الوقت- روابط آمریکا و پاکستان در دو دهه گذشته فراز و نشیبهای زیادی را پشت سر گذاشته و در بیشتر مواقع روابط قوی و در مقاطعی هم به دلیل اختلافنظر سیاسی با چالشهایی همراه بوده است و در یکسال گذشته بیش از هر زمان دیگری تنشآلود بوده و حتی به جنگ لفظی بین مقامات اسلامآباد و واشنگتن هم کشیده شده است. در چنین شرایطی درک چولت، رایزن وزارت خارجه آمریکا قرار است در راس هیئتی با هدف احیای روابط به پاکستان سفر کند. وزارت خارجه آمریکا در بیانیهای اعلام کرد، هیئت آمریکایی از سهشنبه تا شنبه آینده به بنگلادش و پاکستان سفر میکند و با مقامهای ارشد دولت، اعضای جامعه مدنی و رهبران تجاری دو کشور مذکور دیدار و گفتگو خواهد کرد. همچنین، هیئت آمریکایی در سفر به پاکستان بر همکاری امنیتی قوی بین دو کشور تاکید خواهد کرد.
اختلافات پاکستان و آمریکا
سفر هیئت آمریکایی به پاکستان درحالی انجام میشود که اختلافات بین دو کشور بر سر مسائل مختلف به سردی گراییده است. ساعاتی پس از حمله روسیه به اوکراین، عمران خان، نخست وزیر سابق پاکستان به مسکو رفت و با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه دیدار کرد که خشم کاخ سفید را برانگیخت و به همین خاطر واشنگتن به این جمعبندی رسید که با حضور عمران خان در راس هیئت حاکمه پاکستان، نمیتواند برنامههای خود را در شبه قاره به پیش ببرد و در فروردین امسال طی کودتای سیاسی با کمک ارتش، عمران خان از قدرت برکنار شد. عمران خان در طول یکسال گذشته همواره گفته که آمریکا با کمک ارتش او را از نخست وزیری کنار زد.
هر چند کاخ سفید فکر میکرد با برکناری عمران خان میتواند ارتش پاکستان را با خود همراه کند اما رویکرد ارتش هم در بحران اوکراین تا حد زیادی با سیاستهای دولت همسو بود و پس از برکناری خان تحولی در سیاست خارجی اسلامآباد رخ نداد. این مسئله مبرهن است که سیاست خارجی پاکستان در دست ارتش بوده و دولتها مجبورند با برنامههای فرماندهان نظامی هماهنگ باشند و آمریکا با اطلاع از این موضوع سعی دارد از طریق روسای ارتش، اسلام اباد را در موضوعات مهمی چون افغانستان و جنگ اوکراین با خود همراه سازد. در ماههای اخیر تغییراتی در کادر فرماندهی ارتش رخ داده و رئیس آن عوض شد و آمریکاییها روی این مسئله حساب ویژهای باز کردهاند.
با وجود اینکه عمران خان برکنار شد اما روابط اسلامآباد و واشنگتن همچنان غبارآلود باقی ماند و پس از اظهارات جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا که مهرماه سال جاری پاکستان را به دلیل نگهداری سلاحهای هستهای بدون انسجام ساختاری، یکی از خطرناکترین کشورهای جهان توصیف کرد، تنشها بین دو کشور تشدید شد و مقامات اسلامآباد واکنش تندی به این این اظهارات نشان دادند.
مسئله دیگری که همواره بر روابط پاکستان و آمریکا سایه انداخته، این است که مقامات اسلامآباد معتقدند که واشنگتن در تنشهای بین هند و پاکستان، جانب دهلینو را میگیرد و از این مسئله ناخرسند هستند و انتظار دارند در این تقابل یا از اسلامآباد حمایت کند یا اینکه بیطرف بماند. لازم به ذکر است که آمریکا در سالهای اخیر به دلیل تنش با چین و سرشاخ شدن با روسیه، بیش از پیش به هند نزدیک شده تا با کمک این کشور، ائتلاف سازی منطقه ای در شرق آسیا را با هدف تضعیف رقبا پیش ببرد. بنابراین، هیئت آمریکایی سعی دارد در این سفر روابط متشنج فعلی را بهبود داده و بتوانند مثل گذشته باهم همکاری کنند.
