الوقت- پیامدهای اعدام شیخ باقرالنمر در چند سطح قابل بررسی است:
1. تشدید منازعه شیعی- سنی در منطقه
آیت الله شیخ نمر به نوعی رهبر شیعیان عربستان تلقی میشد و اعدام او از سوی حکومت سعودی با اتهامات تروریستی، موجب تشدید منازعه مصنوعی شیعی- سنی خواهد شد. محبوبیت شیخ نمر در عربستان و برخی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، این مساله را تشدید خواهد کرد. به نظر میرسد عربستان با اطلاع از این مساله، دست به اعدام او زده است تا بتواند با افزایش منازعه طائفی شیعه وسنی، قدرت مانور خود در منطقه را افزایش دهد.
2. ضدیت گسترده عربستان با ایران
ریاض به خوبی از حساسیت ایران روی پرونده شیخ نمر اطلاع دارد. بارها پس از اعلام خبر اعدام قریبالوقوع شیخ نمر، در سطوح مختلف رسمی، نخبگانی و مردمی در ایران اعتراضاتی به این حکم صورت گرفت. اعدام شیخ نمر در شرایط کنونی منطقه، در راستای ضدیت ریاض با تهران تفسیر میشود و به نظر میرسد عربستان عمیقا نیازمندِ افزایش تنش با ایران است تا بتواند برنامههای منطقهایاش را با انسجام بیشتری پیگیری کند. بر این اساس، عربستان همزمان با اعزام سفیر جدید خود به ایران، اقدامی تنشزا مرتکب شده است که امکان هرگونه فتح باب گفتگو میان ریاض و تهران را از میان میبرد و شرایط را آشفتهتر میسازد.
3. تلاش عربستان برای تقویت جبهه ضدایرانی و مانور بیشتر در پروندههای منطقهای
با توجه به اینکه عربستان به خوبی از حساسیت ایران نسبت به پرونده شیخ نمر و همچنین پیامدهای منفی آن بر روابط شیعیان و اهل سنت آگاه میباشد، به نظر میرسد ریاض در تلاش است تا با تشدید رویکرد ضد ایرانی و همچنین تقویت نزاع شیعی-سنی، شرایط را برای یارگیری بیشتر و بهتر در منطقه برای خود فراهم سازد. او پیش از این ائتلافی را برای حمله به یمن ترتیب داد و چندی قبل هم یک ائتلاف گسترده از کشورهای سنی تشکیل داد. تحریک کشورهای عضو این ائتلاف برای همراهی واقعی با عربستان در پروندههای منطقهای، نیازمند اقداماتی است که فضای منطقه را طائفیتر و آشفتهتر سازد. به نظر میرسد عربستان سعی دارد تا واکنشهای اعتراضی به اعدام شیخ نمر را طائفی معرفی کند تا زمینه انسجامبخشی به جبهه ساختگیاش را افزایش دهد. طبیعی است که هر چقدر خطر ایران و شیعیان بزرگتر و واقعیتر تصویرسازی شود، اقداماتی همچون علنی شدن همگرایی میان عربستان با رژیم صهیونیستی کمهزینهتر خواهد بود. گسترش نزاع شیعی-سنی شرایط را برای ورود تعیینکنندهتر ریاض به پروندههای سوریه و عراق فراهم خواهد ساخت و به عنوان مثال میتواند ارتباط عربستان با سنیهای افراطی و تکفیریهای عراق را بیشتر از قبل مستحکم سازد تا در نهایت فضا برای مداخله و نفوذ هرچه بیشتر ریاض در موصل فراهم شود. طبیعی است که هرچقدر زمینه برای مانور عربستان در عراق و البته با حمایت سنیهای افراطی بیشتر شود، امکان بیثباتی و حتی تجزیه عراق بیشتر از قبل خواهد شد. عربستان چندی قبل میزبان مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق هم بود. در خصوص سوریه هم، با توجه به این اعدام تنشزایی که صورت گرفت و فضا را بیثباتتر ساخت، به نظر میرسد عربستان برخلاف مواردی که در بیانیه وین2 و قطعنامه شورای امنیت ذکر شده، تلاشی برای تحقق فرایند سیاسی و آتشبس انجام نخواهد داد و سعی میکند تا همچنان با حمایت از گروههای تروریستی و طائفی جلوه دادن منازعات، زمینه را برای مداخله بیشتر در سوریه فراهم سازد. برخی نیز اعدام شیخ نمر راعلاوه بردلایل مطرح شده پاسخ عربستان به کشته شدن زهران علوش فرمانده گروه تروریستی جیش الاسلام قلمداد کرده اند.
