به گزارش الوقت، اگر تا همین چند سال پیش صححبت از گردشگری غیرمذهبی در عربستان می شد، موضوع تا حدودی کمی عجیب و نا آشننا به نظر می رسید، اما این روزها مقامات ریاض به شدت در تلاش هستند تا صنعت گردشگری در کشورشان را شکل و شمایل دیگری ببخشند.
اگر دوران همه گیری کرونا را در عربستان استثنا بگیریم، تقریبا هر سال این کشور با رشد آمار پذیرش گردشگران مذهبی روبرو بوده است که به طور عده برای زیارت اماکن مقدس مکه و مدینه وارد این کشور می شده اند. آمار رسمی سال 2017 به ما می گوید که حدود ۲.۷ درصد تولید ناخالص ملی عربستان سعودی صنعت گردشگری است و بزرگترین بخش این صنعت، گردشگری مذهبی است. هر سال میلیون‌ها مسلمان برای حج تمتع یا عمره به عربستان سعودی می‌روند. سهم حج در اقتصاد عربستان حدود ۱۲ میلیارد دلار است، که طبق پیش‌بینی شورای امور اقتصادی و توسعه، شمار کسانی که برای حج عمره به عربستان می‌روند از ۸ میلیون در سال 2017 به ۳۰ میلیون در سال ۲۰۳۰ خواهد رسید.
حرکت از گردشگری مذهبی به گردشگری لاکچری
ویزایی که برای زائران صادر می‌شود، دقیقا مشخص می‌کند به چه نقاطی از عربستان می‌توانند سفر کنند، اما مقام‌های سعودی امیدوارند این محدودیت‌ها کمتر شود. با این حال سعودی ها به محدود بودن گردشگری این کشور به بخش مذهبی چندان قانع نیستند و در تلاش برای تنوع بخشیدن به درآمدهای گردشگری هستند.
«سلطان بن سلمان»، رئیس وقت کمیسیون گردشگری و میراث سعودی در سال 2017 گفته بود: "می‌خواهیم حجاج بعد از انجام مناسک حج، آثار کهن سعودی مثل مداین صالح (حجر) نزدیک مدینه را هم ببینند. ضمن اینکه جاذبه‌های گردشگری دیگری هم داریم که در بخش‌های دیگر کشورند و دوست داریم کسانی که می‌آیند بتوانند آنها را هم ببینند.
در همین راستا، توسعه زیرساخت‌های لازم برای گسترش گردشگری آغاز شده، از جمله خط آهنی که مکه، مدینه، جده و دیگر شهرهای بزرگ را به هم وصل می‌کند.
از جمله جاذبه‌هایی که به روی گردشگران باز خواهد شد، مناطق باستانی است با صخره‌های کنده‌کاری شده که بعضا به موزه‌های روباز بدل خواهند شد.
پروفسور مایکل پترالیا، استاد دانشگاه آکسفورد و سرپرست یک گروه باستان‌شناسی در عربستان سعودی به بی بی سی می‌گوید شبه‌جزیره ده‌ها منطقه باستانی دارد که می‌تواند گردشگران بسیاری جذب کند – از جمله جبه، شویمس و نجران. به گفته او عربستان سعودی چهار اثر ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو دارد و چندین اثر دیگر هم در دست بررسی‌اند. همچنین طرح دیگری که ممکن است به افزایش شمار گردشگران کمک کند، پل روی دریای سرخ است، که مقام‌های مصر و سعودی به تازگی اعلام کردند.
هرکاری برای توسعه گردشگری
در این میان آن چه قابل توجه به نظر می رسد، تقلای سعودی ها برای رونق گرشگری در این کشور به هر قیمتی است. از همین روز نیز، عربستان سعودی برای جذب حداکثر توریست‌های خارجی به دنبال راه اندازی یک منطقه مستقل گردشگری است که در آن نسبت به قوانین و معیارهای اسلامی، هیچگونه سخت گیری وجود نخواهد داشت. گفته شده دولت عربستان تصمیم دارد، یک منطقه نیمه مستقل گردشگری و بدون نیاز به اخذ ویزا در سواحل شمال غربی دریای سرخ ایجاد نماید و یکی از برنامه های این کشور برای جذب حداکثر گردشگران خارجی، این است که چشم بر روی برخی قوانین اسلامی ببندد؛ قوانینی که خود به شدت بر اجرای آنها پافشاری می کند.
گفته شده تصمیم بر این است که هیچ گونه محدودیتی برای پوشش بانوان، تفکیک جنسیتی و حتی مصرف مشروبات الکلی در آن وجود نداشته باشد تا از این طریق، اقتصاد منطقه سر و سامانی بگیرد. مقامات رسمی سعودی اعلام داشته اند که این پروژه ۲۴ هزار کیلومتر مربعی (بیش از مساحت کل کشور بلژیک) شامل ۵۰ جزیره است و بین شهرهای املج و الوجه قرار می گیرد.
پیش‌بینی می‌شود ساخت این پروژه دو سال به طول بیانجامد و قرار اس هزینه های آن توسط صندوق ثروت پادشاهی عربستان تامین شود. گفته ها حاکی از آن است که این پروژه به ایجاد ۳۵ هزار فرصت شغلی کمک خواهد کرد و سهم ۴ میلیارد دلاری در تولید ناخالص ملی عربستان خواهد داشت.