بحران اقتصادی در پاکستان
مقامات واشنگتن در شرایطی راهی پاکستان شدهاند که اقتصاد 350 میلیارد دلاری این کشور در پی سیل ویرانگر در ماههای گذشته به شدت تحت تاثیر قرار گرفته و درحال حاضر با مشکلات اقتصادی جدی مواجه شده است. از طرفی مذاکرات با صندوق بینالمللی پول برای دریافت وام 1.1 میلیارد دلاری نیز اخیرا بدون هیچ نتیجهای به پایان رسید و گفته میشود پاکستان برای دریافت قسط بعدی وام از آمریکا درخواست کمک در مذاکرات را کرده است. به همین منظور، کاخ سفید اعلام کرده که روابط و همکاری اقتصادی بین اسلامآباد و واشنگتن به منظور مقابله با تاثیر تغییرات آب و هوایی در دستورکار نشست مقامات دو کشور خواهد بود. لذا دستاوردهای گفتگوی مقامات آمریکایی با رهبران اسلامآباد میتواند در روند گشایش کمکهای مالی بینالمللی به پاکستان تاثیرگذار باشد، البته اگر واشنگتن به اهداف سیاسی و اقتصادی که خود در این دیدارها دست پیدا کند.
مسئله افغانستان در راس گفتگوها
مسئله افغانستان که در دو سال گذشته به دغدغه اصلی در منطقه و جهان تبدیل شده یکی از مواردی است که هر دو طرف بنابه دلایل خاص روی آن حساسیت دارند. پاکستان به دلیل همجواری با افغانستان و روابط قوی دیرینه که با طالبان دارد، در سیاستهای این کشور تاثیرگذار است و آمریکا هم از این مسئله به خوبی آگاهی دارد و سعی دارد با کمک اسلامآباد بتواند برنامههای خود را در افغانستان عملی کند.
با وجود اینکه طالبان از زمان تصرف کابل، نشان داده دیگر مثل گذشته از پاکستان حرف شنوی ندارد اما برخی افراد رده بالا در دولت موقت هستند که به اسلامآباد وفادار ماندهاند و بروز شکافهای عمیق در بدنه این گروه هم ناشی از تعارض آراء بین مقامات طالبان است. به همین خاطر برخی تحلیلگران بر این باورند که سفر هیئت آمریکایی بیدلیل با شکاف درون طالبانی نیست، چرا که به اذعان آمریکاییها این شکاف نشانه مثبتی برای ایجاد تغییرات اساسی در ساختارهای سیاسی افغانستان است و واشنگتن سعی دارد با کمک پاکستان آنرا محقق کند.
پاکستان در دوران بیست سال اشغالگری آمریکاییها در افغانستان، حامی اصلی طالبان بود و مقامات سابق افغان هم بارها به این مسئله اذعان کرده بودند، لذا نفوذ سازمان اطلاعاتی پاکستان (آی اس آی) در بین طالبان بر کسی پوشیده نیست و آمریکا که اکنون به دلیل خروج مفتضحانه از افغانستان، دستش از تاثیرگذاری بر تحولات این کشور کوتاه شده، روی کمکهای اسلامآباد حساب باز کرده است.
اگرچه مقامات واشنگتن در ظاهر مدعی هستند قصد خیرخواهانه در افغانستان دارند تا ثبات و امنیت دوباره به این کشور بازگردد اما با رویهای که در پیش گرفتهاند بیشتر به ناامن سازی این کشور کمک میکنند. بنابراین، در نحوه مواجهه با طالبان، بین اسلامآباد و واشنگتن اختلاف نظر جدی وجود دارد. پاکستان سعی دارد جامعه بینالملل هر چه سریعتر دولت موقت را به رسمیت بشناسد تا از طریق تعامل با جهان خارج، بخشی از مشکلات افغانستان مرتفع شود. هر چند اسلامآباد تاکنون دولت موقت را به رسمیت نشناخته اما به لحاظ اقتصادی کمکهای زیادی کرده تا جلوی تشدید بحران امنیتی و سیاسی را بگیرد. همانگونه که بر اساس آمارها، در یکسال گذشته حجم تجارت پاکستان و افغانستان بیش از 60 درصد افزایش داشته است و نشان میدهد مقامات اسلامآباد سعی دارند روابط تجاری خود را با طالبان تقویت کنند.
