الوقت- با دستگیری عبدالله اوجالان در پانزدهم فوریه‌ی 1999 با همکاری سازمان موساد اسرائیل و سازمان اطلاعات و امنیت ترکیه (MIT ) در نایروبی پایتخت کشور کنیا، به نظر می‌رسید که کردهای ترکیه و به طور خاص حزب کارگران کردستان بخش عظیمی از توان مبارزاتی خود را در ضدیت با حکومت مرکزی ترکیه از دست خواهند داد. اما بر خلاف این پیش بینی‌ها نه تنها مواضع و جایگاه کردها در ترکیه تضعیف نشد؛ بلکه موج گسترده‌تری از تقاضای کردها برای به رسمیت شناخته‌شدن هویت و حقوق آنان به شکل فراگیر مطرح شد. دولت ترکیه و جریان اصلی ملی‌گرایانه ترک، هویت و وجود کردها را در دهه‌های متمادی پس از تشکیل دولت ترکیه جدید در 1924 انکار می‌نمودند. اما با آغاز قرن جدید و به طور خاص بعد از روی‌کار آمدن حزب عدالت و توسعه (AKP ) در سال 2002 نگرش‌های افراط‌گرایانه نسبت به کردها تا حدود زیادی تعدیل شدند و زمینه‌های سیاسی و اجتماعی برای مذاکره مستقیم حکومت مرکزی با کردها مهیا شد.
همچنین بر اساس دکترین «عمق استراتژیک» احمد داوود اغلو ترکیه برای ایفای نقش گسترده در سطح بین‌المللی نیازمند حل مسائل داخلی از جمله مساله کردها و اسلام‌گرایان رادیکال بود. از این رو، مذاکرات پنهانی میان سازمان اطلاعات و امنیت ترکیه با مسولان سیاسی حزب کارگران کردستان (PKK ) از سال 2009 آغاز شد. اما نقطه اوج مذاکرات میان حکومت مرکزی ترکیه و پ‌ک‌ک برای پایان بخشیدن به نبرد نظامی میان طرفین از سال 2012 گره خورد. در سال 2012، نخست‌وزیر رجب طیب اردوغان دستور دور جدیدی از مذاکرات صلح با رهبر حزب کارگران کردستان، عبدالله اوجالان را صادر کرد. در مدت زمانی کوتاه اوجالان رویکرد مثبت خود را نسبت به فرآیند صلح ابراز کرد و برای نشان دادن حسن نیت خود در 2013 دستور آتش بس یک‌جانبه و عقب نشینی اعضای حزب کارگران کردستان از نواحی مرزی ترکیه را صادر نمود. نیروهای پ‌ک‌ک طی چند مرحله و در برنامه زمانی مشخص‌شده از مرزهای ترکیه خارج شدند و بر اساس توافقات در کوه‌های قندیل در شمال عراق استقرار یافتند.
در سال 2014 پارلمان ترکیه چارچوبی قانونی را برای مذاکرات تصویب کرد. بسیاری این دور از گفت‌وگوها را به عنوان مهم‌ترین تلاش متعهدانه‌ی ترکیه در جهت پایان دادن به منازعه با پ‌ک‌ک ستایش کردند. هر چند آتش‌بس در این مدت، با وجود درگیری‌های پراکنده و موانعی برقرار بود.
اما، ظهور داعش و حمایت نسبی آنکارا از مواضع این گروه تروریستی در تقابل نظامی با کردها ( به طور خاص در مساله مقاومت کوبانی) زمینه‌های لازم را برای برای آغاز مجدد درگیری پ‌ک‌ک با حکومت مرکزی فرآهم نمود. در همین راستا، واقعه انفجار انتحاری در شهر کردنشین سوروچ در ۲۰ ژوئیه در مرز ترکیه با سوریه که در آن ۲۷ تن کشته و بیش از ۱۰۰ نفر زخمی شدند؛ تبدیل به نقطه آغاز مجدد درگیری نظامی میان پ‌ک‌ک و ارتش ترکیه شد. کشته شدن دو افسر پلیس ترکیه توسط پ‌ک‌ک در واکنش به واقعه سوروچ شعله‌های جنگ جدید را بر افروخت.
