حکومت مصر برای سامان دادن به اوضاع اقتصادی این کشور به منظور بالا بردن پایه‌های مشروعیت سیاسی خود به گسترش روابط اقتصادی با کشورهای منطقه و جهان احساس نیاز می‌کند و از این رو تمایلی به کشیده شدن پای اختلافات سیاسی با آنکارا به سطح روابط اقتصادی با این کشور نیست.
الوقت- روابط ترکیه و مصر در طول سالهای گذشته فراز و نشیب‌های فراوانی داشته است که عمدتاً برگرفته از تغییر و تحولات سیاسی در مصر و نوع واکنش ترکیه به این تحولات بوده است. قطع روابط سیاسی دو کشور در سال 1954 پس از آنکه آنکارا از به رسمیت شناختن انقلاب مصر به رهبری جمال عبدالناصر خودداری ورزید و سپس بهبود روابط سیاسی میان دو کشور به دلیل میانجی‌گری حسنی مبارک در سال ۱۹۹۸م در عادی‌سازی روابط بین ترکیه و سوریه، پیرامون برخی مسائل همچون بحران آب، مرزها و اکراد. اما مجدداً روابط دو کشور پس از بروز اعتراضات سال 2011 در مصر به دلیل حمایت ترکیه از معترضان رو به سردی گرایید هرچند این وضعیت چندان دوام نیاورد و با پیروزی انقلابیون مصری و روی کار آمدن دولت محمد مرسی روابط دو کشور یکی از گرم‌ترین مقاطع تاریخی خود را تجربه می‌کرد به صورتی که دولت اخوانی در چارچوب طرح تغییر اسم میادین، پیشنهاد تغییر نام خیابان و میدان «سیمون بولیوار»، در نزدیکی میدان التحریر، به خیابان و میدان «رجب طیب اردوغان» را ارائه نمود. با این وجود بروز کودتای نظامیان به رهبری ژنرال السیسی (وزیردفاع محمد مرسی) در ژوئیه 2013، و مخالفت شدید ترکیه با این کودتا، پایانی زودهنگام را برای ماه‌عسل روابط دو کشور رقم زد. مخالفت اردوغان با سیسی که منجر شد تا از وی به عنوان «ستمگر نا مشروع»یاد کند و سپس حمایت و استقبال مقامات مصری از کودتای جولای 2016 در ترکیه و مخالفت مصر با تصویب قطعنامه توسط سازمان همکاری اسلامی برای معرفی جنبش گولن به عنوان سازمانی تروریستی روابط دو کشور را بحرانی‌تر کرد. با این وجود پس از حمله تروریستی ماه نوامبر به صحرای سینا در مصر که از سوی گروه تروریستی داعش روی داد در اقدامی غیرمترقبه آنکارا با محکوم کردن شدید این رویداد یک روز عزای عمومی اعلام کرد که به نوعی معرف چرخش در مواضع دولت ترکیه و آمادگی برای تنشزدایی با مصر بود. پس از این اقدام ترکیه، سامح شکری، وزیر خارجه دولت مصر روز گذشته 24دسامبر از تمایل قاهره برای عبور از هر گونه تنش در روابط با ترکیه بر اساس اصل عدم دخالت در امور داخلی مصر سخن گفت. شکری اعلام کرد: بی‌تردید مسایل بسیاری وجود دارند که مردم دو کشور مصر و ترکیه را به یکدیگر پیوند می‌دهند، و ما امیدواریم که روابط دو کشور به حالت قبل بازگردد، مصر همواره از این اتفاق استقبال می‌کند.
اما اینکه چه عواملی موجب شده است تا این دو کشور به سمت تنشزدایی حرکت کنند را می‌توان در موضوعات مختلفی جست‌جو کرد که مهمترین آنها اهداف اقتصادی و تحولات منطقه‌ای می‌باشند.
