الوقت- با شروع به کار دولت سیزدهم که سیاست نگاه به شرق و افزایش تعاملات سیاسی و اقتصادی با همسایگان را در دستور کار قرار داده است، سبب شده تا مقامات ارشد بسیاری از کشورهای منطقه به ایران سفر کنند و این بار نوبت سردار بردی محمد اف، رئیس جمهور ترکمنستان بود که در راس هیئت بلند پایه سیاسی و اقتصادی به تهران سفر کرد. رئیس جمهور ترکمنستان روز سه‌شنبه با مقامات ارشد ایران دیدار و گفتگو کرد و در این دیدارها توسعه روابط دوجانبه و رفع مشکلات و موانع همکاریها بحث و بررسی شد. در این دیدار سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران همکاری با کشورهای حوزه دریای خزر را از اولویت‌‌های سیاست خارجی ایران برشمرد و گفت که تلاش خواهد شد گسترش همکاریهای دوجانبه تهران و عشق‌آباد زمینه‌‌ای برای ارتقای سطح همکاریهای منطقهای و بینالمللی دو کشور باشد. همچنین قرار شد تا کمیته‌ای مشترک برای پیگیری تصمیمات این سفر تشکیل شود و نتایج کار خود را به طور منظم گزارش دهد. بردی محمداف هم در این دیدار بخش انرژی و حمل و نقل را از جمله بخش‌‌های مهم و استراتژیک روابط دو کشور توصیف کرد و گفت که تلاش خواهند کرد در مسیر گسترش تعاملات دوجانبه از ظرفیت این بخش‌ها به شکل موثری بهره گرفته شود.
پس از دیدار بردی محمد اف با رئیسی، چندین سند همکاری بین تهران و عشق آباد بین وزرای دو کشور امضا شد. تفاهم نامه تجاری- اقتصادی همکاریهای حمل و نقل و ترانزیتی، تفاهم نامه علمی- فنی و فرهنگی بین استانهای خراسان شمالی و گلستان با اسانهای مرزی ترکمنستان و همچنین تفاهم نامه کارگروه مشترک سرمایه گذاری، امضای قرارداد سوآپ گازی، از مهمترین توافقات در این دیدارها بود. مسئله تحولات افغانستان هم یکی از موضوعات مشترکی بود که بین دو کشور مورد بحث و بررسی قرار گرفت. باتوجه به اینکه ترکمنستان و ایران مرزهای مشترکی با افغانستان دارند بنابراین سرایت ناامنی به این کشورها میتواند تبعان جبران ناپذیری داشته باشد و لذا تهران و عشق آباد سعی دارند تا برای برقراری صلح و ثبات در افغانستان کمک کنند.
اقتصاد مهمترین بخش تعاملات دو کشور
سفر رئیس جمهور ترکمنستان به ایران در شرایط کنونی از زوایای زیادی قابل بررسی است. از آنجا که روابط اقتصادی در دنیای امروزی حرف اول را می‌زند لذا در توسعه روابط ایران و ترکمنستان هم این مسئله بیش از سایر موضوعات مطرح شده است و تفاهمات انجام شده هم نشانگر اهمیت اقتصاد بین دو طرف است. باتوجه به اینکه دو کشور مرزهای مشترکی با یکدیگر دارند با افزایش سطح مبادلات اقتصادی میتوانند بخشی از نیازهای یکدیگر را تامین کنند و از آنجا که کالاهای دو کشور مکمل هم هستند بنابراین با افزایش وادرات و صادرات به دلیل نزدیک بودن مرزها در هزینه‌های دو کشور هم صرفه جویی خواهد شد.
اگر چه روابط اقتصادی دو کشور در سالهای اخیر به پایین‌ترین سطح خود رسیده بود اما در دولت سیزدهم تلاش شده تا سطح روابط تجاری افزایش پیدا کند و در همین راستا از سال گذشته حجم تجارت دو طرف افزایش پیدا کرده است. گفته میشود چند سال پیش میزان حجم تجاری ایران و ترکمنستان تا 6 میلیارد دلار در سال هم رسیده بود اما بنابه دلایلی این روابط کاهش یافته و سال گذشته به میزان 200 میلیون دلار در سال تقلیل یافته بود که مقامات هر دو طرف نارضایتی خود را از این مسئله ابراز کرده‌اند.