در سوی دیگر، آمریکا شناسایی دولت طالبان را به تشکیل دولتی فراگیر منوط کرده است و حتی 7 میلیارد دلار از داراییهای افغانها را به این بهانه به گروگان گرفته و با این اقدام بحران اقتصادی افغانستان را تشدید کرده است. این داراییها اگر آزاد شود، بخش زیادی از مشکلات افغانها را حل خواهد کرد ولی واشنگتن در این میان کارشکنی میکند.
کشاندن پاکستان به جبهه ضد روسی
آمریکا سعی داشت در بحران اوکراین، همه متحدانش در برابر روسیه با او همراهی کنند تا حصار امنیتی و اقتصادی علیه این کشور را گسترش دهند اما دولتمردان اسلامآباد رویکرد جداگانهای از غرب اتخاذ کردند و به کارزار تحریمی غرب علیه مسکو نپیوستند اما کاخ سفید ناامید نشده و سعی دارد در ادامه راه، پاکستان را با خود همسو کند. روسیه در ماههای اخیر برای دور زدن تحریمهای غرب روی کریدورهای ترانزیتی از روسیه تا اقیانوس هند متمرکز شده است و پاکستان به دلیل قرار گرفتن در مسیر این کریدورهای ریلی میتواند به مسکو کمک کند.
غربیها به این باور رسیدهاند که تحریمهای گسترده علیه مسکو موفق نبوده و به همین دلیل به کمک کشورهای پیرامونی روسیه نیاز دارند تا شاید رقیب را تضعیف کرده و برنامههای جهانی خود را به پیش ببرند. پاکستان به عنوان عضو دائم سازمان همکاری شانگهای است روابط قوی با روسیه و چین دارد و به دلیل برخورداری از موقعیت ژئوپلتیکی در مسیرهای ریلی از اوراسیا تا اقیانوس هند نقش مهمی ایفا خواهد کرد. لذا واشنگتن سعی دارد اسلامآباد را متقاعد کند که اقدامی به نفع روسیه انجام ندهد و تا حد ممکن از ورود به پروژههای این کشور که تحریمهای غرب را بیاثر میکند خودداری کنند و شاید واشنگتن برای رسیدن به این خواسته خود، از بحران اقتصادی پاکستان نهایت بهره را برده و در ازای کمکهای مالی، از این کشور امتیاز بگیرد.
این فرضیه با خبر روزنامه اکونومیک تایمز هند، که به نقل از منابع ناشناس مدعی شده پاکستان از طریق بندر کراچی، ۱۰ هزار راکت گراد را به آلمان ارسال کرده تا از مسیر لهستان به دست ارتش اوکراین برسد، بیشتر تقویت میشود. هر چند مقامات اسلامآباد در این زمینه اظهارنظری نکردهاند اما واشنگتن در هفتههای اخیر دیپلماسی خود را فعال کرده تا کشورها را برای ارسال کمکهای تسلیحاتی به کییف مجاب کند. زیرا ادامه جنگ در اوکراین، هزینههای زیادی را روی دوش غربیها گذاشته است و امیدوارند که دیگران هم بخشی از گوشه کار را بگیرند تا بتوانند روسها را شکست دهند. انتشار این خبر همزمان با سفر هیئت آمریکایی، حاکی از این است که احتمالا پاکستان به خاطر دریافت کمکهای مالی بینالمللی که گره آن تنها به دست آمریکا باز میشود با ارسال تسلیحات به اوکراین موافقت کرده تا نظر مساعد واشنگتن را جلب کند.
با توجه به موارد فوق میتوان گفت که آمریکا سعی دارد با بهبود روابط با پاکستان و تاکید بر اتحاد راهبردی بین دو کشور، مقامات اسلامآباد را به سمت خود بکشاند. زیرا پس از جنگ اوکراین که تغییرات ژئوپلتیکی گستردهای را در جهان ایجاد کرد، قدرتهای شرق و غرب را به سمت یارگیری در عرصه بینالمللی سوق داده است و جلب رضایت کشورهایی مانند پاکستان در جوار چین و روسیه، کمک شایانی به واشنگتن میکند.
