای كشتن مسلمین با ارتش صلیبی همكاری دارد آغاز كردند.
3. خبر آغاز حملات هوایی تركیه به مواضع داعش در حالی در یك كنفرانس مطبوعاتی از سوی «داوود اغلو» نخست وزیر تركیه رسما اعلام شد كه در جریان یك حمله گسترده موازی با آن ، 500 پلیس و نیروهای امنیتی به حداقل100 پناهگاه داعش و «پ.ك.ك» در سراسر کشور حمله كرده و ۲۵۱ نفر از مظنونین را بازداشت كردند. بازداشت اعضاء «پ.ك.ك» زمانی آغاز شد كه شاخه نظامی آن با صدور بیانیه ای مسئولیت قتل دو پلیس ترك كشته شده در روز چهارشنبه 24 جولای را بر عهده گرفت. «پ.ك.ك» در بیانیه خود اعلام كرده بود كه این دو پلیس را به راس ساعت 6 صبح ، هنگام خروج از منزلشان در شهر «سیلان پینار» در نزدیكی مرز به جرم همكاری با داعش در قتل جوانان داوطلب خدمت در واحدهای دفاع خلق در شهر «سوروچ» اعدام كرده است .
4 . همزمان دفتر نخست وزیری نیز با صدور بیانیه شماره 212 ، اعلام كرد كه تركیه و آمریكا دو عضو ناتو هستند و پس از صحبت تلفنی «داوود اغلو» و «باراك اوباما» در روز 22 جولای به درك مشتركی برای عمل بر ضد داعش دست یافته اند و در نتیجه تركیه از این به بعد ائتلاف ضد داعش را برای دست یابی به اهدافش در سوریه و عراق یاری خواهد كرد. در حالی «داوود اغلو» در كنفرانس خبری خود گفت كه عملیات نظامی بر ضد داعش در شمال سوریه یك منطقه حائل طبیعی برای آوارگان سوری ایجاد خواهد كرد كه به موازات آن سخنگوی دولت آمریكا نیز در یك كنفرانس خبری مشابه در واشینگتن كه روز جمعه 24 جولای برگزار شده بود به طور صریح تر به این مسئله ورود پیدا كرد و درباره یك منطقه پرواز ممنوع سخن گفت. بر این اساس «مارك تونر» در پاسخ به سوالی درباره علاقه ترك ها برای ایجاد یك منطقه پرواز ممنوع ، تمایل آنان را در این باره را تائید كرد و گفت: «ما در حال گفتگو با آنان برای یافتن یك فكر بهتر برای مقابله با داعش هستیم. ما از این تریبون و جاهای دیگر درباره چالش های لجستیكی كه می تواند در یك منطقه حائل وجود داشته باشد سخن می گوییم ، اما تهدید مرزهای تركیه جدی است و آنها عضوی از ناتو هستند و ما گزینه های مختلف را دنبال می كنیم».
5 . اما از دیگر سو حملات هوایی تركیه منحصر به مواضع داعش نماند. روز25 جولای «بختیاردوغان» سخنگوی «پ.ك.ك» اعلام كرد كه حدود ساعت 23 شب قبل ، مواضع این حزب در نزدیكی مرز به موازات قرار گرفتن زیر آتش توپخانه سنگین، بمباران شده است. او مناطق هدف را شامل مواضع حزب در كوهستان «دهوك» اعلام كرد و گفت كه جنگنده های یاد شده بر فراز مواضع فرماندهی حزب در كوهستان قندیل واقع در شمال اربیل نیز پرواز كرده اند ، اما حمله ای انجام نشده است. به دنبال این ، تلویزیون ملی تركیه بدون اشاره به هدف قرار دادن مواضع «پ.ك.ك» اعلام كرد كه این حملات توسط اف- 16 های نیروی هوایی این كشور انجام شده كه از دیاربكر به پرواز درآمده و مواضع داعش در روستای سوری «هوار» در مجاورت شهر «كیلیس» تركیه را هدف قرار داده اند. اما «داوود اغلو» نخست وزیر تركیه مجددا ساعت 2 بعد از ظهر روز 25 جولای ، در یك كنفرانس خبری حاضر شد و اعلام كرد كه نیروی هوایی این كشور همزمان با داعش ، 7 نقطه از مواضع «پ.ك.ك» در خاك عراق و از جمله كوهسان قندیل را نیز هدف قرار داده است .
