روز سه شنبه 24/5/1396 سرلشگر محمدحسین باقری، رئیس ستادکل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، به طور غیرمنتظره ای بنابر دعوت خلوصی آکار، همتای ترک خود در رأس هیئتی وارد آنکارا شد. گفته شد که این سفر برای گفتگو در رابطه با موضوعات نظامی، تحولات منطقه ای، همچنین مسائل امنیتی و مرزی بین دو کشور، صورت گرفته است.
برای بررسی این موضوع، باید دید این سفر در چه شرایطی صورت می گیرد؟ در سطح جهانی، روسیه وارد تحولات منطقه غرب آسیا شده و نقش فعالی را به ویژه در سوریه، برعهده گرفته است. به نظر می رسد این کشور به دنبال ماندگاری در منطقه و ایفای نقش هرچه بیشتر است. با روی کار آمدن ترامپ، روابط بین امریکا و اروپا دچار تنش شده است. بحران کره بر دردسرهای امریکائی ها افزوده و اتحادیه اروپا نیز در داخل خود شاهد گرایشات واگرایانه است. همه این موارد موجب خواهد شد تا غربی ها کمتر از گذشته در سطح منطقه، تأثیرگذار باشند.
در حوزه منطقه ای، ارتش سوریه و متحدان این کشور در وضعیت بسیار خوبی قرار دارند. هر روز خبر پیروزی آنها را می شنویم و توانسته اند بخش های زیادی از سرزمین سوریه را از دست تروریست های داخلی و خارجی و مسلحین معارض خارج نموده و آنها را در تنگنای شدید قرار دهند. کشورهای غربی از جمله فرانسه، آلمان و حتی امریکائی ها موضع ضرورت کناره گیری اسد از قدرت (که پیش از این بر ان تاکید داشتند) را کنار گذاشته اند. برخی کشورها مانند مصر، تونس و الجزایر رویکرد مثبتی به سوریه داشته و اسد را در مبارزه با تروریسم مورد تأیید و حتی ستایش قرار داده اند.
حامیان تروریست ها از جمله ایالات متحده امریکا و عربستان در سوریه دست شان خالی بوده و در عرصه میدانی چیزی در دست ندارند. در حال حاضر پرونده سوریه در دست حامیان این کشور و اسد قرار گرفته است. از سوی دیگر عراق آخرین روزهای غلبه کامل بر تروریست ها را سپری می کند و تقریباً می توان گفت کار را به پایان رسانده است.
بحران قطر موجب شده تا بین کشورهای حوزه خلیج فارس یک واگرایی و انشقاق ایجاد گردد. بین قطر از یک سو و عربستان، امارات و بحرین از سویی دیگر اختلاف شدید شکل گرفته است. برخی کشورهایی که تا دیروز متحد و همراه عربستان بودند، در برخی پرونده ها از جمله، پرونده قطر، ریاض را همراهی نمی کنند و راه خود را جدا کرده اند. به میزانی که عربستان بر مواضع غیراصولی و غیرمنطقی خود اصرار نماید، این واگرایی و انشقاق ها توسعه و عمق بیشتری خواهد یافت. عربستان در یمن نیز شرایط خوبی ندارد و نتوانسته دست آوردی داشته باشد. این در حالی است که روند موجود به طور روزافزون توازن قدرت را به نفع انصارالله شکل می دهد.
در مجموع، مقاومت در منطقه در شرایط بسیار مناسب و در مقابل، دشمنان آن در سراشیبی شکست قرار گرفته اند. طبیعی است که مقامات ترک به این شرایط توجه داشته و خوب می دانند که چنانچه هوشمندانه عمل نکرده و تغییر مواضع ندهند، چیزی از این میدان عایدشان نشده و چه بسا فرصت های زیادی را از دست خواهند داد.این تغییر مواضع، در مفهوم اتخاذ رویکرد به شرق و بویژه روابط و همکاری با قدرتهای مهم تأثرگذار در تحولات منطقه و همسایگان می باشد. ترکیه این چرخش و نرمش مثبت در سیاست را از همان روزی آغاز کرد که بابت اسقاط توپولوف روسی از مقامات کرملین عذرخواهی کرده و گرایش به شرق از جمله روسیه، چین و ایران را آغاز نمود.
اولین موفقیت های این رویکرد و همکاری با شرق، در آستانه ظهور و بروز یافت. واقعیت این است که منافع ترکیه، یکسره در پیوند با غرب نیست بلکه برعکس، علی رغم اینکه این کشور تمایل به هویت اروپایی دارد، به هر حال یک کشور مسلمان بوده و در جغرافیایی قرار دارد که عمده منافعش را در تعامل با منطقه قرار می دهد. علاوه بر این شاید ترک ها بیش از پیش به این نتیجه رسیده اند که پشت درب های اتحادیه اروپا به انتظار نشستن، جز اتلاف وقت، چیز دیگری دربر نخواهد داشت و اروپای مسیحی به هیچ عنوان این کشور مسلمان را در جرگه خویش نخواهد پذیرفت. حداقل این است که همه تخم مرغ ها را نباید در سبد غرب گذاشت. پس بهتر این است که روابط و همکاری خود را با کشورهای منطقه به ویژه قدرت های تأثیرگذار در آن مانند ایران، بهبود و توسعه ببخشند.
به همین منظور و برای عینیت بخشی به این روابط و همکاری، لازم است برخی مواضع گذشته را اصلاح نمود. در نتیجه می توان گفت آنکارا با واقع بینی و درک صحیح از شرایط حاکم بر جهان و منطقه، بنا دارد در مسیری جدید گام بردارد. دعوت غیرمترقبه توسط «خلوصی آکار» از همتای ایرانی خود سرلشگر باقری برای سفر ایشان به ترکیه در همین راستا و نشانه یک اراده جدید و تحول ساز در روابط بین دو کشور است. این سفر قطعاً در پی یکسری توافقات و برنامه قبلی فی ما بین صورت گرفته و نمی تواند بدون مقدمه باشد. توافقاتی که محور اساسی آن، تحولات در سوریه خواهد بود. به ویژه در شرایطی که قرار است نشست ششم آستانه در هفته اول شهریور در قزاقستان برگزار گردد.
برهمین اساس باید انتظار داشت تا قبل از نشست آستانه، شاهد حضور هیئت نظامی ترکیه در تهران در پاسخ به سفر سرلشگر باقری به آن کشور باشیم. نشستی که می تواند مقدمه نشست آستانه باشد و چه بسا در آن، مقام و یا هیئت امنیتی از سوریه نیز حضور داشته باشند. بنابراین، در آستانه بعدی باید شاهد تصمیمات مهمی باشیم.
محمد محمدی قراسویی - کارشناس و تحلیلگر مسائل بین الملل
