از یک سو، کشورهای غربی، به دلیل نیاز به واردات گاز و نیز دولت ترکیه که با بحران مالی بزرگ مواجه است، نسبت به پروژه انتقال گاز شمال عراق به اروپا رغبت دارند. از سوی دیگر، اربیل نیز در تلاش است با استفاده از درآمدهای حاصل از صادرات گاز، بخشی بزرگ از نیازهای مالی خود را تامین کرده و از این طریق با استقلال موضع بیشتر با بغداد تعامل داشته باشد
الوقت – «خلوصی آکار» وزیر دفاع ترکیه در 18 آوریل 2022 (29 فروردین 1401) اعلام کرد عملیات نظامی این کشور با حضور نیروهای زمینی و هوایی علیه مواضع «پ.ک.ک» در شمال عراق آغاز شده است. متعاقب همین اعلام در دور روز گذشته عملیات هوایی و زمینی نیروهای ارتش ترکیه در شمال عراق شروع شد.
آغاز عملیات نظامی جدید ترکیه در شرایطی است که قبل‌تر در 15 ژوئن 2020 (26 خرداد 1399) ترکیه عملیات «پنجه عقاب» را با اعزام کماندوهای خود به منطقه هفتانین در شمال عراق انجام داده بود. همچنین، در 17 ژوئن 2020 (28 خرداد 1399) نیز عملیات «پنجه ببر» را آغاز کرد و در یک مرحله دیگر در 23 آوریل 2021 (3 اردیبهشت 1400) عملیات «پنجه برق» و «چنگال رعد» را انجام داد.
با این اوصاف، عملیات فرامرزی ارتش ترکیه با واکنش شدید مسئولان و سران سیاسی کشور عراق همانند برهم صالح رئیس جمهور، فواد حسن وزیر خارجه، مقتدی صدر رئیس جریان صدر، سید عمار حکیم رئیس جریان حکمت ملی و نیز بسیاری از سران وابسته به ائتلاف فتح مواجه شده است. این امر در شرایطی است که تا کنون مقامات سیاسی اقلیم کردستان عراق هیچ‌گونه واکنش رسمی‌ای به آغاز دور جدید حملات ترکیه نداشته و همین امر شائبه هماهنگی و توافق پنهان مسرور بارزانی با رجب طیب اردوغان در پیوند با دور جدید حمله متجاوزانه ترکیه به شمال عراق را بیش از بیش تقویت کرده است.
نقش مستقیم توافق پنهان بارزانی و اردوغان در آغاز دور جدید عملیات نظامی ترکیه
اکنون تمامی نظاران سیاسی متفق‌القول هستند که آغاز عملیات نظامی جدید ترکیه در محدود سرزمینی اقلیم کردستان عراق با هماهنگی مستقیم حزب دموکرات کردستان عراق و بارزانی‌ها صورت گرفته است. در واقع، دور جدید حمله ارتش ترکیه به شمال عراق متعاقب سفر مسرور بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم کردستان عراق به آنکارا در 15 آوریل 2022 (26 فروردین 1401) و دیدار او با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه آغاز شده است. حتی نکته قابل تامل‌تر این است که متعاقب سفر به آنکارا و نیز در میانه آغاز عملیات نظامی ارتش ترکیه به شمال عراق، مسرور بارزانی در راس هیاتی عالی‌رتبه در 18 آوریل 2022 (29 فروردین 1401) عازم لندن پایتخت کشور انگلستان شده است.
با توجه به این ابعاد اکنون سه مساله قابل طرح است:
اول اینکه سفر مسرور بارزانی به لندن، همزمان با آغاز عملیات نظامی ترکیه به شبه نظامیان پ‌ک‌ک در مناطق شمالی عراق، نشانگر هماهنگی مواضع اربیل با آنکارا بوده و بارزانی تلاش کرده با عدم حضور در عراق، بخشی بزرگ از فشارها را از روی شانه‌های خود بر دارد.
نکته دوم این است که بارزانی‌ها بار دیگر نشان دادند در مسیر واردن کردن بازیگران بیگانه و اشغال‌گر به کشور عراق به‌ویژه آمریکا، رژیم صهیونیستی و ترکیه هیچ ابایی نداشته و ندارند. این موضوع موجب شده که بخشی بزرگ از شهروندان، جریان‌های سیاسی و نیز رسانه‌های عراقی از اقدام بارزانی ها که اجازه حضور اشغالگران خارجی آمریکایی، ترکیه ای و صهیونیستی را در عراق می‌دهند، خشمگین و آزرده خاطر باشند.
