الوقت- تنشها بین روسیه و غرب بر سر بحران اوکراین چنان بالا گرفته که به گفته مقامات دو طرف دیگر امیدی به بازگشت به روابط گذشته وجود ندارد. طی ماه‌های گذشته از جنگ، آمریکا و متحدانش سعی کرده‌اند با امال شدیدترین تحریمهای اقتصادی روسیه را در جهان منزوی کرده و از این طریق تحت فشار قرار دهند.
اما روند تحولات یکسال اخیر نشان می‌دهد که این سیاستها موفقیت‌آمیز نبوده و مسکو به سمت توسعه روابط با دیگر کشورها حرکت کرده است.
در این راستا روسیه که در دکترین جدید سیاست خارجی خود، تعامل با کشورهای درحال توسعه غرب آسیا را در اولویت قرار داده، این بار روی عراق متمرکز شده است و آنگونه که رسانه‌ها گزارش دادند سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه روز دوشنبه به بغداد سفر میکند.
یک منبع مطلع در وزارت خارجه عراق در این باره گفت که لاوروف در رأس یک هیأت بلندپایه دولتی و نمایندگانی از شرکت‌های بزرگ روسی به بغداد سفر و با روسای قوای سه‌گانه عراق و فؤاد حسین، همتای عراقی دیدار و گفتگو خواهد کرد. این منبع عراقی گفت که لاوروف با مقامات عراقی درباره پرونده‌های انرژی، نفت، گاز، فعالیت شرکت‌های روسی، امنیت و تسلیحات عراق رایزنی خواهد کرد و احتمالا طی نشست‌های وزیر خارجه روسیه با مقامات عراقی، چندین قرارداد در عرصه‌های مختلف منعقد خواهد شد.
روزنامه العربی الجدید، نیز به نقل از یک منبع آگاه در وزارت خارجه عراق نوشت که لاوروف همچنین با مقامات اقلیم کردستان عراق نیز دیدار و گفتگو خواهد داشت. بر این اساس، مقامات عراقی و روسی در این سفر، امضای چندین توافق‌نامه در بخش نفت، گاز و انرژی، امنیت و تسلیحات را بررسی خواهند کرد. پیگیری یادداشت تفاهم‌های امضاشده میان دو طرف در زمینه‌های بهداشت، آموزش، حمل و نقل، نفت، انرژی و نیز وضعیت دانشجویان عراقی که در مسکو تحصیل می‌کنند از جمله برنامه‌های مهم لاوروف در سفر به بغداد و اربیل است.
سفر در میانه تنش عراق و آمریکا
سفر لاوروف به بغداد در زمانی انجام می‌شود که در هفته‌های اخیر تنشها بین عراق و آمریکا افزایش یافته است. گفته می‌شود آمریکا اخیرا دسترسی عراق به دلارهای این کشور را که در بانک مرکزی ایالات متحده نگهداری می‌شود محدود کرده است.
به گفته مقامات عراقی، آمریکا تلاش میکند با محدودیت دلاری روابط اقتصادی با ایران و سوریه را تحت تأثیر قرار دهد، اما این اقدام ارزش پول عراق را کاهش داده و این کشور را وارد فاز جدیدی از بحران کرده است. این درحالی است که محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق تلاش میکند بحران اقتصادی که در سالهای اخیر گریبانگیر این کشور شده را تا حدودی رفع کند. پیش از این کاهش ارزش پول ملی در عراق، اعتراضات مردمی را به همراه داشت و به گفته تحلیلگران، اگر روند کاهش ارزش دینار ادامه پیدا کند، ممکن است برای دولت جدید عراق چالش ایجاد کند.
از زمان تهاجم آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، ذخایر ارزی عراق در بانک مرکزی آمریکا نگهداری می‌شود که به این کشور کنترل قابل توجهی بر عرضه دلار عراق را می‌دهد. به طوری که عراق از بانک مرکزی آمریکا درخواست دلار میکند و سپس دلار را از طریق مکانیزمی به نام «حراج دلار» به بانک‌های تجاری و صرافی‌ها با نرخ ارز رسمی می‌فروشد. واشنگتن از این ابزار قدرت خود استفاده میکند تا بتواند روند انتقال دلار به ایران را محدود کند ولی با این اقدام به دولت و مردم عراق نیز ضربه می‌زند و همین مسئله خشم مقامات بغداد را در پی داشته است، تا جایی که السودانی سفر خود به واشنگتن را به خاطر این مسئله به تعویق انداخت.
