الوقت- به رغم تلاشهای آمریکا برای دور کردن سایر کشورها از مبادلات تجاری با ایران، اما موقعیت استراتژیکی و ژئوپلتیکی ایران و قرار گرفتن در مسیرهای مهم ترانزیتی توجه کشورهایی مثل هند و افغانستان را به خود جلب کرده است تا بخشی از ترانزیت و حمل و نقل زمینی خود را از طریق کریدور شمال و جنوب ایران انجام دهند. توسعه تجارت هند از طریق بندر چابهار و اتصال کریدور شمال تا جنوب ایران که آسیای مرکزی را به آبهای آزاد متصل میکند، میتواند تجارت بین کشورهای منطقه را توسعه داده و هزینههای آنها را کاهش دهد. اگر مسیرهای راهآهن کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان به خطوط ریلی ایران وصل شود، میتواند به گسترش تجارت میان آنها منجر شود. به اعتقاد کارشناسان، کریدور شمال - جنوب مقرون به صرفه ترین راه ارتباطی از لحاظ هزینههای حمل و نقل و امنیت برای کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان محسوب میشود، چرا که مسیرهای ارتباطی ایران میتواند با کمترین هزینه و بیشترین امنیت، کالاهای آنها را از طریق خلیج فارس و دریای عمان منتقل کند و مشکلات کشورهای محصور در خشکی را کاهش دهد.
کریدور شمال و جنوب برای افغانستان که از محصوریتهای جغرافیایی رنج میبرد اهمیت دوچندانی دارد. افغانستان با توجه به اهمیت ژئوپلتیکی که دارد در دهههای اخیر صحنه رقابتهای سیاسی و ژئوپلتیکی بین قدرتهای منطقهای و بینالمللی بوده است و اتصال این کشور به دریای عمان و خلیج فارس از طریق ایران، اهمیت و جایگاه این کشور را ارتقا خواهد داد. افغانستان که به دلیل محصور بودن در خشکی همواره در رویای دسترسی به آبهای آزاد بوده است، در صورتی که کریدور شمال و جنوب ایران تکمیل شود، این فرصت برای افغانها فراهم میشود تا از مسیر چابهار رشد اقتصادی خود را توسعه دهند.
گسترش مبادلات ترانزیتی بین ایران و افغانستان تکمیل کننده مسیر هند تا آسیای مرکزی است و با توجه به اینکه افغانستان صدها کیلومتر مرز مشترک با ایران دارد و در بین کشورهای همسایه بیشترین کالاها را به ایران صادر میکند، با اجرای کریدور شمال و جنوب، این مبادلات بیش از پیش توسعه خواهد یافت. همچنین، کریدور ایران بهترین مکان برای سرمایه گذاران افغانی است تا هزینههای صادرات و واردات خود را کاهش دهند. بر اساس آمارهای موجود، نزدیک به ۸۰ درصد تجارت خارجی افغانستان با پاکستان و از طریق بندر کراچی صورت می‌گیرد و با توجه به اینکه انتقال کالاها از کراچی به خاک افغانستان، 18 ساعت زمان نیاز دارد، بندر چابهار میتواند این فاصله زمانی را به 12 ساعت کاهش دهد که از لحاظ اقتصادی برای افغانها مقرون به صرفه‌تر است.
کریدور ایران علاوه بر اینکه صدها میلیون دلار حق ترانزیتی افغانستان را کاهش دهد، به دلیل اخلافاتی که بین کابل و اسلام آباد وجود دارد، وابستگی ترانزیتی و تجاری افغانستان به پاکستان را هم کاهش میدهد و سبب میشود تا مقامات افغان با کاهش وابستگی سیاسی به اسلام آباد، سیاست خارجیشان را در ارتباط با دیگران تنظیم کنند.
