میل زیاد اردوغان برای توسعه قدرت نظامی در راستای گرایش کشورگشایانه او قرار دارد. همین امر در آینده نه چندان دور می‌توان زنگ خطری برای کلیت امنیت در منطقه باشد. نماد بارز این امر را هم اکنون می‌توان در تصمیم جدید مجموعه حاکمیت ترکیه برای تدارک حمله جدید به شمال سوریه مشاهده کرد.
الوقت – کشور ترکیه تحت مدیریت و رهبری حزب عدالت و توسعه طی سال‌های بعد از 2002 با در پیش گرفتن دکترین نئوعثمانی‌گرایی، احیای جایگاه ترکیه را در دستور کار قرار داده است. در این میان، یکی از تمرکزی‌های ویژه ترکیه تحت زعامت رجب طیب اردوغان پیوستن به لیگ تولیدکنندگان صنایع نظامی در جهان بوده است. در واقع، آنکارا در پی آن است که با رسیدن به مرحله صادرکننده بزرگ تسلیحات در سطح جهانی، قدرت و جایگاه خود را به عنوان یک قدرت بزرگ احیا کند.
سیاست نظامی آنکارا در شرایطی اتخاذ شده که این کشور یکی از اعضای پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) بوده و در ظاهر امر نیاز چندانی به خودکفایی در زمینه تولید تسلیحات دفاعی ندارد. بنابراین، اینکه چرا اردوغان و سران دولت ترکیه در راستای تبدیل شدن ترکیه به یکی از سازندگان اصلی تسلیحات در سطح جهانی گام بر می‌دارند، مساله مهم و قابل توجه می‌باشد. در همین زمینه این پرسش کلیدی قابل طرح است که پیشرفت‌های نظامی ترکیه در قالب گرایش این کشور به سمت ساخت سلاح‌های راهبردی چه تاثیری در نفوذ منطقه ای این کشور و قابلیت نقش آفرینی در رقابت با قدرت‌های رقیب داشته است؟ در سطحی دیگر این مساله قابل طرح است که پیشرفت تسلیحاتی ترکیه می‌تواند چه تاثیری بر مجموعه امنیت منطقه‌ای در غرب آسیا بر جای بگذارد؟
پیشرفت‌های ترکیه در زمینه ساخت تسلیحات نظامی
ترکیه از سال 1952 با پذیرش مکانیسم های سیاست دفاعی و امنیتی اروپا همراه با عضویت کامل در ناتو، بطور کامل وارد سیستم امنیت غربی شد و به نوعی امنیت و سیستم دفاعی خود را تحت مدیریت و نظارت ناتو قرار داد. اما از دهه 1970 این کشور با توجه به صرورت استقلال در حوزه دفاعی و نظامی توسعه و تقویت زیر ساخت‌های نظامی بر مبنای تولید داخلی را در دستور کار قرار داد. با این وجود، طی سال‌های بعد از به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه (2002) استقلال در حوزه ساخت تسلیحات نظامی بنیادی در دستور کار آنکارا قرار گرفت. در نتیجه همین سیاست نیز امروزه سهم واردات از نیازمندی‌های نطامی این کشور از ۸۰ درصد از واردات در سال‌های ابتدای 2000 اکنون به 20 درصد رسیده است.
در وضعیت جدید، مقامات ترکیه مدعی هستند تقریبا ۷۰ درصد از نیازها در بخش صنایع دفاعی نظیر بمب، گلوله، توپ، تفنگ در داخل تولید می‌شود. بر این اساس، طی دو دهه گذشته ترکیه نه‌تنها در تولید سلاح‌های سبک‌وسنگین، خودرو، کشتی و هواپیمای نظامی گام برداشته است، بلکه در طراحی و توسعه موشک، سیستم‌های الکترونیک و کنترل نیز فعالیت دارد. این کشور طی سال‌های بعد از 2017 سالانه ۳۵ میلیارد دلار در صنایع دفاعی سرمایه‌گذاری کرده و با سرمایه‌گذاری زیاد روی عناصر قدرت سخت خود، علاوه بر اینکه قدرت نرم خود را نیز گسترش می‌داد، به یک قدرت نظامی تبدیل شده است.
با این اوصاف، مهم‌ترین دستاورد نظامی ترکیه در ساخت تسلیحات نظامی در زمینه تولید پهپادهای بومی بوده است. ترکیه در یک دهه گذشته تمرکز ویژه‌ای را بر توسعه این حوزه نظامی معطوف کرد و موفق شد پس از کشورهای آمریکا، روسیه، چین، اسرائیل، پاکستان و ایران به هفتمین کشور تبدیل شود که به‌طور مستقل پهپاد تهاجمی طراحی کرده و از آن در شرایط جنگی استفاده می‌کند. در این حوزه در ابتدای امر تمرکز ترکیه بر ساخت پهپادهای کوچک شناسایی بود اما بتدریج این کشور به ساخت پهپادهای گشت‌زنی و تهاجمی از وزن چند کیلوگرم تا پنج تن دست یافت.
