الوقت- مرکز کنفرانس‌های ملک حسین بن طلال اردن روز سه‌شنبه میزبان یک نشست منطقه‌ای است که با حضور سران چندین کشور غرب آسیا و شمال آفریقا و همچنین فرانسه و تعدادی از سازمانهای بین‌المللی برگزار می‌شود.
این اجلاس که به «بغداد دوم» معروف است قرار است موضوعات مختلف منطقه‌ای را مورد بررسی قرار دهد. هدف از برگزاری این اجلاس تبادل نظر در خصوص چالش‌هایی مانند امنیت غذایی، امنیت بین‌المللی و امنیت انرژی در منطقه و جهان عنوان شده است. احمد الصحاف، سخنگوی وزارت خارجه عراق گفت، نشست اردن تاکیدی بر حمایت از کشورهای شرکت کننده از عراق در زمینه‌های متعدد مانند حاکمیت عراق و امنیت و ثبات آن و حمایت از روند سیاسی و روند اقتصادی و نیز بازسازی آن است. این نشست سازوکارهای همکاری منطقه‌ای با عراق در زمینه‌های متعدد که شامل مبارزه با تروریسم، امنیت غذایی، امنیت آبی، انرژی و برخی زمینه‌های دیگر نیز می‌شود.
طبق اعلام رسانه‌ها، دور دوم اجلاس «همکاری و شراکت بغداد» با حضور مقامات کشورهای اردن، عربستان سعودی، امارات، کویت، قطر، مصر، عمان و بحرین و کشورهای دیگری چون فرانسه، ایران و ترکیه برگزار شود. حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه که به نمایندگی از ایران به اردن سفر کرده، ضمن سخنرانی در نشست رسمی بغداد۲ و ارائه نقطه‌نظرات ایران، در مورد امنیت و توسعه عراق، با برخی از مقامات شرکت‌کننده در این نشست دیدار خواهد کرد. امیرعبداللهیان پیش از رفتن به اردن درباره این نشست گفته بود «نشست بغداد 2 می‌تواند گامی برای خروج از بحرانهای کنونی باشد و ما آماده همکاری به دور از دخالت خارجی هستیم».
کنفرانس بغداد 1 چه نتایجی در بر داشت؟
اولین دور کنفرانس بغداد در آگوست 2021 در بغداد برگزار شد و مقامات10 کشور عربی و خارجی به همراه شماری از سازمانهای منطقه‌ای و بین‌المللی حضور داشتند. این اجلاس به ابتکار امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه برگزار شد. در بیانیه اختتامیه کنفرانس اول بر پشیبانی امنیتی و اقتصادی از عراق در راستای ثبات، حاکمیت و تمامیت ارضی این کشور تاکید شد و کشورهای حاضر در آن بر همکاری برای مقابله با چالشهای پیرامون تاکید کردند. شرکت کنندگان در این کنفرانس تصمیم گرفتند کمیته‌ای متشکل از وزارتخانه‌های خارجه کشورهای شرکت کننده را به منظور زمینه سازی برای برگزاری جلسات دوره‌ای این کنفرانس، بررسی پروژه‌های راهبردی اقتصادی و سرمایه گذاری‌های مشترکی که به عراق ارائه شد، تشکیل دهند. همچنین، شرکت کنندگان در این نشست بر حمایت از تلاش‌های عراق در زمینه بازسازی و تأمین خدمات و حمایت از زیرساخت‌های این کشور تاکید کردند. درباره ضرورت وحدت تلاش‌ها برای برخورد با چالشهای ناشی از تغییرات آب و هوایی و گرم شدن کره زمین هم توافق شد.
عراق در یک دهه گذشته با بحرانهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی مواجه بوده است و حضور گسترده تروریستها در این کشور نگرانی‌ها نسبت به سرایت ناامنی‌ها به کشورهای منطقه افزایش داده است و از اینرو، برقراری ثبات و امنیت در عراق برای کشورهای منطقه مهم تلقی می‌شود. از طرفی، عراق به دلیل برخورداری از موقعیت ژئوپلتیکی مناسب می‌تواند پلی بین ایران و جهان عرب باشد تا سطح همکاریهای دوجانبه و چند چانبه را تقویت کنند. هر چه عراق باثبات‌تر باشد، به همان اندازه کشورهای منطقه هم از امنیت بیشتری برخوردار خواهند بود و به همین منظور برگزاری نشستهای منطقه‌ای در این مسیر سودمند خواهد بود.