الوقت- روابط آمریکا و پاکستان در دو دهه گذشته فراز و نشیبهای زیادی را پشت سر گذاشته و در بیشتر مواقع روابط قوی و در مقاطعی هم به دلیل اختلافنظر سیاسی با چالشهایی همراه بوده است و در یکسال گذشته بیش از هر زمان دیگری تنشآلود بوده و حتی به جنگ لفظی بین مقامات اسلامآباد و واشنگتن هم کشیده شده است. در چنین شرایطی درک چولت، رایزن وزارت خارجه آمریکا قرار است در راس هیئتی با هدف احیای روابط به پاکستان سفر کند. وزارت خارجه آمریکا در بیانیهای اعلام کرد، هیئت آمریکایی از سهشنبه تا شنبه آینده به بنگلادش و پاکستان سفر میکند و با مقامهای ارشد دولت، اعضای جامعه مدنی و رهبران تجاری دو کشور مذکور دیدار و گفتگو خواهد کرد. همچنین، هیئت آمریکایی در سفر به پاکستان بر همکاری امنیتی قوی بین دو کشور تاکید خواهد کرد.
اختلافات پاکستان و آمریکا
سفر هیئت آمریکایی به پاکستان درحالی انجام میشود که اختلافات بین دو کشور بر سر مسائل مختلف به سردی گراییده است. ساعاتی پس از حمله روسیه به اوکراین، عمران خان، نخست وزیر سابق پاکستان به مسکو رفت و با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه دیدار کرد که خشم کاخ سفید را برانگیخت و به همین خاطر واشنگتن به این جمعبندی رسید که با حضور عمران خان در راس هیئت حاکمه پاکستان، نمیتواند برنامههای خود را در شبه قاره به پیش ببرد و در فروردین امسال طی کودتای سیاسی با کمک ارتش، عمران خان از قدرت برکنار شد. عمران خان در طول یکسال گذشته همواره گفته که آمریکا با کمک ارتش او را از نخست وزیری کنار زد.
هر چند کاخ سفید فکر میکرد با برکناری عمران خان میتواند ارتش پاکستان را با خود همراه کند اما رویکرد ارتش هم در بحران اوکراین تا حد زیادی با سیاستهای دولت همسو بود و پس از برکناری خان تحولی در سیاست خارجی اسلامآباد رخ نداد. این مسئله مبرهن است که سیاست خارجی پاکستان در دست ارتش بوده و دولتها مجبورند با برنامههای فرماندهان نظامی هماهنگ باشند و آمریکا با اطلاع از این موضوع سعی دارد از طریق روسای ارتش، اسلام اباد را در موضوعات مهمی چون افغانستان و جنگ اوکراین با خود همراه سازد. در ماههای اخیر تغییراتی در کادر فرماندهی ارتش رخ داده و رئیس آن عوض شد و آمریکاییها روی این مسئله حساب ویژهای باز کردهاند.
با وجود اینکه عمران خان برکنار شد اما روابط اسلامآباد و واشنگتن همچنان غبارآلود باقی ماند و پس از اظهارات جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا که مهرماه سال جاری پاکستان را به دلیل نگهداری سلاحهای هستهای بدون انسجام ساختاری، یکی از خطرناکترین کشورهای جهان توصیف کرد، تنشها بین دو کشور تشدید شد و مقامات اسلامآباد واکنش تندی به این این اظهارات نشان دادند.
مسئله دیگری که همواره بر روابط پاکستان و آمریکا سایه انداخته، این است که مقامات اسلامآباد معتقدند که واشنگتن در تنشهای بین هند و پاکستان، جانب دهلینو را میگیرد و از این مسئله ناخرسند هستند و انتظار دارند در این تقابل یا از اسلامآباد حمایت کند یا اینکه بیطرف بماند. لازم به ذکر است که آمریکا در سالهای اخیر به دلیل تنش با چین و سرشاخ شدن با روسیه، بیش از پیش به هند نزدیک شده تا با کمک این کشور، ائتلاف سازی منطقه ای در شرق آسیا را با هدف تضعیف رقبا پیش ببرد. بنابراین، هیئت آمریکایی سعی دارد در این سفر روابط متشنج فعلی را بهبود داده و بتوانند مثل گذشته باهم همکاری کنند.