6 . روز 26 جولای 2015 ، «آلیستر باسكی» سخنگوی كاخ سفید، در حالی اعلام كرد دولت تركیه حق دارد در مقابل حملات تروریستی كُردها از خود دفاع كند كه روزنامه «وال استریت جورنال» نیز روز 24 جولای به نقل از مقامات وزارت دفاع ایالات اعلام كرده بود تركیه به ایالات متحده آمریكا اجازه داده تا از پایگاه «اینجرلیك» در جنوب این كشور ، واقع در60 مایلی مرز سوریه برای حمله به مواضع داعش استفاده كند. بنابراین آنچه طی روزهای اخیر رخ داد ، اتفاقات پر سرعتی كه به نظر می رسد که ورای ظاهر ساده آن، از ابعاد پیچیده ای برخوردار است كه در ادامه به آن اشاره خواهیم كرد :
الف. علیرغم آنكه جریان رسانه ای عمومی براساس اظهارات مقامات ترك ، انفجار روز20 جولای را به داعش منتسب كرد، هیچ یك از منابع معتبر داعش و حتی رسانه های فرعی جهادی ، مسئولیت عملیات «سوروچ» را برعهده نگرفت. این درحالی است كه چنین رویه ای به هیچ وجه در سازمانی مثل داعش مرسوم نیست .
ب. علی رغم پروپاگاندای به راه افتاده از سوی دولت تركیه ، درباره حمله نیروهای داعش به سربازان ارتش تركیه در شرق «الراعی» واقع در شمال شرق حلب ، منابع میدانی سازمان دیده بان حقوق بشر سوریه ، اعلام كردند كه این نیروهای ارتش تركیه بوده اند كه در ابتدا به سوی افراد منتسب به داعش آتش گشوده اند .
ورای نقاط كور موجود در این روند ، سوالات مهمی نیز در این رابطه وجود دارد كه باید به آن پاسخ گفت.
بر این اساس به خاطر داریم كه از زمان آغاز عملیات نیروهای ائتلاف در 14 آگوست 2014 ، دولت تركیه سرسختانه در مقابل ایالات متحده آمریكا برای سپردن پایگاه «اینجرلیك» مقاومت كرده و شرط انجام این اقدام را ایجاد منطق پرواز ممنوع در شمال سوریه قرار داده بود و تا دوره اخیر حتی از كمك به نیروهای ائتلاف برای مقابله با داعش نیز پرهیز می كرد. بنابراین این سوال پیش می آید كه چرا حالا تركیه به این خواسته آمریكا تن داده است؟ آن هم در حالیكه هنوز پاسخ صریح و روشنی از سوی آمریكا درباره ایجاد منطقه حائل یا پرواز ممنوع به دولت تركیه داده نشده است. به نظر می رسد می بایست دلایل شتاب دولت تركیه برای چنین اقدامات پر خطری را كه مستلزم گشوده شدن جبهه درگیری با داعش و فعال شدن دوباره «پ.ك.ك» در فاز نظامی است را در تحولات 5 سال گذشته در مناطق كردنشین سوریه و چند ماهه گذشته در داخل تركیه جستجو كرد.
1 . حزب «اتحاد دموكراتیك كردستان» شاخه «پ.ك.ك» در سوریه، پس از سركوب احزاب كُرد وابسته به جریان بارزانی و ارتش آزاد سوریه، در نهایت تا روز 5 نوامبر 2013 چنان بر اوضاع كردستان غربی«روژاوا» مسلط شد كه روز 13 نوامبر ، در مناطق 3 گانه «جزیره» ، «عفرین» و «عین العرب» درخاك سوریه اعلام دولت موقت نمود. این حزب یک بار دیگر در راستای قبضه تمام عیار امور در کردستان غربی روز 21 ژانویه 2014 ، در حالی که نمایندگان «شورای میهنی کُرد» جریان وابسته به بارزانی همراه با ائتلاف معارضه عرب سوری ، برای دومین بار به منظور مشاركت در مذاكراتی با سرنوشت نا معلوم راهی ژنو بودند ، خبر تشکیل یك محدوده اداری مستقل در كردستان غربی «روژاوا» با 22 وزارتخانه و ساختار اداری (كانتون) را اعلام نمود .