سردی روابط بغداد و وشنگتن، برای روسها فرصت مناسبی فراهم کرده تا بتوانند با نزدیک شدن به عراقی، نفوذ خود را در این کشور افزایش دهند، چرا که حضور کشورهایی مانند عراق در اردوگاه روسیه، به معنی دور شدن از غرب است و در آوردگاه جهانی به نفع روسها خواهد بود.
روسیه در دو سال گذشته هم عراق را به عنوان یکی از کشورهای مهم در منطقه درنظر گرفته و سطح همکاری‌های خود را با آن افزایش داده است. بر اساس آمار اعلام شده از سوی روسیه، حجم تجارت بین این کشور و عراق از ژانویه تا آگوست 2022 به 313 میلیون دلار رسید که از مجموع 282 میلیون دلار در سال 2021 بیشتر است. به گفته روسها، حجم تجارت دو کشور نسبت به سال 2020 بیش از دو و نیم برابر شده که نشان می‌دهد مسکو روی ظرفیت‌های عراق حساب ویژه‌ای باز کرده است.
همچنین، دو کشور به همکاری نزدیک از طریق شورای بازرگانی ادامه می‌دهند و به دنبال فرصت‌های جدید برای افزایش و گسترش تجارت متقابل هستند. همکاری دو کشور در زمینه انرژی همچنان در اولویت است و مسکو تاکنون بیش از 14 میلیارد دلار در پروژه‌های مشترک خود با بغداد سرمایه‌گذاری کرده است. دولت عراق هم در آبان سال گذشته اعلام کرد که قصد دارد هشت نیروگاه اتمی را با کمک روسیه و با هزینه‌ای بالغ بر 40 میلیارد دلار بسازد تا بر چالش کمبود برق در این کشور فائق آید. همچین دولت عراق گفته است که به دلیل تعلل آمریکا در فروش جنگنده اف 16، شاید جنگنده‌های سوخو 57 روس را جایگزین این تسلیحات کند و همه اینها فرصت خوبی برای روسیه است تا جای پای خود را در این کشور مستحکم کند.
تسلیحات روسی در حال حاضر حدود 30 درصد از زرادخانه ارتش عراق را تشکیل می دهند که بیشتر آنها سلاح های قدیمی قبل از حمله آمریکا به عراق در سال 2003 هستند که بازسازی شدند. پس از سال 2012، در زمان دولت نوری المالکی، نخست وزیر سابق، قراردادهای متعددی برای خرید خودروهای زرهی، سلاح های جنگی و هلیکوپترهای تهاجمی با مسکو منعقد شد.
در پایان نوامبر 2020، مسکو آمادگی خود را برای تأمین نیازمندی‌های تسلیحاتی عراق اعلام کرد. سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه در آن زمان در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با همتای عراقی خود فواد حسین در مسکو گفت: روسیه و عراق در زمینه‌های مختلف از جمله همکاری نظامی با یکدیگر همکاری می‌کنند. لاوروف افزود که کشورش آماده است تا «تمام نیازهای عراق به محصولات نظامی ساخت روسیه را برآورده کند».
همراه کردن اربیل با سیاستهای مسکو
سفر لاوروف به اقلیم کردستان هم از اهمیت بالایی برخوردار است. روسیه سعی دارد تا جای پایی در عرصه سیاسی عراق بویژه از طریق میانجی‌گری در کاهش اختلافات میان اربیل و بغداد دست و پا کند و به حفظ شرایط امنیتی عراق کمک کند زیرا، هرچه عراق امنیت بیشتری داشته باشد روسیه هم بهتر می‌تواند برنامه‌های اقتصادی و انرژی خود را در منطقه به پیش ببرد.