ارتش ترکیه به سرعت عملیات نظامی را علیه جنگ‌جویان پ‌ک‌ک در کوهستان‌های قندیل کردستان عراق آغاز کرد و صدها نفر از کردها را در ترکیه به اتهام عضویت در این حزب بازداشت کرد. رئیس‌جمهور اردوغان گفت؛ ادامه دادن به فرآیند صلح "غیرممکن" است و رئیس مشترک حزب کارگران کردستان، جمیل بایک هرگونه آتش‌بس یک‌جانبه از سوی حزب‌اش را رد کرد. از 20 جولای، این حزب حداقل 113 شخصیت امنیتی ترکیه را به قتل رسانده است. در مقابل، ترکیه مدعی شده است که بیش از 1000 جنگ‌جوی پ‌ک‌ک را در حملات اخیر کشته است، اما این حزب این میزان تلفات را رد کرده است.
بر اساس آمار منتشر شده از آژانس خبری فرات نیوز، خبرگزاری نزدیک به مواضع حزب کارگران کردستان، بعد از آغاز دور جدید درگیری مسلحانه میان ترکیه وپ‌ک‌ک تا کنون ارتش این کشور 334 حمله هوایی و 144 عملیات نظامی را بر علیه مواضع پ‌ک‌ک انجام داده است. در مقابل، شاخه نظامی حزب کارگران کردستان نیروهای محافظ خلق (HPG ) هزار و 133 عملیات را در سطوح مختلف انجام داده‌اند. اما با گذر زمانی کوتاه دامنه‌های بحران بسیار پیچیده‌تر شد؛ یعنی زمانی که نیروهای پ‌ک‌ک جنگ را به داخل خیابان‌ها و معابر شهرهای کردنشین ترکیه از جمله دیاربکر، ماردین، شرناک و جزیره کشاندند. از آغاز ماه دسامبر 2015 تا کنون، وضعیت اضطراری در بسیاری از شهرهای جنوب و شرق ترکیه اعلان شده است و در حال حاضر جنگ شهری ارتش و پلیس ترکیه با مبارزان کرد ادامه دارد. سازمان جوانان حزب کارگران کردستان (YDG-H) با ایجاد حفره‌های بزرگ یا سدهای خیابانی بر سر راه تانک‌ها قرار می گیرد. در کنار مبارزان پ‌ک‌ک شهروندان کرد با برگزاری تظاهرات گسترده اعتراض خود را به ادامه جنگ و سیاست‌های اردوغان و احمد داوود اغلو ابراز می‌کنند. در این میان تعداد زیادی از شهروندان عادی از آتش جنگ به دور نمانده‌اند. برای نمونه 24 شهروند مدنی در شهر جزیره؛ در 9 روز محاصره‌ی این شهر از سوی نیروهای ارتش در عملیات ضد پ‌ک‌ک که حامی حزب دموکراتیک خلق‌ها بودند، کشته شدند. این موضوع موجب نگرانی شدید نهادهای حفظ حقوق بشر شده است.
هر چند اردوغان و احمد داود اغلو از مقابله جدی با نیروهای پ‌ک‌ک و نابودی تمامی جنگ‌جویان پ‌ک‌ک سخن به میان می‌آورند؛ اما واقعیت این است تحولات اخیر در روند صلح کردهای ترکیه صرفا نشانه‌ای از یک مساله بزرگتر است؛ و نه علت آن. اگرچه این تحولات به روند صلح آسیب می‌رساند، اما بعید است که کاملا این قطار را از ریل خارج کند. هزینه‌های پایان روند صلح و به ناچار بازگشت به روزهای قدیمی منازعه خونین، برای هر دو طرف بسیار بالاست. از سرگیری یک جنگ طولانی و خسته‌کننده برای هر یک از طرفین، چیزی به جز هزینه های سنگین به ارمغان نخواهد آورد؛ به ویژه در این برهه خاص که ترکیه و جامعه کردهای این کشور، طعم عادی‌سازی روابط و خشونت پرهیزی را چشیده‌اند. تا زمانی که گرد و خاک در جبهه سیاست داخلی ترکیه فرو ننشسته، آنچه شاهد هستیم این است که طرفین درگیری، قصد دارند یکدیگر را به کاری که طرف مقابل راغب نیست، وادار کنند. در شرایط کنونی، اردوغان رویکرد مشخصی را برای حل و یا پایان بخشیدن مساله کردها ندارد؛ اما می‌توان پیش بینی نمود که دیر یا زود اردوغان مجدداً مذاکرات صلح با کردها را از سر خواهد گرفت.
آرمان سلیمی (پژوهشگر مسائل خاورمیانه)