2 . حزب دموکراتیک خلق ها (ه.د.پ) ، به عنوان سمپات «پ.ك.ك» و حزب اتحاد دموكراتیك كردستان در سوریه ، واسطه مذاكرات صلح میان «عبدالله اوجالان» رهبر زندانی این حزب در آمرلی و حكومت مركزی بود. این در حالی است که اوجالان به موازات اعلام دولت موقت در کردستان غربی روژاوا و در آستانه اعلام کانتون در این مناطق ، طی ملاقات های طولانی خود با «سیری ثریا اُوندر» معاون حزب «دموکراتیک خلق ها» ، «ادریس بالوکن» ، «پِروین بولدان» و «هاتیپ دیکل» دیگر اعضاء این حزب ، در روزهای22 اکتبر و 29 نوامبر 2014 ، «خودگردانی» را به عنوان بخش اصلی پرونده مذاکرات صلح در مرحله جدید ، به این افراد تحویل داده و تاکید کرده بود که می بایست نیازهای قانونی آن رفع و اصلاحات مورد نیاز برای اجرای آن در قانون اساسی انجام شود.
3 . روز هفتم ژانویه 2015 در حالی که اخبار ضد و نقیض درباره خروج داعش از «عین العرب» کوبانی و شکست محاصره این شهر مخابره می شد، رئیس جمهور ترکیه ، موضع خود در مورد حکومت مرکزی سوریه و تشکیل کانتون در شمال این کشور را به وضوح بیان کرد. وی ضمن تاکید بر مشی براندازانه دولت ترکیه در قبال حکومت مرکزی سوریه ، اعلام کرد که تشکیل کانتون در شمال این کشور را نیز نه در صورت بقای حکومت مرکزی و نه حتی در صورت سقوط آن، نمی پذیرد .
4 . در مقابل رادوغان نیز در روز 15 مارس2015، بیانیه ای در جریان راهپیمایی شهر «بالیسکیر» ترکیه صادر کرد که تکلیف همه چیز را مشخص کرده و اساسا مقوله ای به نام «مشکل کُردی» را انکار کرده و آن را تلاش برای تجزیه ترکیه خواند.
5 . با این وصف روز نهم جولای 2015 ، شورای عالی انتخابات ترکیه نتایج انتخابات بیست و پنجمین دوره پارلمان ترکیه را تایید کرد كه بر اساس آن حزب دموکراتیک خلق ها ، در کل 5 میلیون و 846 هزار و 851 رای در داخل ترکیه ، 196 هزار و771 رای در خارج ترکیه را كسب كرده بود.نسبت این آراء معادل 13.12 درصد از كل آراء اخذ شده و در مجموع معادل80 کرسی نمایندگی بود.