در سطح سوم نیز تمامی شواهد نشانگر آن است که مسرور بارزانی و دولت ترکیه بر سر هماهنگی با ترکیه در حمله به مواضع گروه رقیب کردی خود یعنی پ‌ک‌ک و انتقال گاز اقلیم به غرب از طریق ترکیه به توافق دست پیدا کرده‌اند. در همین راستا سفر بارزانی به انگلستان نیز تا حدود زیادی این فرضیه را تقویت می‌کند که بعد از هماهنگی‌ها انجام گرفته در آنکارا، نخست‌وزیر اقلیم کردستان، برای پیشبرد اجرایی کردن طرح انتقال گاز این منطقه به غرب از طریق کریدور ترکیه به دیدار بوریس جانسون، نخست‌وزیر دولت انگلیس رفته است.
بغداد بازنده اجرایی شدن توافق اربیل- آنکارا
اقلیم کردستان عراق طی تمامی سال‌های گذشته بر خلاف اصول قانون اساسی و بدون هماهنگی به دولت مرکزی قراردادهای متعددی را در زمینه اکتشاف و صادرات انرژی با شرکت‌های مختلف بین‌المللی امضا کرده است. مهم‌ترین نمود این امر توافق میان ترکیه با اربیل در سال 2009 برای انتقال نفت به بندر جیهان بود. این رویکرد اربیل، طی دو دهه گذشته همواره یکی از موارد اصلی نزاع میان بغداد و حکومت اقلیم بوده و گاها به قطع بودجه شمال عراق از سوی حکومت مرکزی رسیده است.
در مقطع کنونی نیز در نتیجه مشکلات عدیده غرب در نتیجه وقوع جنگ در اوکراین، به نظر می‌رسد حکومت اقلیم بیش از هر زمان دیگری زمینه را برای ورود به عرصه صادرات گاز به غرب از طریق ترکیه مساعد می‌بیند. از یک سو، کشورهای غربی، به دلیل نیاز به واردات گاز و نیز دولت ترکیه که با بحران مالی بزرگ مواجه است، نسبت به پروژه انتقال گاز شمال عراق به اروپا رغبت دارند. از سوی دیگر، اربیل نیز در تلاش است با استفاده از درآمدهای حاصل از صادرات گاز، بخشی بزرگ از نیازهای مالی خود را تامین کرده و از این طریق با استقلال موضع بیشتر با بغداد تعامل داشته باشد.
با نظر به تفاسیر ارائه شده، بدون هیچ گونه تردیدی می‌توان بغداد را بزرگ‌ترین بازنده معامله بارزانی‌ها با ترکیه مورد خطاب قرار داد. زیرا از یک طرف، در نتیجه چراغ سبز اربیل به دولت آنکارا، حاکمیت سرزمینی و تمامیت ارضی عراق مورد نعرض قرار گرفته و از طرف دیگر، در نتیجه توافق بدون هماهنگی با بغداد، درآمدهای گازی کشور عراق از کنترل حکومت مرکزی خارج خواهد شد. حتی در بُعدی دیگر، در آمدهای ناشی از صادارات گاز می‌تواند از سوی اربیل برای سامان دادن به وضعیت آشفته اقتصادی اقلیم که در نتیجه سالها فساد نارضایتی عمومی را بوجود آورده است، مورد بهره برداری قرار گیرد.
بهانه‌تراشی واهی آنکارا در فضای خلاء تشکیل دولت جدید
در سطحی دیگر، حمله به خاک عراق توسط ارتش ترکیه با توجیه مقابله با تهدید گروه تروریستی پ ک ک تنها بهانه ای پوچ می‌باشد. اساسا اگر ترکیه در مبارزه با پ ک ک جدی باشد و قصد بهره برداری از وضعیت را نداشته باشد، به راحتی می‌تواند با دولت مرکزی عراق ترتیبات امنیتی لازم را بری مقابله با تهدیدات این گروهک انجام دهد. حال باید پرسید که کدام جریان‌ها یا گروههای سیاسی مسئول چنین وضعیتی هستند که اربیل بدون توجه به اراده حکومت مرکزی، اشغالگران را به سمت محدوده سرزمینی عراق هدایت می‌کند؟
در این زمینه توجه به این امر ضروری است که اگر جبهه داخلی شیعیان به واسطه انحصارطلبی برخی جریانات سیاسی دچار اختلاف نمی‌شد و دولت ائتلافی شکل گرفته بود، به طور حتم حزب بارزانی و ترکیه به راحتی قادر به دور زدن دولت مرکزی نبودند. لذا اکنون می‌توان از مقتدی صدر که مدعی گفتمان ملی گرایی و دفاع از استقلال می‌باشد این پرسش مطرح شود که چگونه است که جریان کردی متحد او این‌گونه آسان اراده حکومت مرکزی و حاکمیت ملی عراق را مورد تخطی قرار می‌دهد. شاید اکنون زمان بازنگری صدر در اتحاد با جریان‌های سیاسی فرا رسیده و او می‌بایست قبل از آنکه دیرتر شود، برای دفاع از منافع عمومی و ملی عراقی‌ها گامی مثبت را بر دارد.