بحران اقتصادی در پاکستان
مقامات واشنگتن در شرایطی راهی پاکستان شدهاند که اقتصاد 350 میلیارد دلاری این کشور در پی سیل ویرانگر در ماههای گذشته به شدت تحت تاثیر قرار گرفته و درحال حاضر با مشکلات اقتصادی جدی مواجه شده است. از طرفی مذاکرات با صندوق بینالمللی پول برای دریافت وام 1.1 میلیارد دلاری نیز اخیرا بدون هیچ نتیجهای به پایان رسید و گفته میشود پاکستان برای دریافت قسط بعدی وام از آمریکا درخواست کمک در مذاکرات را کرده است. به همین منظور، کاخ سفید اعلام کرده که روابط و همکاری اقتصادی بین اسلامآباد و واشنگتن به منظور مقابله با تاثیر تغییرات آب و هوایی در دستورکار نشست مقامات دو کشور خواهد بود. لذا دستاوردهای گفتگوی مقامات آمریکایی با رهبران اسلامآباد میتواند در روند گشایش کمکهای مالی بینالمللی به پاکستان تاثیرگذار باشد، البته اگر واشنگتن به اهداف سیاسی و اقتصادی که خود در این دیدارها دست پیدا کند.
مسئله افغانستان در راس گفتگوها
مسئله افغانستان که در دو سال گذشته به دغدغه اصلی در منطقه و جهان تبدیل شده یکی از مواردی است که هر دو طرف بنابه دلایل خاص روی آن حساسیت دارند. پاکستان به دلیل همجواری با افغانستان و روابط قوی دیرینه که با طالبان دارد، در سیاستهای این کشور تاثیرگذار است و آمریکا هم از این مسئله به خوبی آگاهی دارد و سعی دارد با کمک اسلامآباد بتواند برنامههای خود را در افغانستان عملی کند.
با وجود اینکه طالبان از زمان تصرف کابل، نشان داده دیگر مثل گذشته از پاکستان حرف شنوی ندارد اما برخی افراد رده بالا در دولت موقت هستند که به اسلامآباد وفادار ماندهاند و بروز شکافهای عمیق در بدنه این گروه هم ناشی از تعارض آراء بین مقامات طالبان است. به همین خاطر برخی تحلیلگران بر این باورند که سفر هیئت آمریکایی بیدلیل با شکاف درون طالبانی نیست، چرا که به اذعان آمریکاییها این شکاف نشانه مثبتی برای ایجاد تغییرات اساسی در ساختارهای سیاسی افغانستان است و واشنگتن سعی دارد با کمک پاکستان آنرا محقق کند.
پاکستان در دوران بیست سال اشغالگری آمریکاییها در افغانستان، حامی اصلی طالبان بود و مقامات سابق افغان هم بارها به این مسئله اذعان کرده بودند، لذا نفوذ سازمان اطلاعاتی پاکستان (آی اس آی) در بین طالبان بر کسی پوشیده نیست و آمریکا که اکنون به دلیل خروج مفتضحانه از افغانستان، دستش از تاثیرگذاری بر تحولات این کشور کوتاه شده، روی کمکهای اسلامآباد حساب باز کرده است.
اگرچه مقامات واشنگتن در ظاهر مدعی هستند قصد خیرخواهانه در افغانستان دارند تا ثبات و امنیت دوباره به این کشور بازگردد اما با رویهای که در پیش گرفتهاند بیشتر به ناامن سازی این کشور کمک میکنند. بنابراین، در نحوه مواجهه با طالبان، بین اسلامآباد و واشنگتن اختلاف نظر جدی وجود دارد. پاکستان سعی دارد جامعه بینالملل هر چه سریعتر دولت موقت را به رسمیت بشناسد تا از طریق تعامل با جهان خارج، بخشی از مشکلات افغانستان مرتفع شود. هر چند اسلامآباد تاکنون دولت موقت را به رسمیت نشناخته اما به لحاظ اقتصادی کمکهای زیادی کرده تا جلوی تشدید بحران امنیتی و سیاسی را بگیرد. همانگونه که بر اساس آمارها، در یکسال گذشته حجم تجارت پاکستان و افغانستان بیش از 60 درصد افزایش داشته است و نشان میدهد مقامات اسلامآباد سعی دارند روابط تجاری خود را با طالبان تقویت کنند.
