به گزارش الوقت در حالی که به واسطه جنگ در اوکراین در ماه‌های اخیر بحران جهانی غذا، بویژه در کشورهای فقیر آفریقایی و خاورمیانه تشدید شده و قیمت جهانی غلات روندی صعودی داشته است، پس از سه ماه مذاکره که بارها به شکست انجامید بلاخره، نمایندگان روسیه و اوکراین روز جمعه توافقنامه ای را برای آزادسازی بیش از 20 میلیون تن غلات گیر افتاده در بنادر محاصره شده اوکراین در دریای سیاه امضا کردند. این توافق که با میانجی‌گری و ضمانت ترکیه و سازمان ملل در استانبول به دست آمد از اهمیتی حیاتی برای پایین آوردن قیمت های بالای مواد غذایی برخوردار است که به گفته سازمان برنامه جهانی غذا حدود 47 میلیون نفر را به "گرسنگی حاد" سوق داده است.
این توافقنامه اجازه می‌دهد تا 5 میلیون تن غلات در ماه توسط شرکت‌های کشتیرانی تجاری از طریق خطوط امن در آب‌های اوکراین صادر شود.
تا قبل از جنگ، اوکراین یکی از بزرگترین صادرکنندگان غلات و روغن های گیاهی در جهان محسوب می‌شد. بر اساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد ( فائو)، اوکراین یکی از صادرکنندگان عمده گندم، جو، ذرت و آفتابگردان در جهان است که سالانه بیش از 45 میلیون تن غلات را به بازار جهانی عرضه می‌کند.
برای مثال در سال 2021 اوکراین 30.9 درصد غلات و گندم مصرفی مصر،. 7.7 درصد نیازهای یمن؛ 7 درصد بنگلادش؛ 11.7 درصد مراکش را تامین می‌کرد. در این رابطه به گفته رابرت ماردینی، مدیر کل صلیب سرخ جهانی طی شش ماه گذشته قیمت مواد غذایی در سودان 187 درصد، در سوریه 86 درصد، در یمن 60 درصد و در اتیوپی 54 درصد افزایش یافته است.
مفاد توافق
در حالی که پیش از 96 درصد از غلات اوکراین از طریق دریای سیاه صادر می‌شود، توافق روز گذشته اجازه باز کردن یک کریدور امن برای بارگیری های کشتی‌های تجاری از سه بندر کلیدی اوکراین در دریای سیاه - اودسا، چرنومورسک و یوژنی- می‌دهد. اگرچه در حال حاضر سه بندر اوکراین برای بارگیری گندم در نظر گرفته شده است ، اما صحبت از صادرات گندم از میکولایف که در حال حاضر میدان جنگ است یا بنادر خرسون و ماریوپل نیز مطرح بوده است.
بر اساس این توافق طرف‌های روسی و اوکراینی از حمله به هر یک از کشتی‌های تجاری یا بنادری که در توافق اشاره شده است خودداری می‌کنند.
همچنین یک مرکز هماهنگی مشترک برای نظارت بر اجرای توافق در استانبول تشکیل می‌شود که شامل نمایندگانی از اوکراین، روسیه و ترکیه خواهد بود.
یکی از وظایف مهم این هیئت بازرسی کشتی‌هایی است که به بنادر می روند. روسیه بارها اعلام نگرانی کرده که ممکن است غربی‌ها به صادرات تسلیحات از طریق کشتی‌ها به اوکراین متوسل شوند. در واقع روند صادرات سلاح به اوکراین از طرق مختلف همچنان ادامه دارد به صورتی که کاخ سفید روز جمعه ۲۷۰ میلیون دلار تسلیحات و کمک‌های دیگر را برای ارسال به اوکراین اختصاص داد تا رقم اعلام شده کمک‌ها از زمان آغاز جنگ به حدود ۷ میلیارد دلار برسد.