پیشرفت این کشور به اندازه ای بوده که ترکیه توانسته است در ۱۰ سال گذشته به همراه آمریکا، اسرائیل و چین به یکی از تولیدکنندگان پیشرو پهپاد در جهان تبدیل شود.در سال 2021 نیز صادرات بخش دفاعی ترکیه به دو میلیارد و ۷۹۳ میلیون دلار رسید و این کشور در حوزه صادرات نظامی و بویژه در فروش پهپادها رکورد جدیدی برای خود ثبت کرد. آذربایجان، اوکراین، لهستان، مجارستان، مراکش، قرقیزستان، بریتانیا، ترکمنستان، قطر و لیبی از خریداران اصلی پهپادهای ترکیه هستند.
همچنین، ترکیه هفتمین کشوری است که «فناوری سیستم مدیریت اطلاعات بیومتریک» را تولید می‌کند. از این فناوری برای شناسایی اثر انگشت، کف دست و رگ‌ها در حوادث استفاده خواهد شد. حتی ترکیه برای مقابله با تحریم های غرب در بحث تحویل جنگنده‌های نسل پنجم اف-۳۵ تدابیری را برای سال آینده میلادی در نظر گرفته است. این کشور در تلاش است که در 18 مارس 2023 از اولین جنگنده بومی نسل پنجم TF-X در سال ۲۰۲۳ رونمایی کند.
حتی آنکارا مدعی است که تمامی موشک‌های این کشور ساخت داخل بوده و در این زمینه به مرز خودکفایی رسیده است. برای نمونه در پایان ماه مه2019، منابع رسانه ای ترکیه اعلام کردند که نیروهای مسلح این کشور موشک بالستیک بورا (3) را در محدوده عملیات پنجه عقاب و پنجه ببر، عملیات‌هایی که به بهانه مبارزه با تروریسم در شمال عراق صورت گرفت، را در یک محیط درگیری واقعی آزمایش کرده‌اند.
افزایش توانایی‌های ترکیه به‌گونه‌ای است که در سال ۲۰۲۰، هفت شرکت تولید جنگ‌افزار ترکیه در لیست یکصد شرکت برتر جهان قرار گرفتند. در حالی که در سال ۲۰۰۲ در ترکیه تنها ۵۶ شرکت تولید تسلیحات وجود داشتند، تعداد چنین شرکت‌هایی در آن کشور در سال ۲۰۲۰ به ۱۵۰۰ شرکت رسیده است. حتی گزارش‌های منتشر شده از سوی رسانه‌های ترکیه از این حکایت دارند که این کشور در شش‌ماهه نخست سال 2021، به ۱۶۹ کشور جهان جنگ‌افزار فروخته است. بیشترین جنگ‌افزارهای صادراتی ترکیه از سوی کشورهای آمریکا و جمهوری آذربایجان خریداری شده‌اند.
ماجراجویی‌های نظامی ترکیه؛ از مرکز و غرب آسیا تا شمال آفریقا
همزمان و هم‌راستای با سیر صعودی پیشرفت‌های تسلیحاتی ترکیه در سال‌های بعد از 2002 تا کنون، روند مداخلات خارجی و ماجراجویی‌های نظامی این کشور در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا نیز افزایش پیدا کرد. حتی این عضو ناخلف پیمان آتلانتیک شمالی در بسیاری از مناقشات، بر خلاف مواضع و منافع دیگر اعضای ناتو نقش‌آفرینی کرده است.
نمود بارز ماجراجویی‌های ترکیه را می‌توان در کنش‌های آنکارا در قبال تحولات انقلابی بعد از سال 2011 مشاهده کرد. پس از وقوع بحران در بسیاری از کشورهای عربی همانند مصر، تونس و لیبی، حزب عدالت و توسعه، حمایت سیاسی و گاها نظامی از جریان‌های اخوانی را در این کشورها در دستور کار قرار داد. همچنین، اردوغان با ورود به عرصه بحران سوریه از همان ابتدای 2011 خواستار برکناری دولت مشروع بشار اسد از قدرت شد. در ادامه این کشور مداخله نظامی در بحران سویه را از سال 2017 آغاز کرد. نظامیان ترک با همراهی نیروهای تحت الحمایه خود در سال‌های بعد از 2017 طی سه مرحله عملیات «سپر فرات»، «شاخه زیتون» و «چشمه صلح» بخش‌های نسبتا وسیعی از شمال سوریه را اشغال کردند.
همچنین، ترکیه در سال‌های بعد از 2018 طی توافق با دولت اخوانی لیبی تحت ریاست فائز السراج، به طور جدی و گسترده وارد بحران در این کشور شد. متعاقب قرارداد اکتشاف منابع انرژی با دولت طرابلس، اردوغان ماجراجویی در دریای مدیترانه را آغاز کرد و با سطحی بزرگ از تنش با کشورهای همسایه خود در این منطقه مواجه گردید. در مجموع تقویت بنیان‌های نظامی ترکیه در مسیر تنش‌آفرینی و میل زیاد اردوغان برای توسعه محدوده سرزمینی خود در منطقه غرب آسیا بازنمود پیدا کرده است. این موضوع در چند سال گذشته و در آینده تهدید علیه موازنه قوا و امنیت در منطقه بوده و خواهد بود.
در حقیقت میل زیاد اردوغان برای توسعه قدرت نظامی در راستای گرایش کشورگشایانه او قرار دارد. همین امر در آینده نه چندان دور می‌توان زنگ خطری برای کلیت امنیت در منطقه باشد. نماد بارز این امر را هم اکنون می‌توان در تصمیم جدید مجموعه حاکمیت ترکیه برای تدارک حمله جدید به شمال سوریه مشاهده کرد.