دولت جدید عراق امیدوار است که اجلاس بغداد، سکوی پرشی تقویت مناسبات بغداد و کشورهای منطقه بویژه در حوزه شراکت‌های اقتصادی باشد. عراق که به تازگی از بحران سیاسی یکساله خلاص شده است، به کمک سایر کشورها نیاز دارد تا بتواند مشکلات اقتصادی و معیشتی را که در سالهای اخیر اهمال کاری شده است، حل کند. عراق روزانه 3 میلیون بشکه نفت صادر می‌کند اما سوء مدیریت در این کشور سبب شده تا تاثیر این درآمدها در اقتصاد چندان به چشم نیاید. عراق به دلیل داشتن منابع عظیم نفتی می‌تواند در این زمینه به کشورهای نیازمند از جمله اردن و مصر خدمات زیادی انجام دهد و همچنانکه سه کشور بر اساس توافقات شام جدید، موافقت کرده‌اند از طریق خط لوله نفت عراق را به مصر و اردن انتقال دهند ولی این مسئله هم نیازمند یاری رسانی کشورهای منطقه است تا اجرایی شود.
بغداد 2 مقدمه‌ای برای حل بحرانهای منطقه
اجلاس بغداد 2 درحالی برگزار می‌شود که پس از جنگ اوکراین، جهان با بحران انرژی مواجه شده است و غرب آسیا به دلیل دارا بودن از منابع عظیم نفت و گاز در این میان اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است.
اجلاس بغداد 2، اگرچه با هدف حل مشکلات عراق برگزار می‌شود اما دیدارهای دوجانبه بین نمایندگان کشورهای شرکت کننده می‌تواند در کاهش اختلافات منطقه‌ای هم کارساز باشد. از زمان شروع بهار عربی که بسیاری از کشورها را درگیر کرد، بحرانها در منطقه تشدید شده است و به همکاری و مساعدت همه کشورها نیاز است تا بتوانند بر این بحرانها غلبه کنند و اجلاس بغداد 2 می‌تواند در این زمینه کمک شایانی کند.
باتوجه به اینکه ایران و برخی کشورهای عربی منطقه در سالهای اخیر روابط متشنجی را پشت سر گذاشته‌اند، تلاش برای بهبود روابط دو طرف از اولویتهای کشورهای حاضر در این نشست است و در صورت حل اختلافات تهران و اعراب، صلح و ثبات در منطقه نیز تقویت خواهد شد. ایران با عربستان سعودی و مصر رابطه دیپلماتیک ندارد ولی تلاشهایی اخیرا در این زمینه انجام شده است تا شاید گشایشی در روابط این کشورها ایجاد شود. دیدارها بین مقامات ایرانی با مقامات قاهره در ماه‌های اخیر و آمادگی دو طرف برای ازسرگیری روابط سیگنالهای مثبتی است که با برگزاری چنین نشستها و با میانجیگری برخی دولتهای منطقه می‌تواند کلید حل اختلافات سیاسی باشد.
از سوی دیگر، بحران سوریه همچنان به عنوان بزرگترین موضوع مناقشه برانگیر بین ملتهای منطقه باقی مانده است و بسیاری از کشورهای عربی از زمان شروع بحران سوریه در سال 2011، روابط دیپلماتیک خود را با دمشق قطع کرده‌اند و برای ایجاد ثبات در منطقه نیاز است که اعراب با سوریه نیز روابط خود را عادی کنند. هر چند برخی کشورهای عربی روابط خود را با سوریه عادی سازی کرده‌اند، تعداد زیادی هم در صف عادی سازی قرار دارند و اردن یکی از این کشورها است که اخیرا گامهایی را برای بهبود روابط با دمشق برداشته است.
تا زمانی که تنشها بین دول غرب آسیا برقرار باشد، راه رسیدن به صلح و ثبات نیز رویایی بیش نخواهد بود و لذا رهبران منطقه باید راهکارهایی برای برون رفت از این بحرانها پیدا کنند.
به گفته ناظران، کنفرانس بغداد به دنبال آن است تا از طریق انعقاد تفاهماتی بین کشورهای عربی و منطقه‌ای، دروازه‌ای به سوی تفاهمات بیشتر منطقه‌ای از دریچه عراق باشد.
