الوقت- با سقوط دولت سابق سوریه و قدرت گیری گروههای مسلح، این روزها دمشق به مرکز اصلی تعاملات دیپلماتیک در منطقه تبدیل شده است. پس از کشورهای عربی، ترکیه و اروپا، این بار نمایندگان آمریکا به دمشق رفتند تا اولین دیدار رسمی با احمد الشرع (ابومحمد الجولانی) رئیس هیئت تحریرالشام را با هدف ارزیابی برنامه‌های این گروه برای اداره سوریه پس از فروپاشی حکومت بشار اسد انجام دهند.
در این راستا، باربارا لیف، دیپلمات ارشد آمریکایی در خاورمیانه، راجر کارستنز، فرستاده ریاست جمهوری در امور گروگان‌ها، و دانیل روبنشتاین که به عنوان نماینده وزارت خارجه آمریکا در سوریه منصوب شده است، روز جمعه با الجولانی دیدار کردند. طبق گزارش وزارت خارجه آمریکا، در این گفتگو‌ها، به موضوع شهروندان آمریکایی مفقود شده در سوریه پرداخته شد. این نشست همچنین به بحث درباره اصولی که ایالات متحده و شرکایش در عقبه بر سر آن توافق کردند، اختصاص داشت.
باربارا لیف همچنین با رهبران جامعه مدنی و فعالان دیدار کرد تا نظرات آنها را به طور مستقیم در مورد دیدگاهشان نسبت به آینده سوریه جویا شود. باربارا لیف درباره جزئیات این دیدارها گفت:«اولین جلسه، خوب بود اما ما با عمل و نه فقط گفتار حکومت جدید کار خواهیم کرد و این نکته مهمی است که عمدتاً مبتنی بر قرار دادن سوریه در مسیر بهبود اقتصادی است».
سفر اخیر مقامات آمریکا به دمشق که در چارچوب تحولات اخیر در سوریه انجام شد، نشان دهنده یک تغییر عمده در سیاست واشینگتن است، زیرا از تمرکز بر جنبه‌های نظامی در سالهای اخیر خارج شده و به دخالت مستقیم دیپلماتیک رسیده است. این دیدارها بخشی از تلاش گسترده‌تر واشنگتن برای مدیریت بحران و ترسیم مسیر جدیدی برای سیاست‌گذاری در قبال سوریه است.
برداشتن تحریم‌ها
برداشتن تحریم‌های سوریه به خصوص «قانون سزار» و همچنین خارج کردن تحریرالشام از لیست گروههای تروریستی نیز یکی از موضوعاتی بود که در دیدار هیئت آمریکایی با الجولانی مورد تاکید قرار گرفت. دولت جو بایدن در حال ارزیابی احتمال حذف برچسب تروریستی تحریرالشام است، مشروط بر اینکه این گروه اقدامات ملموسی در جهت احترام به حقوق بشر و تضمین مشارکت اقلیتها انجام دهد.
آمریکا برای اینکه موانع همکاری با تحریرالشام را از سر راه بردارد، اقداماتی را انجام داده است و وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد که در پی دیدار هیئت آمریکایی با الجولانی، پاداش ۱۰ میلیون دلاری را که در گذشته در ازای اطلاعاتی از الجولانی درنظر گرفته بود، حذف کرده است.
لازم به ذکر است، با اینکه الجولانی و تحریرالشام در یک دهه اخیر در لیست تروریستی غرب قرار داشتند، اما با این حال واشینگتن و متحدانش هیچ اقدام به خصوصی همانند آنچه در ظاهر علیه تروریستهای داعش انجام می‌دادند، علیه تحریرالشام انجام ندادند. حتی در برهه‌هایی مقامات واشینگتن دیدارهایی با رهبران این گروهها برگزار می‌کردند تا همکاری و هماهنگی علیه دولت مرکزی سوریه را افزایش دهند. بنابراین، لغو برچسب تروریستی، با هدف گشودن باب همکاری با تحریرالشام و تقویت مناسبات با دولت آینده سوریه است.
چشم‌انداز مبهم حکومت فراگیر
مسئله مهم که این روزها ذهن مردم سوریه و جامعه بین‌المللی را به خود مشغول داشته است، نوع حکومتی است که می‌خواهد در این کشور تاسیس شود. به گفته وزارت خارجه آمریکا، در نشست دمشق، درباره حمایت از یک روند سیاسی فراگیر با مشارکت همه اقلیتها تاکید شد.
ایالات متحده مجموعه‌ای از اصول را درباره سوریه جدید مشخص کرده است، مانند احترام به حقوق اقلیتها و تشکیل حکومتی فراگیر که واشنگتن می‌خواهد آنها را در انتقال قدرت در سوریه سهیم کند. جو بایدن نیز درباره احترام به حقوق بشر، پایبندی به قوانین بین‌المللی و اتخاذ تمامی اقدامات احتیاطی لازم برای حفاظت از غیرنظامیان از جمله اعضای اقلیتها در سوریه تاکید کرد.
الجولانی هم در مصاحبه‌های اخیر خود تاکید کرده که هیئت تحریرالشام به دنبال تشکیل حکومتی فراگیر و غیرطایفه‌ای است که تمامی جوامع سوریه را نمایندگی کند. با این حال، به دلیل سوابق همکاری این گروهها با القاعده و ایدئولوژی افراطی و درک متفاوت از دین، این نگرانی وجود دارد که برخی جریانهای سیاسی از دایره قدرت در حکومت آینده حذف شوند.
