الوقت- درخواستهای بین‌المللی از جمهوری آذربایجان و ارمنستان برای کاهش تنشها در قفقاز جنوبی به نظر می‌رسد نتوانسته گرهی از مشکلات دو کشور بگشاید و ناگزیر پای روسیه را به عنوان ضامن توافقات قره باغ دوباره به میان کشیده است. هر چند مقامات روسیه بارها از مقامات باکو و ایروان خواسته‌اند تا اختلافات مرزی خود را حل کرده و از تشدید تنشها خودداری کنند اما آتش جنگ در منطقه مورد مناقشه قره باغ همچنان شعله‌ور است و به همین خاطر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه باز هم در قامت برادر بزرگ وارد میدان شده تا شاید دو متحد را به اجرای توافقات 2020 متقاعد کند.
بر اساس بیانیه منتشر شده از سوی وزارت خارجه روسیه، پوتین از نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان و الهام علی‌اف، رئیس جمهور جمهور آذربایجان برای برگزاری نشستی سه‌جانبه دعوت کرده است. بر اساس این بیانیه، مسکو از روند‌های نگران کننده که در ماورای قفقاز در حال شتاب گرفتن بوده نگران است، جایی که غرب آشکارا در تلاش برای انتقال طرح‌های تقابلی است که در اوکراین جریان دارد. ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه گفته که در این نشست طیف وسیعی از موضوعات سه جانبه و دوجانبه مورد گفتگو قرار خواهد گرفت. این در حالی است که در این سالها نشست‌های سه جانبه متعددی با حضور علی اف و پاشینیان برگزار شده‌اند اما پس از مدتی مجدداً آتش بحران شعله ور می‌شود.
نشست سه‌جانبه مسکو که قرار است روز دوشنبه برگزار شود، درحالی است که روسای جمهور ترکیه، آذربایجان و نخست وزیر ارمنستان چندهفته پیش در پراگ، پایتخت جمهوری چک بایکدیگر دیدار و گفت‌وگو کردند و به نظر می‌رسد این گفتگوها تاثیری در خاموش کردن آتش جنگ نداشته و حتی درگیریها در این مدت افزایش یافته است. از اینرو، مقامات کرملین ناگزیر شده‌اند تا برای جلوگیری از جنگ تمام عیار همانند آنچه در سال 2020 اتفاق افتاد بحران کنونی را مدیریت کنند.
در حال حاضر مهمترین عامل اختلاف تفسیر متفاوت دو طرف از بند 9 توافق نامه صلحی است که پس از جنگ خونین سال 2020 به امضا طرفین رسید.
در این بند آمده است: باید همه اتصالات اقتصادی و حمل و نقلی در منطقه باز شود. جمهوری ارمنستان باید امنیت محورهای مواصلاتی حمل و نقلی بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را تضمین کند تا حرکت بدون مانع افراد، وسایل نقلیه و بار در هر دو جهت ترتیب داده شود. گارد مرزی سرویس امنیت فدرال روسیه مسئول نظارت بر محورهای حمل و نقل خواهد بود. مطابق توافق طرف‌ها، محورهای حمل و نقل جدیدی برای اتصال جمهوری خودمختار نخجوان و مناطق غربی جمهوری آذربایجان ایجاد می‌شود.
در این بند هیچ نامی از کریدور و یا جاده نیامده است اما طرف آذربایجانی تفسیر خود را از این بند توافقنامه تحت عنوان کریدور زنگزور ارائه می‌دهد.
همانطور که در محتوای متن مشاهده می‌شود دو کشور روسیه را به عنوان ناظر اجرای توافق انتخاب کرده اند و این امر پای مسکو را به اختلافات باز می‌کند. اکنون باید دید آیا پوتین در این نشست سه جانبه می‌تواند راه میانه‌ای در جدال خواسته‌های باکو و ملاحظات ایروان را بیابد و یا خیر؟
پیام هشدار به ناتو
میانجیگری مجدد پوتین بین باکو و ایروان در برهه کنونی اهداف و پیامدهای خاصی دارد. در ماههای اخیر نقش آفرینی روسیه در معادلات قفقاز جنوبی به دلیل درگیر شدن در جنگ اوکراین، تا حدی کاهش یافته بود و همین مسئله سبب شد تا زخم کهنه اختلافات مرزی در قره‌باغ مجددا سر باز کند و در درگیریهای پراکنده‌ای که در هفته‌های اخیر بین نیروهای آذربایجان و ارمنستان رخ داد، دهها نفر از نیروهای طرفین کشته و زخمی شدند. بنابراین، روسیه از اوج گیری تنشها در این منطقه حساس به شدت نگران است، زیرا این مسئله در زمانی که روسها درگیر جنگ اوکراین هستند می‌تواند دلمشغولی‌های مسکو را دو چندان کند. همچنانکه با شروع دور جدید درگیریها، کشورهای اروپایی بار دیگر دست بکار شدند تا پس از دو دهه انفعال، در تحولات قفقاز جنوبی نقش مهمی ایفا کنند.