بر اساس گزارش سخنگوی گمرک ایران، از ابتدای شروع دولت سیزدهم، یک میلیون و ۱۴هزار و 474 تن کالا به ارزش 299 میلیون و ۷۲۸هزار دلار حجم تجارت خارجی دو کشور بوده است که در مقایسه با سال قبل از آن با رشد 22 درصدی در وزن و 79 درصدی در ارزش همراه بوده است. سهم صادرات کالاهای ایرانی از این میزان تجارت غیرنفتی ۹۸۷هزار و 755 تن به ارزش ۲۷۶میلیون و ۶۳۷هزار دلار است که نسبت به مدت مشابه آن، رشد ۱۶درصدی در وزن و ۸۹درصدی در ارزش داشته است. در رابطه با سهم واردات از ترکمنستان در این ۹ماه نیز، ۳۵هزار و ۷۱۹تن کالا به ارزش ۲۳میلیون و ۹۱هزار و ۴۸۶دلار بوده که به‌رغم کاهش ۳۸درصدی در وزن، رشد ۱۴درصدی در ارزش داشته است. با این وجود، روند تعاملات دو کشور روبه رشد بوده است و با امضای سندهای همکاری در تهران این مناسبات به صورت چشمگیری افزایش خواهد یافت.
از سوی دیگر، بر اساس آماری که گمرک ترکمنستان ارائه داده است در 5 ماه اول سال 2022، ایران جزء 10 کشور اول تعاملات اقتصادی با ترکمنستان بود و نشان می‌دهد مقامات این کشور به افزایش سطح تعاملات اقتصادی با ایران اهمیت ویژه‌ای قائل هستند. همچنین بر اساس این گزارش، آمار ۵ ماهه مبادلات غیرنفتی و بدون محاسبه انرژی حاکی از ۱۵۰ میلیون دلار مبادلات تجاری دو کشور است که نسبت به سال گذشته ۸۳ درصد رشد داشته است و این موضوع از افزایش همکاریهای تجاری و اقتصادی بین دو کشور حکایت دارد که این همکاری فزاینده نیازمند همکاریهای گمرکی دوجانبه است.
استانهای مرزی ایران با ترکمنستان از جمله خراسان شمالی، خراسان رضوی و گلستان که از لحاظ فرهنگی و تمدنی نقطه اشتراک زیادی دارند، میتوانند در عرصه‌های مختلف از جمله صادرات و واردات کالاها از هر دو طرف مرزها نقش مهمی ایفا کنند و نشست مقامات محلی دو طرف در افزایش هر چه بیشتر مبادلات اقتصادی اهمیت ویژه‌ای دارد. اگر بازارچه‌های مرزی بین دو کشور ایجاد شود میتواند مبادلات کالاها را تسهیل کند و همچنین افزایش مبادلات اقتصادی بین دو طرف فرصتهای شغلی را برای استانهای مرزی ایران فراهم می‌کند و باتوجه به جدیت مقامات دو کشور برای افزایش سطح همکاریها امید میرود در سالهای آینده شاهد شکوفایی اقتصادی در استانهای مرزی دو کشور باشیم. در همین راستا، رئیس دبیرخانه شورای گفت‌‌وگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی در این زمینه گفته که این دبیرخانه موضوعات مختلفی از جمله تبادل مستمر اطلاعات و آمار تجاری میان ۲ کشور و استانهای مورد نظر، برگزاری سالانه ۲ نشست برای افزایش تبادلات ۲ کشور، رفع مشکل ویزا و تردد برای تاجران اتاق‌های بازرگانی، ایجاد دفتر اتاق مشترک ایران و ترکمنستان در استانهای مختلف را پیشنهاد داده است.
چشم ترکمنستان به کریدور شمال- جنوب
سفر بردی محمد اف به تهران در زمانی انجام میشود که جنگ اوکراین تاثیرات منفی بر مسائل سیاسی و اقتصادی در آسیای مرکزی گذاشته است. باتوجه به اینکه ترکمنستان هم مثل سایر کشورهای منطقه به دلیل تحریمهای غرب علیه روسیه، نمی‌تواند از مسیر روسیه با اروپاییها تعامل داشته باشد، بنابراین یافتن مسیرهای جایگزین برای انتقال کالاها به سایر مناطق در اولویت سیاسیت خارجی این کشور قرار گرفته است. ایران به دلیل قرار گرفتن در موقعیت ژئوپلتیکی خوب و دسترسی به مسیرهای زمینی و دریایی و نیز داشتن برخی زیرساخت‌های ترانزیتی برای حمل‌و‌نقل کالا یکی از اقتصادی‌‌ترین و امن‌‌ترین راه‌ها برای اقلام صادراتی ترکمنستان چه در بخش انرژی و چه سایر کالاها به شمار میرود. از آنجا که ایران به دلیل همجواری با خلیج فارس و دریای عمان بهترین و کوتاهترین مسیر ممکن برای انتقال کالاهای آسیای مرکزی به جهان خارج است بنابراین دولتمردان ترکمنستان هم تلاش می‌کنند در شرایط کنونی از مسیرهای ترانزیتی ایران استفاده کنند. این مسئله باتوجه به راه اندازی کریدور شمال-جنوب در روزهای اخیر اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است و ترکمن‌ها میتوانند در کمترین زمان و با هزینه کمتر کالاهای خود را به آبهای آزد جنوب ایران برسانند. باتوجه به اینکه ترکمنستان هم به آبهای آزاد دسترسی ندارد لذا توسعه مناسبات با ایران و استفاده از مسیر ریلی این کشور میتواند به اقیاوس هند و خلیج فارس دسترسی داشته باشد. از اینرو، اتصال خط آهن ترکمنستان به شهر سرخس و امتداد آن تا بندرعباس همچنین همکاریهای ترکمنستان و ایران برای توسعه کریدور شمال- جنوب از جمله مهمترین همکاریها در زمینه حمل و نقل و ترانزیت بوده است.