حکومت فراگیری که آمریکا و متحدانش از آن دم می‌زنند چارچوب مشخصی ندارد و معلوم نیست کدام طیف‌های سیاسی را دربرمی‌گیرد. مثلا، علویان که جمعیت زیادی را تشکیل می‌دهند و پیشتر در راس قدرت سوریه حاکم بودند، معلوم نیست که آیا دوباره اجازه خواهند یافت در حکومت جدید نیز نقش‌آفرینی کنند یا نه.
همچنین مسئله کُردها که آمریکا سعی دارد به هر نحوی شده آنها را در حکومت جدید سهیم کند و الجولانی هم ظاهرا تضمین داده که از آنها استفاده کند اما در این میان یک مانع جدی وجود دارد. برخلاف آمریکا که در یک دهه اخیر حامی گروههای کرد در شرق سوریه بوده است، اما ترکیه به هیچ وجه حاضر به مماشات با این گروهها نیست. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه که این روزها خود را پیروز اصلی تحولات سوریه می‌داند، بارها گروههای تروریستی در شمال سوریه را تهدید کرده که به زودی آنها را نابود خواهد کرد و در اظهارات اخیر خود نیز گفت که سوریه را در مبارزه با داعش و کردها تنها نمی‌گذارد. بنابراین، با توجه به سیاست اعلانی ترکیه نسبت به کردها، چشم‌انداز روشنی درباره حضور این گروهها در حکومت جدید وجود ندارد. دیگر اقلیتهای مذهبی از جمله مسیحیان نیز با اینکه نسبت به فضای به وجود آمده خوش‌بین هستند اما از اینکه نتوانند در ساختارهای قدرت سوریه سهمی داشته باشند، نگران هستند.
نگرانی واشینگتن از قدرت گیری داعش
در دیدار مقامات واشینگتن با تحریرالشام، بحث تحولات منطقه‌ای و اهمیت تلاش‌های مشترک برای مبارزه با تروریسم و داعش نیز مورد بررسی قرار گرفت. باتوجه به وضعیت بی‌ثبات سوریه، نگرانی‌هایی وجود دارد که سوریه اکنون به پناهگاهی برای گروههای القاعده و داعش تبدیل شود. در حال حاضر، فضا برای جولان مجدد این گروهها مساعد است، به خصوص اگر حکومت جدید نتواند خدمات اساسی را به مردم و اقلیتها ارائه دهد، می‌توانند از این فرصت برای ناامن سازی استفاده کنند.
از طرفی، با اینکه داعش هیچگاه اقدامی علیه رژِم صهیونیستی انجام نداده است، اما در این شرایط که تحریرالشام در مقابله با توسعه‌طلبی ارضی صهیونیست‌ها در خاک سوریه عملکرد بسیار ضعیفی داشته، می‌تواند از این فرصت برای تحریک احساسات ناسیونالیست‌های سوری استفاده کرده و زمینه را برای بازگشت مجدد به قدرت فراهم کند. برخی مقامات عراقی نیز هشدار داده‌اند که داعش با تجهیزاتی که از ارتش سوریه به دست آورده، دنبال سازماندهی مجدد است. از آنجا که این گروه تکفیری به هیچ قاعده و حکومتی غیر خلافت ادعایی خود اعتقاد ندارد، لذا در صورت قدرت‌گیری می‌تواند منطقه را با بحران جدی مواجه کند.
آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا هم در سفر اخیر خود به منطقه تاکید کرد که واشینگتن و متحدانش نگران هستند که با فروپاشی ارتش و سایر نیروهای امنیتی، سلاح‌های خطرناک به دست گروههای تروریستی بیفتد. بنابراین، آمریکا قصد دارد از شاخه نظامی تحریرالشام برای برای دو هدف استفاده کند. یکی اینکه از طریق این گروه برای مقابله با داعش که می‌تواند تهدید جدی برای منافع غرب ایجاد کند بهره بگیرد تا اجازه ندهند بی‌ثباتی دوباره به سوریه بازگردد. همچنین، واشینگتن قصد دارد از تحریرالشام این تضمین را بگیرد که حکومت آتی هیچ تهدیدی علیه سرزمینهای اشغالی نخواهد بود. به عبارتی، آمریکا از طریق ارتباط گیری دیپلماتیک با تحریرالشام، سعی دارد این گروهها را با سیاستهای خود همسو کرده و دولتی دست نشانده بیخ گوش سرزمینهای اشغالی تاسیس کند که پیاده نظام واشینگتن و تامین کننده منافع غرب و تل‌آویو در منطقه باشد.
ایالات متحده و دیگر قدرت‌های غربی از اینکه گروههای شورشی قدرت را در سوریه به دست گرفته‌اند، ابراز خوشحالی می‌کنند اما از آنجا که مخالفان سوری ملغمه‌ای از گروههای متعدد با ایدئولوژی‌های متضاد هستند، لذا آمریکا و متحدانش از این نگران هستند که آیا این گروهها قوانین سخت‌گیرانه اسلامی را اجرا خواهند کرد یا انعطاف‌پذیری نشان داده و حکومت دموکراتیک تشکیل خواهند داد. اگر این گروهها که برخی از آنها سابقه عضویت در داعش را نیز دارند، بخواهند تفکرات پیشین خود را در ساختارهای حاکمیتی برای احیای خلافت موردنظرشان اجرا کنند، تهدید جدی برای منافع غرب و به ویژه رژیم صهیونیستی است.
در کل، می‌توان گفت که سفر مقامات آمریکایی به دمشق، بخشی از تلاش این کشور برای مدیریت بحران و صحنه‌گردانی ساختار سیاسی سوریه است تا از منافع خود و متحدانش اطمینان حاصل کند.