در طرف مقابل اوکراینی‌ها نیز نگران امنیت صادرات غلات خود به بازارهای جهانی هستند. همچنین اوکراینی‌ها نگران هستند که با پاکسازی آب‌های ساحلی این کشور از مین‌های دریایی، که برای متوقف کردن ناوگان دریایی روسیه رهاسازی شده‌اند، بنادر مهم و استراتژیکی همانند اودسا بدون دفاع باقی بماند و به همین در مقامات کیف خواستار گرفتن تضمین‌های امنیتی در مذاکرات شده بودند.
یکی از دستیاران ارشد رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه روز جمعه گفت که ترکیه آماده کمک به اوکراین برای مین زدایی بنادرش می‌باشد. کارشناسان تخمین می‌زنند که این کار ظرف یک یا دو هفته قابل انجام است.
ترکیه که نقش مهمی در شکلگیری روند مذاکرات و انجام توافق ایفا کرد به دلیل وابستگی به واردات غله از اوکراین از توقف صادرات این محصول آسیب‌های جدی دیده است به صورتی که آنکارا طی ماه‌های اخیر با تورم بی سابقه 70 درصدی مواجه بوده است.
این قرارداد به مدت 120 روز معتبر است و ممکن است به طور خودکار بدون مذاکره بیشتر تمدید شود.
واکنش‌ها به توافق استانبول
توافق میان روسیه و اوکراین بر سر صادرات غله موجی از امیدواری برای کاهش بحران جهانی غذا ایجاد کرده است. د راین رابطه آنتونیو گوترش که برای نهایی شدن توافق به ترکیه سفر کرده بود گفت : «امروز، فانوس امیدی در دریای سیاه روشن شده است. یک فانوس آرامش - در جهانی که بیش از هر زمان دیگری به آن نیاز دارد ."
به گفته گوترش این توافق علاوه بر تثبیت قیمت جهانی مواد غذایی، آرامشی برای کشورهای در حال توسعه و جوامع در آستانه قحطی به ارمغان خواهد آورد.
شوات صراف، مدیر بخش فوریت های اضطراری کمیته نجات بین المللی، نیز در مورد نتایج مثبت توافق روسیه و اوکراین گفت: «رفع محاصره تا حدودی به کاهش گرسنگی شدیدی که بیش از 18 میلیون نفر در شرق آفریقا با آن دست و پنجه نرم می کنند، کمک می کند از جمله 3 میلیون نفر که در حال حاضر با شرایط گرسنگی فاجعه بار روبرو هستند».
اما در میان واکنش مقامات دولتی واکنش روسها و اوکراینی‌ها نیز بیش از همه توجه برانگیز بوده است.
ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین با اشاره به دستاوردهای توافق گفت، قرارداد روز جمعه به این معنی است که اکنون می توان حدود 20 میلیون تن محصول غلات سال گذشته با ارزش حدود 10 میلیارد دلار را صادر کرد. با این حال او هرگونه توافق مستقیم با روسیه را رد کرده و طرف توافق را سازمان ملل و ترکیه عنوان نمود.
روسها نیز در پی توافق روز گذشته فرصت را غنیمت شمرده و کارزار تبلیغاتی ماه‌های اخیر غربی‌ها که مسکو را متهم به ممانعت از صادرات غلات اوکراین برای ایجاد بحران گرسنگی در جهان می‌کردند، بی‌اساس دانسته و متقابلاً تحریم‌های غرب را مسبب ایجاد بحران غذایی جهانی معرفی کنند.
در این رابطه سرگئی لاروف وزیر امور خارجه روسیه متذکر شد امضای توافقنامه میان روسیه و سازمان ملل یک بار دیگر تأکید می‌کند که تلاش غرب برای مقصر جلوه دادن روسیه در بحران عرضه غلات به بازارهای جهانی ساختگی است و استفاده آمریکا و متحدانش از غذا برای ماجراجویی‌های ژئوپلیتیکی خود "غیرقابل قبول و غیرانسانی" است.