از سوی دیگر، رهبران اقلیم که در دهه‌های گذشته روابط نزدیکی با آمریکا داشتند در سالهای اخیر به دلیل خیانت‌های متعدد واشنگتن به متحدان منطقه‌ای خود و همچنین کاهش نقش‌آفرینی و تأثیرگذاری آمریکا در تحولات عراق و منطقه (کاهش جایگاه ضامن امنیتی برای کردها) از متحد سالهای گذشته خود دلسرد شدهاند و به سمت تقویت روابط با مسکو که در حال بازسازی نقش‌آفرینی تاریخی خود در غرب آسیا است تمایل یافته اند. متقابلاً مسکو نیز که در طول سالهای بحران سوریه به بازیگری در پرونده کردی ورود کرده به دنبال تقویت جایگاه خود در این موضوع می‌اندیشد. کردستان عراق بویژه مناطق جنوبی آن دارای منابع نفتی قابل ملاحظه ای هستند و در سالهای اخیر اکتشافات گازی هم به آن اضافه شده است که در این قضیه مسکو به دنبال سهم‌گیری بخشی از فرآیند همکاری‌های گازی با اربیل باشد. باتوجه به اینکه آمریکا، نفت عراق و سوریه را از طریق خاک اقلیم به خارج قاچاق میکند، تحکیم روابط مسکو با اربیل، سبب می‌شود تا آمریکا به راحتی نتواند این منابع سرقت شده را از این منطقه عبور دهد.
جذب کشورهای عرب از سوی مسکو
روسیه پس از شروع جنگ اوکراین، تلاش زیادی کرد تا کشورهای صاحب نفت و گاز را به سمت خود جلب کرده و بتواند با کمک آنها کشورهای اروپایی را تحت فشار قرار دهد و در این مسیر توافق با عربستان و امارات در ساختار اوپک پلاس را برای جلوگیری از افزایش سطح تولید رقم زد. عراق هم به دلیل ذخایر عظیم نفت برای روسها اهمیت بالایی دارد. عراق با داشتن 8.4 درصد از ذخایر جهانی نفت می‌تواند در این کارزار جهانی، به روسیه کمک شایانی بکند. عراق پس از عربستان سعودی، دومین کشور تولیدکنند نفت در سازمان اوپک است و در قیمت گذاری حامل‌های انرژی در جهان تاثیر زیادی دارد و روسیه هم به جایگاه عراق در عرصه انرژی پی برده است.
لاوروف در اردیبهشت گذشته هم در بحبوحه جنگ اوکراین، به الجزایر سفر و با مقامات ارشد این کشور دیدار و گفتگو کرد، سفری که بیشتر بر سر مسئله انرژی بود تا این کشور صاحب ذخایر نفت و گاز را با خود همراه کند. الجزایر یکی از کشورهایی بود که اروپاییها پس از قطع صادرات نفت و گاز روسیه، تلاش کردند بخشی از انرژی موردنیاز خود را از طریق این کشور تامین کنند اما الجزایر هم در بحران اوکراین بیشتر در جبهه روسیه قرار گرفت و با تحریمهای غرب علیه مسکو همراه نشد.
وزیر خارجه روسیه همچین در خردادماه به عربستان سعودی سفر کرد تا این کشور را هم با سیاستهای انرژی خود در جهان همسو کند. روسیه دنبال این بود تا از مواضع ریاض در چارچوب اوپک پلاس اطمینان حاصل کند که از مواضع قبلی خود برای افزای تولیدات روزانه نفت عقب نشینی نخواهد کرد. لاوروف همچنین در ریاض، با مقامات کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس هم درباره روابط دوجانبه و منطقه‌ای گفتگو کرد و دورخیز بلندی برای ضربه زدن به منافع آمریکا در خلیج فارس برداشت.
کشورهای عربی پیش از این از سیاستهای آمریکا در جهان تبعیت می‌کردند، اما تغییرات و تحولاتی که در یکسال گذشته در عرصه جهانی به وجود آمد، سبب شد تا اعراب در سیاستهای خود بازنگری کنند و مثل گذشته از واشنگتن حرف شنوی ندارند و این به نفع مسکو است.
روسیه خود را برای نظم نوین جهانی آماده میکند، نظام چند قطبی که مسکو رهبری آنرا برعهده خواهد داشت و سعی دارد با یارگیری در غرب آسیا، جایگاه خود را در برابر غربیها ارتقا دهد و برای رسیدن به این هدف روی کشورهای صاحب نفت و گاز متمرکز شده است.
