الوقت: حشد شعبی در حال حاضر یکی از مهم‌ترین نیروهای عراقی در عرصه مبارزه با داعش محسوب می‌شود. تشکیلات و ساختار نیروهای حشد شعبی یکی از مسائلی است که طی دو سال گذشته همواره مورد توجه محققان قرار گرفته است. در نوشتار حاضر جریان‌های اصلی تشکیل دهنده حشد شعبی مورد بررسی قرار می‌گیرد و اهداف این نیروها مورد مدّاقه قرار خواهد گرفت.
13 ژوئن 2014 آیت الله علی سیستانی در درخواستی عمومی شیعیان را به جهاد علیه داعش دعوت نمود. بعد از این درخواست، شیعیان عراقی با پیوستن به گروه‌های بسیج مردمی به صورت گسترده، در قالب سازمان سیاسی حشد شعبی متحد شدند. نیروهای تشکیل دهنده حشد شعبی بسیار گسترده بوده و طیف وسیعی از جریان‌ها را شامل می‌شود. در این میان هرچند که شاکله اصلی حشد شعبی را جریان های شیعی تشکیل می دهند، اما گروه های سنی مذهب و مسیحی و ایزدی نیز در آن حضور دارند. با نظر به این ملاحظات مهم‌ترین نیروها یا جریان‌های حاضر در حشدشعبی را که گفته می شود بیش از 40 گروه هستند را می‌توان این‌گونه دسته‌بندی نمود:
1- سرایا السلام
نیروهای سرایا السلام همان نیروهای جیش المهدی وابسته به مقتدی صدر هستند که از آگوست 2007 به صورت رسمی فعالیت‌های نظامی خود را به فرمان رهبریت جریان متوقف کرده بودند. این نیروها دو روز بعد از صدور دعوت به جهاد توسط آیت الله سیستانی، با عنوان جدید سرایا السلام که متشکل از ده‌ها هزار نیروی مسلح بودند، مجددا سازماندهی شدند. این نیروهای را می‌توان بازوی نظامی مقتدی صدر در صفوف حشد شعبی دانست. نیروهای سرایا السلام هدف اصلی خود را محافظت از اماکن مذهبی مقدس در نجف و کربلا و مبارزه بر علیه حضور اشغالگران خارجی در عراق اعلان نموده‌اند. نیروهای وابسته به مقتدی صدر طی سال‌های 2003 تا 2007 توانایی نظامی بالایی را از خود به نمایش گذاشتند و از تجهیزات نظامی عمده‌ای را در اختیار دارند.
2- سازمان بدر
سازمان بدر از میانه‌های سال 2012 تحت فرمان هادی العامری (رئیس نیروهای حشد شعبی) تشکیل شده‌اند و در حال حاضر مهم‌ترین نیروی نظامی حاضر در میان صفوف حشدشعبی هستند. این نیروها در میان شیعیان دارای جایگاه و مقبولیت گسترده‌ای می‌باشند و ارتباط عمیقی با نوری‌المالکی نخست وزیر سابق و ارتش عراق دارند. در شرایط کنونی نیروهای سازمان بدر، بدنه اصلی حشد شعبی را تشکیل می‌دهند و تعداد نیروهای آنان ده‌ها هزار نفر است.
3- کتائب حزب الله عراق
کتائب (گردان‌های) حزب الله عراق چند ماه قبل از حمله آمریکا به عراق در 2003 تشکیل شد و در ابتدا عنوان سازمانی آنها «کتائب ابوالفضل عباس» بود؛ اما در سال 2007 این جریان عنوان کتائب حزب الله عراق را برای خود برگزیدند. اعضای کتائب حزب الله مقلد امام خیمنی (ره) و سید محمد باقر صدر هستند. هر چند عنوان این جریان به حزب الله لبنان نزدیک است، اما تشکیلات سازمانی آنها کاملا از یکدیگر مجزا می‌باشد و فقط دارای اهداف مشترک هستند. یکی از اهداف اصلی این گروه نظامی شیعه مقابله با تمامی نیروهای خارجی در مرزهای عراق است و اولین اقدام نظامی آنان هم در سال 2003 حمله به کاروان نظامی آمریکا در شهر بغداد بود. فرماندهان اصلی این جریان مشخص نیستند و در حال حاضر یکی از جریان‌های موجود میان نیروهای حشدشعبی هستند.
