الوقت- در شرایط کنونی کردها در خاورمیانه به عنوان یکی از نیروهای تاثیر گذار مطرح شده‌اند، به نحوی که طی یک سال گذشته بیش از هر زمان دیگری در مقام بازیگری فعال و موثر در معادلات سیاسی کشورهای عراق، ترکیه و سوریه ایفای نقش نمودند. کردهای عراق در خلاء قدرت شکل گرفته در نتیجه ظهور داعش در عراق، به حاکمان مطلق شمال عراق تبدیل شده‌اند. کردهای سوریه در عرصه سیاسی کشور مطرح شده‌اند و در قالب نظام خودخوانده فدرالیسم اداره امور شمال سوریه را در دست گرفته‌اند. کردهای ترکیه پس از ورود به پارلمان ترکیه مرحله‌ای از مبارزه نظامی شهری با ارتش ترک را آغاز نموده‌اند. با این مقدمات، در راستای تبیین معادلات خاورمیانه با توجه به نقش کردها، در نوشتار حاضر مروری مختصر را بر مهم‌ترین تحولات سیاسی- اجتماعی کردستان عراق، کردستان سوریه و کردستان ترکیه خواهیم داشت.
کردستان عراق
در ماه‌های گذشته کردستان عراق گستره‌ای وسیع از بحران‌ها را تجربه نموده است. تشدید درگیری‌های نظامی با داعش، افزایش تنش‌ها با حکومت مرکزی عراق، بحران دارایی در نتیجه پایین آمدن قیمت نفت، تنش سیاسی گسترده میان جناح‌های سیاسی اقلیم کردستان به ویژه احزاب پارتی و جنبش و گوران، تظاهرات و نارضایتی‌های مردمی علیه عملکرد حکومت و عدم پرداخت حقوق ماهیانه و تعلیق فعالیت‌های پارلمان کردستان مجموعه‌ای از عواملی بودند که اقلیم کردستان را در وضعیتی بحرانی قرار دادند. اما، علی‌رغم این سطح گسترده از بحران‌ها حکومت اقلیم کردستان موفق شد در سطح مناسبات ملی عراق و مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی جایگاه خود را تثبیت نماید و نقشی جدی را در معادلات جنگ داعش داشته باشد. به عبارتی قدرت دیپلماتیک و نظامی اقلیم کردستان در خارج از مرزهای داخلی به‌نوعی حجم وسیع بحران‌های داخلی را تحت‌الشعاع قرار داد.
در شرایط کنونی مهم‌ترین مشکل داخلی اقلیم کردستان عراق در ارتباط با بحران اقتصادی است. در ابتدا بر اساس توافق میان اربیل و بغداد مقرر شد که نفت اقلیم کردستان از طریق شرکت بازاریابی ملی نفت عراق (سومو) به بازار جهانی ارائه شود و در مقابل حکومت هم بودجه موردنیاز اقلیم کردستان را تامین نماید. اما با عملی نشدن این اتفاق، از سپتامبر 2015 مقامات سیاسی اقلیم تصمیم گرفتند که نفت را بدون هماهنگی با بغداد و به صورت مستقل به فروش برسانند. این اقدام نه تنها بحران اقتصادی اقلیم کردستان را حل نکرد؛ بلکه دامنه بیشتری از بحران دارایی را بر حکومت تحمیل نمود. دیگر مساله مهم در ارتباط با وضعیت سیاسی اقلیم کردستان، پیشروی در جبهه مبارزه با داعش به ویژه کنترل مجدد شهر شنگال (سنجار) در 13 نوامبر 2015 موجب شد تا کردها آخرین حدود سرزمینی مورد ادعای خود در مناطق مورد منازعه را که در ماده 140 قانون اساسی بدان اشاره شده است کنترل نمایند. متعاقب این رویداد مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان در اظهاراتی در چندین مرحله خواست خود را برای برگزاری رفراندوم استقلال اعلام نمود. در کل می‌توان گفت در شرایط کنونی حکومت اقلیم کردستان عراق گام‌های بلندی را در مسیر تجزیه از عراق برداشته است.
کردستان سوریه
طی دو سال گذشته کردستان سوریه هم همانند کردستان عراق، علی‌رغم مواجهه با گستره‌ای از بحران‌های داخلی در سطح کلان معادلات سوریه موفقیت‌های چشم‌گیری را کسب نمود. مهم‌ترین مشکل داخلی کردهای سوریه در یک سال اخیر در ارتباط با افزایش سطح منازعات میان شورای ملی کردهای سوریه با جنبش جامعه دموکراتیک بود که مواضع آنها را در سطح مذاکرات بین‌المللی به شدت تضعیف نمود و سبب تششت آراء در میان جامعه سیاسی کردستان سوریه شد.