در سوی دیگر، آمریکا شناسایی دولت طالبان را به تشکیل دولتی فراگیر منوط کرده است و حتی 7 میلیارد دلار از داراییهای افغانها را به این بهانه به گروگان گرفته و با این اقدام بحران اقتصادی افغانستان را تشدید کرده است. این داراییها اگر آزاد شود، بخش زیادی از مشکلات افغانها را حل خواهد کرد ولی واشنگتن در این میان کارشکنی میکند.
کشاندن پاکستان به جبهه ضد روسی
آمریکا سعی داشت در بحران اوکراین، همه متحدانش در برابر روسیه با او همراهی کنند تا حصار امنیتی و اقتصادی علیه این کشور را گسترش دهند اما دولتمردان اسلامآباد رویکرد جداگانهای از غرب اتخاذ کردند و به کارزار تحریمی غرب علیه مسکو نپیوستند اما کاخ سفید ناامید نشده و سعی دارد در ادامه راه، پاکستان را با خود همسو کند. روسیه در ماههای اخیر برای دور زدن تحریمهای غرب روی کریدورهای ترانزیتی از روسیه تا اقیانوس هند متمرکز شده است و پاکستان به دلیل قرار گرفتن در مسیر این کریدورهای ریلی میتواند به مسکو کمک کند.
غربیها به این باور رسیدهاند که تحریمهای گسترده علیه مسکو موفق نبوده و به همین دلیل به کمک کشورهای پیرامونی روسیه نیاز دارند تا شاید رقیب را تضعیف کرده و برنامههای جهانی خود را به پیش ببرند. پاکستان به عنوان عضو دائم سازمان همکاری شانگهای است روابط قوی با روسیه و چین دارد و به دلیل برخورداری از موقعیت ژئوپلتیکی در مسیرهای ریلی از اوراسیا تا اقیانوس هند نقش مهمی ایفا خواهد کرد. لذا واشنگتن سعی دارد اسلامآباد را متقاعد کند که اقدامی به نفع روسیه انجام ندهد و تا حد ممکن از ورود به پروژههای این کشور که تحریمهای غرب را بیاثر میکند خودداری کنند و شاید واشنگتن برای رسیدن به این خواسته خود، از بحران اقتصادی پاکستان نهایت بهره را برده و در ازای کمکهای مالی، از این کشور امتیاز بگیرد.
این فرضیه با خبر روزنامه اکونومیک تایمز هند، که به نقل از منابع ناشناس مدعی شده پاکستان از طریق بندر کراچی، ۱۰ هزار راکت گراد را به آلمان ارسال کرده تا از مسیر لهستان به دست ارتش اوکراین برسد، بیشتر تقویت میشود. هر چند مقامات اسلامآباد در این زمینه اظهارنظری نکردهاند اما واشنگتن در هفتههای اخیر دیپلماسی خود را فعال کرده تا کشورها را برای ارسال کمکهای تسلیحاتی به کییف مجاب کند. زیرا ادامه جنگ در اوکراین، هزینههای زیادی را روی دوش غربیها گذاشته است و امیدوارند که دیگران هم بخشی از گوشه کار را بگیرند تا بتوانند روسها را شکست دهند. انتشار این خبر همزمان با سفر هیئت آمریکایی، حاکی از این است که احتمالا پاکستان به خاطر دریافت کمکهای مالی بینالمللی که گره آن تنها به دست آمریکا باز میشود با ارسال تسلیحات به اوکراین موافقت کرده تا نظر مساعد واشنگتن را جلب کند.
با توجه به موارد فوق میتوان گفت که آمریکا سعی دارد با بهبود روابط با پاکستان و تاکید بر اتحاد راهبردی بین دو کشور، مقامات اسلامآباد را به سمت خود بکشاند. زیرا پس از جنگ اوکراین که تغییرات ژئوپلتیکی گستردهای را در جهان ایجاد کرد، قدرتهای شرق و غرب را به سمت یارگیری در عرصه بینالمللی سوق داده است و جلب رضایت کشورهایی مانند پاکستان در جوار چین و روسیه، کمک شایانی به واشنگتن میکند.