4- عصائب اهل حق
این نیروهای بخشی از بدنه جیش المهدی بوده‌اند و در سال 2007 پس از توقف مبارزات جیش المهدی به فرمان مقتدی صدر، به عنوان گروهی مجزا اعلام موجودیت نموده‌اند. قیس الخزعلی و شیخ اکرم الکعبی ریاست این جریان را بر عهده دارند. این نیرو را می‌توان تندروترین و سرسخت‌ترین جریان حاضر در میان نیروهای حشد شعبی دانست. آنها طی سالیان گذشته مبارزاتی را برعلیه نیروهای آمریکایی داشته‌اند. تعداد نیروهای وابسته به این جریان به ده‌ها هزار نفر می‌رسد.
5- جنبش حزب الله خاندان‌ها
این جریان از سال 2011 تحت ریاست حسن ساری از اعضای مجلس اعلای اسلامی تشکیل شده است. این نیروها بعد از دعوت به جهاد آیت الله سیستانی تحت عنوان جنبش حزب الله خاندان‌ها پا به عرصه مبارزات نظامی گذاشتند. تعداد نیروهای نظامی این جریان حدود 3 هزار نفر برآورد می‌شود.
6- کتائب جناح «رسالی»
این جریان بعد از دعوت به جهاد آیت الله سیستانی ایجاد شدند و کاظم حائری ریاست آن را برعهده دارد. این نیروها حدود 2 هزار نفر می‌شوند و در جریان مبارزه با داعش حضوری چشم‌گیر داشته‌اند.
7- سرایای خراسانی
این جریان در سال 2013 به عنوان بازوی نظامی حزب طلیعه تاسیس شد و فرماندهی آنها را علی الیاسری بر عهده دارد. سرایای خراسانی بالغ بر 3 هزار نفر هستند و از ابتدای آغاز درگیری‌های حشدشعبی با داعش در اکثر مبارزات حضور داشته‌اند.
8- سرایای عاشورا
سرایای عاشورا همزمان با دعوت به جهاد آیت الله سیستانی ایجاد شدند و به عنوان بازوی نظامی مجلس اعلای اسلامی شناخته می‌شوند. این جریان بیش از 5 هزار نیروی مسلح دارند.
9- جریان های غیرشیعی: هرچند که ساختار و بدنه نظامی حشد شعبی را شیعیان عراق تشکیل می‌دهند اما بعدها برخی عشایر سنی عراق از استان صلاح‌الدین و استان نینوا و استان انبارو نیز افراد ایزدی و مسیحیان عراقی نیز به آن ملحق شدند که تعداد نیروی آنها حدود ۶۰۰۰۰ تا۹۰۰۰۰ تخمین زده می‌شود. این افراد در کنار جریان های شیعی هدف خود را آزادسازی مناطق تحت تصرف داعش اعلان کرده اند.
با دقت نظر در جریان‌های تشکیل دهنده حشدشعبی می‌توان ابراز داشت که هرچند مهم‌ترین علت تعدد جریان در نیروهای حشدشعبی ریشه در اختلاف‌نظر فرماندهان و روسای این جریان‌ها دارد، اما واقعیت این است که دفاع از تمامیت ارضی عراق و آزادسازی همه مناطق تحت تصرف داعش این نیروها اعم از شیعه و سنی و مسیحی را در کنار هم گرد آورده است، همچنانکه مشارکت جدی و فعال همه جریان های حشد شعبی در آزادسازی جرف الصخر، آمرلی، الضلوعیه، بلد، دیالی، الدور، العلم، ناحیه البغدادی، تکریت و الانبار را می توان از نتایج چنین هدفی دانست. بنابراین هدف نهایی تمامی جریان‌های موجود در حشدشعبی را می توان حفاظت از عراق در برابر تهدیدات داخلی و خارجی عنوان کرد. در عین حال، پاسداری از اماکن مقدسه شیعیان در برابر تجاوزات جریانات تکفیری – وهابی بویژه داعش نیز از دستورکارهای اصلی جریانات شیعی حاضر در حشدشعبی محسوب می شود.