اما کردهای سوریه علی رغم این مشکلات داخلی، در ابتدا پس از پنج ماه مقاومت موفق به کنترل مجدد شهر کوبانی در آوریل 2015 از دست داعش شدند و سپس موفق شدند کرانه جنوبی و جنوب شرقی استان حسکه را نیز از نیروهای داعش بازپس بگیرند. در ادامه روند پیشروی مبارزان کرد با کنترل منطقه تل‌ابیض (گری‌سپی) در 15 اوت 2015 موقعیتی خاص را برای خود ایجاد نمودند و نظام کانتونی موردنظر خود را رسمیت بخشیدند. کردها با کنترل تل ابیض در استان رقه به مرزهای 40 کیلومتری پایتخت داعش در سوریه یعنی شهر رقه رسیدند. همچنین، دیگر اقدام قابل‌توجه کردها را می‌توان ایجاد «نیروهای سوریه دمکراتیک» در 15 نوامبر 2015 دانست که متشکل از کردها و چندین نیروی شبه نظامی عرب بود و با حمایت آمریکا تشکیل شد. اولین پیروزی چشم‌گیر نیروهای سوریه دموکراتیک پیشروی از سمت غرب کانتون کوبانی و کنترل سد تشرین در شهرستان «منبج» در استان حلب بود. علاوه براین، جدیدترین تحول سیاسی کردهای سوریه را می‌توان اعلام سیستم دموکراتیک فدرال روژاوا و شمال سوریه دانست. هر چند اعلام فدرالیسم توسط کردهای سوری با مخالفت‌های شدید منطقه‌ای و بین‌الملل روبرو شد؛ اما در شرایط کنونی هیچ نیرویی اقدامی عملی را در ضدیت با آنها انجام نداده است. در مجموع، می‌توان عنوان نمود کردهای سوریه در میدان منازعه نظامی سوریه پیشروی چشم‌گیری داشته‌اند.
کردستان ترکیه
شرایط کنونی کردهای ترکیه در این کشور را می‌توان از دو دریچه متفاوت ارزیابی نمود. از‌یک‌سو،کردها بعد از سال‌ها توانستند به پارلمان ترکیه راه پیدا کنند و از مانع کسب حداقل 10 درصد آراء گذر نمایند. ازسوی‌دیگر، فرایند صلح میان کردها با حکومت مرکزی با شکست مواجه شد و موجی از ویرانی و جنگ در شهرهای کردنشین اتفاق افتاد.
حزب دموکراتیک خلق‌ها (HDP) که نمایندگی کردهای ترکیه را بر عهده دارد در انتخابات پارلمانی 7 ژوئن 2015 با کسب 6 میلیون و 58 هزار و 489 رای، 2/13 درصد آراء و 80 کرسی پارلمانی را کسب کرد. اما به دلیل عدم توافق احزاب سیاسی برای تشکیل حکومت، انتخابات پیش از موعد در 1 نوامبر 2015 برگزار شد. در دور دوم انتخابات هر چند حزب دموکراتیک خلق‌ها با 5 میلیون و 80 هزار و 109 رای، 7/10 درصد آراء و 59 کرسی پارلمانی را کسب نمود؛ اما همچنان نکته قابل‌توجه این بود که حزبی به نمایندگی از کردها بعد سال‌ها توانست به پارلمان راه پیدا کند و این را می‌توان موفقیتی بزرگ برای آنان دانست.
اما بر خلاف موفقیت پارلمانی، در نتیجه سیاست‌های تندروانه و غیرعقلانی رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه فرایند صلح میان کردها با حکومت مرکزی شکست خورد و جنگ میان ارتش ترکیه با حزب کارگران کردستان از سر گرفته شد. در کمال ناباوری دامنه‌های جنگ به داخل شهرها کشیده شد؛ به‌گونه‌ای که موج وسیعی از درگیری میان شاخه شهری حزب کارگران کردستان و ارتش، پلیس و نیروهای امنیتی ترکیه در شهرهای کردنشین جنوب شرقی این کشور آغاز شد. حکومت ترکیه در واکنش به جنگ‌های شهری موجود در بسیاری از شهرهای کردنشین از جمله دیاربکر، سلوپی، جزیره، شرناک و... با اعلام قوانین منع رفت و آمد، بهره‌گیری از سلاح‌های نظامی سنگین برای مقابله با نیروهای نظامی وابسته به پ‌ک‌ک و سرکوب اعتراضات مدنی شهروندان این مناطق که نسبت به دامنه وسیع درگیری‌ها معترض هستند، زندگی شهروندان کرد ترکیه را وارد مرحله دشواری نمود. بر اساس آمار منتشرشده از سوی حزب دموکراتیک خلق‌ها در 30 دسامبر 2015 از زمان آغاز درگیری‌های میان پ‌ک‌ک و ارتش ترکیه تا پایان سال 2015 در 56 شهر و منطقه کردنشین ترکیه به مدت 253 روز مقرارات منع رفت و آمد برقرار شده است و در در این مدت بیش از 140 شهروند غیر نظامی جان باخته‌اند. همچنین براساس آمارها در سال جدید میلادی هم بیش از 20 نفر شهروند در نتیجه حملات ارتش و پلیس ترکیه به شهرهای دیاربکر، شرناخ (شرناک)، جزیره، سلوپی و نصیبین جان باخته‌اند.