دولتمردان افغان در سالهای اخیر در جستجوی افزایش همکاری‌های اقتصادی خود بودهاند تا با تنوع بخشیدن به مسیرهای تجاری و ترانزیتی خود، خون تازهای به رگهای اقتصاد بیرمق خود تزریق کنند و با توسعه تجارت بینالمللی از بار وابستگی به منابع مالی جهانی بکاهند. همچنانکه اشرف غنی، رئیس جمهور سابق افغانستان چند سال پیش در سخنانی درباره اهمیت تزانزیت از چابهار گفته بود:«بندر چابهار کلید آینده افانستان است و با افتتاح این بندر، افغانستان دیگر با محدودیت‌های ترانزیتی روبرو نیست». از آنجا که چابهار پتانسیل لازم برای تبدیل شدن به قطبهای ترانزینتی در منطقه را دارد، میتواند تحولات چشمگیری برای اقتصادهای منطقه به ویژه افغانستان به ارمغان آورد.
محصور شدن افغانستان در خشکی، یکی از دلایل رشد افراط گرایی و تروریسم در این کشور بوده است و کشورهای همسایه از سرایت ناامنی به منطقه نگران هستند و به همین منظور برای کاستن از بار تهدیدات و ناامنی، تلاش میکنند با اتصال این کشور به مسیرهای ارتباطی بینالمللی و آبهای آزاد، زیرساختها و صادرات افغانستان را توسعه داده و برای رفع فقر در این کشور کمک کنند. بنابراین، بهترین گزینه برای دسترسی افغانستان به بازارهای جدید اقتصادی، کریدور شمال و جنوب ایران است تا افغانستان را از وضعیت حصر در خشکی نجات دهد. باتوجه به اینکه کریدور شمال و جنوب ایران یک مسیر چند منظوره دریایی، زمینی و خط آهن است و اقیانوس هند را به آسیای مرکزی، روسیه و شرق اروپا متصل میکند، افغانستان نیز میتواند با ورود به این کریدور بینالمللی از مزایای آن منتفع شده و با ترانزیت کالاهای خود به بازارهای چین، هند، آسیای مرکزی و اروپا، به بازیگری مهم در تحولات منطقه تبدیل شود.
از طرفی با توجه به اینکه در حال حاضر حکومت طالبان بر افغانستان حاکم است و از سوی غرب تحریم شده، این کشور دنبال مسیرهای جایگزین است تا هرچه سریعتر صادرات و واردات خود را به نقاط دیگر انتقال دهد. ایران بزرگترین شریک تجاری افغانستان است و با تکمیل راه آهن خواف – هرات، افغانستان میتواند به خلیج فارس و دریای عمان راه یافته و با کمترین هزینه بخش زیادی از صادرات و واردات خود به ویژه واردات مواد غذایی را از این مسیر زمینی انجام دهد. همچنین افغانستان با مسیر کریدور شمال و جنوب میتواند مبادلات خود با آسیای مرکزی را نیز توسعه دهد. طبق براوردهایی که کارشناسان انجام دادهاند، با تکمیل راهآهن خواف- هرات سالانه بیش از سه میلیون تن کالا از این مسیر جابجا میشود که نقطه عطفی در توسعه مبادلات دو کشور است.
در کل میتوان گفت، اتصال جنوب ایران به آسیای مرکزی، نقش مهمی در مناسبات تجاری ایران و افغانستان میتواند بازی کند. کریدور شمال و جنوب ایران به ویژه بندر چابهار، دستاورد بزرگی برای افغانستان است که میتواند وضعیت اقتصادی این کشور را بهبود بخشیده و با رفع فقر و مشکلات اقتصادی، به صلح و ثبات در منطقه هم کمک شایانی کند. از آنجا که بیشترین تعاملات تجاری و مالی بین قدرتهایی مثل چین، هند و اروپا در جریان است، افغانستان به دلیل قرارگیری در منطقه ژئوپلتیکی و در آینده با متصل شدن به کریدور شمال و جنوب، میتواند شاهراه انتقال کالاها از اقیانوس هند به آسیای مرکزی و اروپا باشد.