با عطف به این سابقه و انطباق آن با نقاط كور كشف شده در روند بحران 5 روزه بین تركیه و احزاب كُرد و داعش به نظر می رسد ، طراحی و اجرای حمله ساختگی توسط سازمان اطلاعات تركیه (میت) و ایجاد در گیری های مرزی با داعش ، یك راهكار معقول برای باز كردن پای تركیه به مناطق تحت تسلط حزب اتحاد دموكراتیك كردستان در خاك سوریه است تا ضمن مضمحل ساختن حكومت كانتونی شاخه «پ.ك.ك» ، قادر باشد به وارد كردن معارضه عرب سوری به این منطقه از به عنوان یك پایگاه زمینی در راستای اجرای پروژه نهایی ، سقوط حكومت مركزی سوریه بهره ببرد. اما بعید به نظر می رسد تركیه قادر به اجرای سریع و آسان این سناریو باشد. یك شاهد ما برای این ادعا اجرای عملیات تلافی جویانه توسط «پ.ك.ك» بود كه به مفهوم وارد كردن یك ضربه اساسی به روند صلحی است كه از سال 15 سال گذشته جریان داشته است. بنابراین به نظر می رسد «پ.ك.ك» با توجه به شرایط منطقه ای موجود و جایگاه خود در نزد افكار عمومی در نبرد با داعش و نیز با پشتوانه به اهرم فشار حزب دموكرات خلق ها ، عملا رواط خود با دولت تركیه را وارد مرحله تازه ای ساخته كه ممكن هزینه زیادی را به حزب عدالت و توسعه تحمیل كند. البته «پ.ک.ک» و شاخه آن حزب اتحاد دموکراتیک کردستان از زمان تاسیس کانتون در کردستان غربیروژاوا روابط هوشمندانه ای را با دولت فرانسه در سطوح مختلف آغاز کرده اند که بنیان آن عقبه حضور تاریخی فرانسه به عنوان قیّم سوریه تا پیش از استقلال است. فرانسه به طور سنتی در دوره قیمومیت بر سوریه و سالهای تلاش اعراب برای استقلال ، اصلی ترین مشوق کردها برای تشکیل کیان مستقل در محدوده جزیره استان حسکه بوده و پس از آغاز بحران 2011 نیز ، علی رغم قرار داشتن «پ.ک.ک» و اقمار آن در فهرست سازمانهای تروریستی ، در حال حمایت و مشروعیت بخشی به ساختار حکومتی کانتونی در کردستان غربی روژاوا است. بر همین اساس نیز روز 24 جولای سال جاری و در میان پروپاگندای دولت ترکیه بر سر انفجار سوروچ ، اسنادی از سوی روزنامه «لوموند» منتشر شد که سازمان اطلاعات ترکیه میت را متهم به قتل 3 زن عضو «پ.ک.ک» در پاریس در روز نهم ژانویه 2013 می کرد. این اقدام در کنار دعاوی «پ.ک.ک» که انفجار «سوروچ» را یک طرح عمدی از سوی دولت ترکیه اعلام کرده بود معنی دار می نمود و مفهوم آن این است که «پ.ک.ک» علاوه بر اتکاء بر اهرم حزب دموکراتیک خلق ها ، با وارد کردن یک ذینفع خارجی مهم مثل فرانسه به معادلات جاری در کردستان غربی برنامه حساب شده ای را برای مقابله با اقدامات احتمالی ترکیه طراحی کرده است. برهمین اساس، شواهد عینی نشان می دهد كه «پ.ك.ك» ، تقریبا از یك ماه گذشته از قصد ورود تركیه به خاك سوریه مطلع بود و در همین راستا نیز حزب اتحاد دموكراتیك كردستان نیز روز اول جولای با صدور بیانیه نسبت به این اقدام به دولت تركیه هشدار داده و اعلام كرده بود در صورت هر گونه تجاوز توان مقابله به مثل خواهد داشت.
از دیگر سو شواهد عینی نشان می دهد كه داعش در تحولات 5 روزه منتهی به تغییر رویكرد تركیه ، كاملا غافلگیر شد. اما سابقه سازمانی این گروه نشان می دهد به سرعت شبكه سلولی خود در مناطق هدف را بازسازی و اقدامات خود را آغاز خواهد نمود. در حالی دولت تركیه ، ادعا دارد كه در حملات روز 24 جولای ، به100 هدف شاناسایی شده از شبكه سلولی داعش در خاك این كشور دسترسی پیدا كرده كه اطلاعات درز كرده از پلیس ملی تركیه در روز 27 ژانویه نشان می داد ، حدود 3000 سلول خاموش دراین كشور وجود دارند كه به شكل مستقیم با داعش در خاك سوریه ارتباط دارند و سرپل این گروه در خاك اروپا محسوب می شوند. بنابراین به نظر می رسد دولت تركیه با آغاز تلاش برای ورود به خاك سوریه ، با وضعیت غیر قابل پیش بینی در داخل و خارج روبرو خواهد بود كه می تواند به تغییرات جدید در همه ابعاد بیانجامد.هر چند به نظر می رسد باید در انتظار تبعات امنیتی جدی اقدامات اخیر نیز باشد.
امیرحامد آزاد