این منطقه گردشگری قوانین مستقل و چارچوب حقوقی خود را خواهد داشت و در آن قوانینی همچون منع استفاده از مشروبات الکلی، قوانین و هنجارهای مربوط به نوع پوشش، اختلاط جنسی و منع رانندگی بانوان که در سایر مناطق عربستان وجود دارند رعایت نمی‌شوند. نگرانی‌ها درباره تاثیرپذیری مردم عربستان از رفتارهای گردشگران غربی در این منطقه آزاد، با در نظر گرفتن دور بودن آن از شهرهای بزرگ عربستان توجیه شده است.
حتی مقامات سعودی در چند سال گذشته با دعوت از برخی خوانندگان و بازیگران هالیوودی آمریکا تلاش کردند تا چهره جدیدی از یک کشور سخت محافظه کار عربستان نشان دهند، هرچند به نظر می رسد که تغییر چهره گردشگری عربستان زمان بر خواهد بود.
«فهد حمیدالدین»، رئیس سازمان گردشگری عربستان، تأکید کرد که این کشور در سال گذشته 62 میلیون گردشگر را جذب کرده که نشان می‌دهد در سه‌ماهه نخست سال 2022 در مقایسه با سه‌ماهه چهارم سال 2019 رشدی 130 درصدی در سفر گردشگران به عربستان رخ داده است. حمیدالدین تأکید کرد که این آمار فقط به گردشگری تفریحی و غیر مذهبی مربوط می‌شود.
مقامات سعودی همچنین ماه گذشته اعلام کردند که «لیونل مسی»، ستاره فوتبال آرژانتین، را به عنوان سفیر گردشگری عربستان برگزیده است و به این منظور تصاویر مسی در سواحل دریای سرخ منتشر شد.
عربستان علاوه بر پروژه بزرگ شهر تفریحی ساحلی نیوم، برای استفاده از جاذبه‌های تاریخی و باستانی جده و سازه‌های تاریخی و دیوارنوشته‌های مناطق صحرایی نیز برنامه‌های بسیاری تدارک دیده است.
عربستان برای جبران خسارت کرونا بر گردشگری مذهبی، روند دریافت روادید برای حجاج را تسهیل کرده و در این راستا یک سامانه الکترونیکی راه اندازی کرده است که هفته گذشته در «بازار سفر عربی» که در دبی برگزار شد از آن رونمایی کرد. «عمر سراج اکبر»، رئیس اجرایی این سامانه، تأکید کرد که این سامانه به زودی یکی از اصلی‌ترین نهادهای مدیریت گردشگری در عربستان خواهد شد. او گفت که این سامانه فرایند اقدام و دریافت روادید برای سفر عمره را به 10 دقیقه کاهش داده و دیگر نیازی به مراجعه افراد به سفارتخانه‌ها نیست. او گفت که این سامانه به افراد نیز بر اساس شرط‌هایی روادید عمره می‌دهد. از اهداف تعیین‌شده در سند چشم‌انداز 2030 عربستان، سفر سالانه 30 میلیون زایر عمره به عربستان است.
شانس تنوع بخشی گردشگری عربستان
مشخص است که مقامات سعودی بدنبال تنوع بخشیدن به منابع درآمدی خود و فاصله گرفتن از درآمد صرف نفتی هستند. در واقع بازار نفت ثابت کرده که بازار چندان با ثباتی نیست و در دوره های مختلف با افت و خیزهای بسیار زیادی روبرو می شود. از این رو فاصله گرفتن از درآمدهای نفتی و تنوع بخشی درآمدی یکی از مهمترین اهداف سعودی ها برای رونق صنعت گردشگری در عربستان است.
از سوی دیگر، درآمد گردشگری عربستان در سال های گذشته همواره به دو شهر مذهبی مکه و مدینه محدود بوده و اکنون سعودی ها چشم امیدشان به خروج از انحصار گردشگری مذهبی و تنوع بخشی گردشگری در دیگر بخش ها و مناطق این کشور است.
این که عربستان تا چه اندازه موفق به دست یابی به اهداف خود در رونق گردشگری و کسب درآمد در این حوزه خواهد شد، بستگی بیشتری به ثبات داخلی در این کشور دارد و تردیدی نیست تا زمانی که سعودی ها با اقدامات تجاوزکارانه خود علیه یمن به صورت روزانه از سوی نیروهای مقاومت یمنی تهدید می شوند، رونق گردشگری در عربستان نیز به سختی امکان پذیر است، همان گونه که تا کنون در چند نوبت بدنبال جنگ در یمن، موشک های بالستیک در مراکز عربستان سعودی فرود آمده است. لذا اگر ریاض بدنبال رونق صنعت گردشگری است، پیش از آن لازم است تا سیاست خارجی مداخله جویانه و ماجرا جویانه خود علیه کشورهای منطقه را به سمت یک سیاست خارجی مسالمت جو تغییر دهد.
از سوی دیگر، مسائل حقوق بشری و کارنامه سیاه مقامات ریاض در نقض حقوق شهروندان و محدودیت آزادی های سیاسی و اجتماعی همچنان یکی از بزرگترین علامت های سوال پیش رونق گردشگری در عربستان است و شاید پیش از رونق گردشگری، سعودی ها نیازمند این هستند تا پاسخگوی لکه سیاه نقض حقوق بشر و شکنجه مخالفان و فعالان سیاسی و اجتماعی باشند.