اعزام تعدادی از کارشناسان اتحادیه اروپا به ارمنستان برای ترسیم مرزها بین دو کشور و تلاش برای احیای توافقات شکست خورده «مینسک» ابتکارهای جدید غربیها است تا پیرامون مرزهای روسیه حضور فعالی داشته باشند. به دلیل درگیری غیرمستقیم روسیه و غرب در میدان اوکراین، هر گونه حضور نیروهای ناتو در قفقاز جنوبی به منزله تهدید برای امنیت ملی روسیه است و چون تنشهای قره‌باغ این فرصت را در اختیار غربیها قرار داده است تا به بهانه برقراری صلح و دوستی پایشان به این منطقه باز شود، لذا پوتین قصد دارد با پایان دادن به درگیریها در قره‌باغ، راه نفوذ اروپاییها به منطقه را سد کند.
روسیه به عنوان ضامن اجرای توافقات 2020، قرار بود هزاران نیروی صلح‌بان خود را در مرزهای مورد مناقشه مستقر کند اما جنگ اوکراین، ماموریت این نیروها را به تعویق انداخت. اما نخست‌وزیر ارمنستان دوباره از آمادگی کشورش برای امضای سندی برای تمدید حضور صلح‌بانان روسیه در منطقه قره‌باغ خبر داد و تاکید کرد که این موضوع را در نشست سه‌جانبه مطرح خواهد کرد. روسیه برای نقش‌آفرینی بیشتر در قره‌باغ، مجبور است تعدادی از نیروهای خود را از اوکراین خارج کرده و در این منطقه مستقر کند و این همان برنامه‌ای است که آمریکا و اروپا در پی آن هستند.
پوتین با برگزاری این نشست سه‌جانبه علاوه بر اینکه ابتکارعمل تحولات قفقاز جنوبی را دوباره به دست می‌گیرد، به غربیها نیز این پیام هشدار را صادر می‌کند که با وجود جنگ اوکراین، روسیه چنان قدرتی دارد که بتواند در چندین جبهه با دشمنانش سرشاخ شود و همچنین اتمام حجت برای اعضای ناتو است که کرملین اجازه نمی‌دهد تا دشمنان برای اقمار شوروی سابق نسخه بپیچند. از دیدگاه مسکو، اهداف واقعی واشنگتن و اروپا به هیچ وجه جست‌وجوی مصالحه یا راه حل‌های متوازن در منطقه نیست، بلکه اقدامات آنها تبلیغی و با هدف بیرون راندن روسیه از قفقاز جنوبی صورت می‌گیرد. سناریویی که روسیه در سه دهه گذشته ثابت کرده که هیچگاه در برابر جنگ افروزی‌های ناتو در جمهوری‌های شوروی سابق مدارا نخواهد کرد و در گرجستان و اوکراین این مسئله را با توسل به زور نشان داد و در صورت نیاز، همین اقدام را در قفقاز جنوبی هم می‌تواند اجرایی کند.
هشدارهای ایران و همسایگان موثر بود
اگرچه نشست سه جانبه به ابتکار پوتین انجام می‌شود، اما به نظر می‌رسد هشدار کشورهای منطقه برای مقابله با هر گونه تغییرات ژئوپلتیکی در قفقاز جنوبی، مقامات جمهوری آذربایجان را به عقب‌نشینی واداشته است تا از مسیر دیپلماتیک راه‌حلی برای پایان اختلافات بیابند. الهام علی‌اف که با حمایتهای ترکیه به احداث کریدور جنجالی «زنگه‌زور» که منطقه خودمختار نخجوان را به خاک اصلی آذربایجان متصل می‌کرد و متعاقبا مرز ایران و ارمنستان قطع می‌شد، اصرار داشت تا به هر نحوی شده این کریدور را عملیاتی کند اما هشدارهای همسایگان به ویژه ایران مقامات باکو را به بازنگری در سیاستهای اعلانی خود واداشته است. پس از برگزاری رزمایش «اقتدار ولایت» توسط نیروهای زمینی سپاه پاسداران در منطقه ارس و همزمان افتتاح اولین کنسولگری ایران در خاک ارمنستان، مقامات باکو به این ارزیابی رسیدند که تهران در مواضع خود که گفته با هر گونه تغییر مرزها در قفقاز جنوبی به شدت برخورد خواهد کرد، جدی است، لذا سعی می‌کنند دست به عصاتر عمل کنند. به همین خاطر، جمهوری آذربایجان می‌خواهد تا حد ممکن پای میز مذاکره اهداف خود را پیگیری کند و حضور در نشست سه‌جانبه مسکو هم بر همین اساس انجام می‌شود.
هر چند برخی طرفهای خارجی با موج سواری روی تنشهای باکو و ایروان، قصد داشتند ابتکارعمل تحولات قفقاز جنوبی را به دست بگیرند، اما روسیه و ایران، از مسیرهای دیپلماتیک و با کمترین هزینه راه هر گونه بهانه تراشی برای نفوذ بیگانان را از بین بردند.