احتمال دیدار مقامات تهران و ریاض
اگرچه اجلاس اردن برای بررسی مسائل عراق است اما دیگر موضوعات منطقه‌ای هم در این دیدارها در دستورکار قرار دارد. برخی منابع گفته‌اند که احتمالا در حاشیه این اجلاس دیداری بین مقامات ایرانی و عربستانی هم انجام می‌شود اما تاکنون هیچ برنامه‌ای از سوی دو کشور برای این دیدارها تدارک دیده نشده است اما چیزی که مسلم است اینکه امیرعبداللهیان در نشست روز دوشنبه آمادگی تهران برای گفتگو با عربستان سعودی و عادی سازی روابط را اعلام کرد.
ایران و عربستان سعودی چندین دور مذاکرات را در بغداد با هدف کاهش اختلافات و احیای روابط دوجانبه برگزار کرده‌اند اما تاکنون به بازگشایی سفارت‌خانه‌های دو کشور نیانجامیده است. با وجود حسن نیست ایران در مذاکرات و اعلام آمادگی برای کمک به حل مشکلات عربستان در جنگ یمن، با این حال در ماه‌های اخیر به دلیل جنگ افروزی رسانه‌های سعودی در اغتشاشات ایران فضای مثبت مذاکرات کمرنگ شده است و مقامات ایران بارها به سعودیها نسبت به دامن زدن به ناامنی‌ها هشدار داده‌اند.
ایران پیش از این اعلام کرده بود که آماده است با عربستان سعودی در مورد موضوعات مختلفی از جمله بازگشایی سفارتها به توافق برسد. اما سعودیها تمایلی در این زمینه از خود نشان ندادند و گفتند تا زمانی که همه اختلافات حل نشده سفارتها همچنان بسته بماند. حضور وزیر خارجه در نشست اردن نشانگر آن است که ایران برای پیشبرد دیپلماسی و گفتگو با دولتهای عربی منطقه آماده است و همچنان متعهد به دستیابی به راه حلی برای اختلافات طولانی مدت با عربستان ودیگر کشورهای عربی است و اکنون توپ در زمین سعودیها است که حسن نیت خود را نشان دهند که آیا تمایلی به برقراری روابط و حل اختلافت دارند یا اینکه کماکان می‌خواهند به تنش آفرینی‌های خود با تهران ادامه دهند.
ایران و عربستان دو بازیگر مهم در خلیج فارس هستند که هر چه تنشها بین این دو رقیب کمتر باشد، منطقه نیز از آرامش بیشتری خواهد داشت و با تداوم اختلافات، بحران نیز افزایش خواهد یافت همچنانکه در یک دهه گذشته چنین وضعیتی حکمفرما بوده است. در حال حاضر، بزرگترین اختلاف ایران و عربستان در منطقه مربوط به بحران یمن است و سعودیها ایران را به مداخله در امور یمن و حمایت از انصارالله متهم می‌کنند و همانگونه که تحلیلگران اذعان دارند، حل اختلافات بین تهران و ریاض، در تحولات یمن نیز تاثیر مثبتی خواهد گذاشت.
از سوی دیگر، امیرعبداللهیان در حاشیه این نشست با جوزپ بورل، دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا نیز دیدار خواهد داشت تا درباره موضوعات کلیدی باقی مانده درباره احیای برجام رایزنی کنند. امیرعبداللهیان در سخنان اخیر خود با هشدار به مقامات کاخ سفید گفت که نشست اردن فرصت مناسبی برای تغییر رویکرد آمریکا است و این کشور باید بین ریاکاری و بازگشت به برجام یکی را انتخاب کند.
هر چند برگزاری نشستهای منطقه‌ای فی نفسه برای افزایش همکاری بین اعضا اقدام مثبتی است اما تجربه نشان داده نباید از این نشستها انتظار معجزه داشت و اجلاس بغداد هم ممکن است مثل سایر نشستهای قبلی تنها به صدور بیانیه و گرفتن عکس یادگاری ختم شود. زیرا رقابت بزرگی بین بازیگران منطقه و فرامنطقه‌ای در عراق جریان دارد که اجازه ثبات در این کشور را نمی‌دهد و صرف برگزاری نشستها نمی‌تواند گرهی از مشکلات بغداد بگشاید و این مسئله خود به خود بر تحولات سایر کشورها هم تاثیر خواهد داشت.