4. فعالسازی و تقویت گروههای تروریستی در مناطق مرزی ایران
با توجه به امکان ناآرامی در منطقه شرقیه عربستان و تصور آلسعود مبنی بر اینکه ایران سعی در مداخله در امور این کشور دارد و همچنین با توجه به سیاست همیشگی ناامنسازی مناطق مرزی ایران که پیشتر در پرونده جندالله ریگی و جیشالعدل عملی شد، به نظر میرسد عربستان تقویت و فعالسازی گروههای تروریستی برای ناامنسازی مناطق مرزی در استان سیستان و بلوچستان را در دستور کار قرار دهد.
5. افزایش اقدامات بازدارنده عربستان برای ممانعت از واکنشهای منطقهای
عربستان بر این باور است که با توجه به حساسیت پرونده شیخ نمر و دامنه منطقهای آن، امکان واکنشهای اعتراضی و انتقامجویانه در عرصه داخلی و خارجی وجود دارد. لذا سعی خواهد کرد تا مبتنی بر سیاست نمایش قدرت، اقدامات رادیکالتری را در منطقه از خود نشان دهد تا به نوعی در مقابل اقدامات تقابلی احتمالی، بازدارندگی بهعمل آورد.
6. رادیکالتر شدن اعتراض مردم بحرین
با توجه به حساسیت ویژه برخی گروههای مردمی در بحرین نسبت به شیخ نمر، به نظر میرسد خبر اعدام او میتواند زمینه بروز اقدامات شدیدتری از سوی مردم این کشور را فراهم سازد به گونهای که پس از چندین ماه یکنواختی در اعتراضات، مردم بحرین با شدت بیشتری دست به اعتراض بزنند. طبیعی است که با شدت یافتن اعتراضات، سرکوب آنها از سوی آلخلیفه نیز بیشتر شده و امکان مداخله عربستان برای تشدید سرکوب و برجستهسازی منازعه ساختگی شیعی-سنی بیشتر خواهد شد.
در مجموع شهادت آیت الله شیخ نمر در شرایط حساس منطقه را باید در چارچوبی گستردهتر از معادلات داخلی عربستان مورد تحلیل قرار داد. حاکمان سعودی با اطلاع و برآورد از واکنشهای اعتراضی مردم منطقه شرقیه به اعدام شیخ نمر، چنین اقدامی ظالمانهای را مرتکب شدهاند و بر همین اساس باید مرزهای تحلیل را فراتر از مرزهای عربستان قرار داد. به نظر میرسد ریاض بیش از هر زمان دیگری باتوجه به شکست های پیاپیش درمنطقه ازمحورمقاومت، خود را نیازمندِ افزایش تنش با ایران دیده است. اگرچه شیخ نمر در برخی از سخنرانیهای خود صریحا خواستار حمایت از مظلوم، فارغ از شیعه یا سنی بودن او شده است اما عربستان سعی دارد تا با تصویرسازی طائفی، اینگونه وانمود کند که خطر شیعیان و ایران بسیار جدی است و شیخ نمر به دنبال جدایی شیعیان از ریاض بوده است! عربستان به خوبی از حساسیت ویژه ایران نسبت به پرونده شیخ نمر اطلاع دارد و در تلاش است مخالفت منطقی و طبیعی ایران و سایر شیعیان با این اعدام نابخردانه و ظالمانه را طائفی معرفی نماید و عملا زمینهی توسعه مصنوعی نزاع شیعه-سنی را فراهم کند. عربستان، فضای حیاتی خود را در شرایط کنونی منطقه در این چارچوب یافته است و در تلاش است تا با بهرهگیری از فضاسازیهای طائفی، امکان یارگیری برای مقابله با ایران را افزایش دهد. طبیعی است که اگر برخی بازیگران سنی در منطقه، فریفتهی تصویرسازیهای عربستان شوند، او را در مقابله با سیاستهای ایران بیشتر از قبل یاری خواهند رساند. در چنین شرایطی فلسطین ورژیم صهیونیستی به فراموشی سپرده خواهدشد وعربستان درکنار اسراییل به مقابله بانفوذ ایران درمنطقه خواهد پرداخت. بنابراین مشی مسالمتجویانه اما مبتنی بر عزت و اقتدار ومقابله غیرمستقیم و تلاش برای کمرنگ کردن منازعات مصنوعی طائفی، میتواند نقشه ریاض را نقش بر آب کند و مانع اتحادعبری-عربی شود.