اهداف اقتصادی
با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه، این کشور به سمت افزایش روابط اقتصادی خود با کشورهای منطقه حرکت کرد و در همین راستا توانست طی توافق با قاهره در سال 2005 موافقتنامه تجارت آزاد را با هدف افزایش همکاری‌های اقتصادی با این کشور به امضا برساند که از مارس 2007 نیز اجرا شد. پس از این موافقتنامه حجم تجاری دو کشور افزایش یافت. اگرچه سردی روابط دو کشور پس از سال 2012 تأثیر چندانی بر روابط اقتصادی آنها نداشته اما با این وجود تنش‌های سیاسی توقف حرکت رو به رشد تجارت میان آنکارا- قاهره را موجب شده است. آخرین جلسه کمیته مشترک اقتصادی دو کشور در مارس 2012 برگزار شده است و همچنین آخرین جلسه کمیته مذاکرات سطح بالای تجاری به هفتم نوامبر همین سال بازمی‌گردد. لذا در حالی که مجموع تجارت سالیانه مصر و ترکیه در سال 2012 به رقم 5.023 میلیارد دلار رسیده بود این رقم در سال 2013، 2014 و 2015 نه تنها رشد نیافته بلکه با میزان اندکی کاهش در سال 2015 به مبلغ 4.345 میلیارد دلار رسید. با این وجود هیئت اقتصادی عالی ترکیه 30 ژانویه 2017 در مجمع تجاری مصر و ترکیه در قاهره، حضور یافت و رئیس اتحادیه اتاق و بورس کالای ترکیه در سخنرانی خود در این انجمن گفت: "هیئت ترکیه می خواهد در مصر به شدت سرمایه گذاری کند ." "ما فعالیت های تجاری بیشتری را می خواهیم. دوستی یخ زده بین آنکارا و قاهره بی فایده و بی فایده است. ما باید به توسعه دو کشور و تقویت روابط اقتصادی خود کمک کنیم." همچنین وزیر گردشگری ترکیه چند روز پیش از سفر هیئت اقتصادی این کشور به قاهره اعلام کرده بود که : «مصر دروازه ترکیه به آفریقا است و ترکیه دروازه مصر به شرق اروپا و آسیای مرکزی است. هر دو کشور این را خوب می دانند». بینالی ییلدیریم ، نخست وزیر ترکیه نیز در 20 آگوست در یک بیانیه مطبوعاتی گفت: "ترکیه به توسعه روابط اقتصادی و فرهنگی با مصر به عنوان نیاز دو کشور مدیترانه‌ای واقف است".
از طرف دیگر حکومت مصر نیز برای سامان دادن به اوضاع اقتصادی این کشور به منظور بالا بردن پایه‌های مشروعیت سیاسی خود به گسترش روابط اقتصادی با کشورهای منطقه و جهان احساس نیاز می‌کند و از این رو تمایلی به کشیده شدن پای اختلافات سیاسی با آنکارا به سطح روابط اقتصادی با این کشور نیست.
تحولات منطقه و ائتلاف‌های سیال
تحولات منطقه خاورمیانه طی سالهای اخیر به سرعت در حال روی دادن است و این امر موجب شده است تا قدرت‌های منطقه‌ای در رقابت برای تأثیرگذاری بر روند تحولات به سود خود و به زیان دیگر رقبا، به اتخاذ تصمیمات و همکاری‌های مقطعی و گذرا روی بیاورند. در این زمینه ترکیه یکی از کشورهایی است که بیشترین چرخش را در سیاست خارجی خود در طول سالهای گذشته انجام داده است. در واقع پس از حمایت عربستان سعودی از کودتای نظامیان در مصر و سرنگونی حکومت اخوانی مرسی و همچنین کلید زدن طرح محاصره و فشار بر قطر در شورای همکاری، اردوغان که سودای رهبری ترکیه بر جهان اسلام را در سر می‌پروراند رقابت با سعودی‌ها را تشدید کرده است و در این راستا تنشزدایی با مصر می‌تواند از نزدیکی بیشتر قاهره به عربستان و افزایش فشارها بر اخوان المسلمین در مصر با درخواست عربستان، جلوگیری به عمل آورد.
در همین راستا ییلدریم در بیانیه تاریخ 3 سپتامبر گفت «سیاست خارجی وی بر پایه ساختن دوستان بیشتر و دشمنان کمتری است و در پی تعدیل روابط با روسیه و اسرائیل با بهبود روابط با بسیاری از کشورها، از جمله مصر است. او خاطر نشان کرد که ترکیه تلاش های جدی برای عادی سازی روابط با مصر می کند».
همچنین نظر به اینکه روابط ترکیه با غرب به تیرگی گراییده و عربستان، متحد و مجری برنامه های غرب در منطقه می باشد، ترکیه بی میل نیست که در جهت تضعیف ریاض، به یارگیری در منطقه پرداخته و ائتلاف منطقه ای به رهبری عربستان را به چالش بکشد. ناگفته نماند که مصر جزو چهار کشوری است که قطر - یعنی متحد منطقه ای ترکیه - را مورد تحریم و فشار قرار داده اند.این نزدیکی به مصر حتی ممکن است تا سر حد خروج مصر از این ائتلاف پیش برود.
نیز باید گفت مقامات ترک، علاوه بر اقدامات خود در حمایت از فلسطین ، تمایل دارند که با مصر در این راستا نیز مشارکت و هم افزایی داشته باشند.
از سوی دیگر السیسی نیز که به انتخابات سال آینده در مصر چشم دوخته است هم از حیث افزایش سرمایه‌گذاری‌ها و هم از جهت تأثیرگذاری عادی سازی روابط با آنکارا در کمتر شدن تنش میان حکومت خود با اخوان المسلمین که از نفوذ زیادی در جامعه مصر برخوردار است و مورد حمایت آنکارا می باشد، بهبود روابط با ترکیه را خواستار است.
حسین آرمند/