سوآپ گازی از مهمترین برنامه‌های همکاری دو کشور
علاوه بر روابط اقتصادی دو کشور بحث سوآپ گازی هم در دیدار مقامات ارشد دو کشور مورد بررسی قرار گرفت. مقامات ایرانی گفته‌اند که در دیدار روسای جمهور ایران و ترکمنستان قرارداد سوآپ گازی امضا شده و طی آن قرار است ترکمنستان روزانه پنج تا شش میلیون مترمکعب گاز را به جمهوری آذربایجان از طریق ایران انتقال خواهد داد. سال گذشته همزمان با سفر ابراهیم رئیسی به ترکمنستان قرارداد سه جانبه سوآپ گازی در حاشیه اجلاس سازمان همکاری اقتصادی (اکو) با حضور رئیس جمهور ایران و الهام علی‌اف رئیس جمهور آذربایجان و وزرای نفت دو کشور امضا شد. بر این اساس، ایران با سوآپ (ترانزیت) دو میلیارد مترمکعب گاز سالانه ترکمنستان به آذربایجان از طریق خاک ایران موافقت کرد. همچنین، ایران گاز مصرفی مورد نیاز خود در پنج استان شمالی را نیز از حق انتقال این گاز برداشت خواهد کرد. با ترانزیت گاز از خاک ایران علاوه بر اینکه مشکل کمبود گاز در استانهای شمالی را رفع میشود، ایران میتواند درآمدهایی را نیز از این ترانزیت کسب کند. ترکمنستان بعد از روسیه، ایران و قطر، چهارمین کشور بزرگ در عرصه ذخایر گازی است که میتواند گاز مورد نیاز استانهای شمالی و شرقی ایران را تامین کند.
خرید برق برای تامین نیاز روزانه
بخش صنعت برق هم یکی از مواردی است که در عرصه انرژی میتواند موجب افزایش همکاریهای دو کشور شود. ایران سالهاست که برای تامین مصارف مورد نیاز خود از ترکمنستان برق خریداری می‌کند و بر اساس گزارش صنعت برق ایران، میزان خرید برق از ترکمنستان حدود 140 مگاوات است که برای مصارف در استانهای شمالی و شرقی مورد استفاده قرر می‌گیرد و از آنجا که در سالهای اخیر ایران با کمبود برق به ویژه در فصل تابستان مواجه است ترکمنستان به دلیل ذخایر عظیم نیروگاهی میتواند کمبود برق این را تا حدی جبران کند. به گفته مدیر شرکت برق ایران، خط دوم انتقال برق ترکمنستان به ایران هم وارد مدار شده است و موجب کاهش روزانه یک میلیون لیتری مصرف سوخت میشود و همچنین به کاهش مصرف برق در زمستان نیز کمک می‌کند. وزارت انرژی ترکمنستان نیز در گزارشی اعلام کرده که در نظر دارد تولید برق خود را تا سال ۲۰۳۰ به 35.5 میلیارد کیلووات ساعت افزایش دهد و این به معنای فرصتی مناسب برای ایران جهت خرید برق با هدف تامین نیازهای داخلی و همچنین ایفای نقش واسط در صادرات مجدد برق از ایران است. بر این اساس، ایران میتواند نقش اتصال‌‌دهنده مازاد تولید ترکمنستان و تقاضای کشورهایی چون عراق، افغانستان، ترکیه، آذربایجان و ارمنستان را ایفا کند.
ترکمنستان بزرگترین شریک تجاری ایران در آسیای مرکزی است و از طرفی این کشور دروازه ورود ایران به آسیای مرکزی به شمار میرود و هر چه روابط دو کشور توسعه پیدا کند، مبادلات دو جانبه با سایر کشورهای منطقه نیز متعاقب آن افزایش خواهد یافت و دولت سیزدهم نیز در راستای سیاست نگاه به همسایگان، به طور همه جانبه در راستای تقویت مناسبات با عشق آباد تلاش خواهد کرد.
