پایگاه تحلیلی الوقت - الوقت، به تازگی در جریان سفر یک هیئت پاکستانی به افغانستان و دیدار با مقامات طالبان، دو طرف توافق کرده اند که برخی اختلافات مرزی را حل و فصل کنند.
هیئت پاکستانی به ریاست «معید یوسف»، مشاور امنیت ملی پاکستان به کابل رفته است و در جریان این سفر میان این هیئت و طالبان توافق شد که کمیته‌ای برای حل تنش‌های مرزی ایجاد شود. گفته شده هیئت مذکور شامل محمد صادق، فرستاده ویژه دولت پاکستان برای افغانستان، و نمایندگانی از وزارت‌خانه‌های مختلف پاکستان بود.
در همین ارتباط نیز وزارت اطلاعات پاکستان با نشر بیانیه‌ای گفت: «هدف از سفر دوروزه هیئت پاکستانی به کابل، گفت‌وگو با رهبری افغانستان [طالبان] در مورد وضعیت انسانی در آن کشور، و نیز توصیه‌های پاکستان برای تعمیق مشارکت اقتصادی و کمک به افغانستان برای غلبه بر چالش‌های موجود بود.» در آن بیانیه آمده است که هیئت دولت پاکستان، در مورد حل تنش‌های مرزی موجود نیز با مقامات طالبان سخن گفته است.
وزارت اطلاعات پاکستان افزود: «معید یوسف در جریان سفر به کابل، با مولوی امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان، مولوی سلام حنفی، معاون نخست‌وزیر طالبان، و شماری دیگر از اعضای کلیدی طالبان دیدار کرد و دو طرف به توافق‌هایی در زمینه تعامل اقتصادی و همکاری‌های مشترک دست یافتند.»
هیئت پاکستانی و مقامات طالبان همچنین توافق کردند که تسهیلاتی در خطوط مرزی و گمرک‌های رسمی میان دو کشور برای تبادل کالاهای تجاری ایجاد کنند و میزان تبادلات نیز افزایش یابد. هیئت پاکستانی به طالبان وعده داد که دولت پاکستان مایل است در زمینه‌های سلامت، بانکداری، گمرکات، راه‌آهن، مخابرات، و هوانوردی، فرصت‌های آموزشی برای افغان‌ها فراهم سازد.
مشکل مرزی طالبان و پاکستان
در اواخر دسامبر ۲۰۲۱، طالبان ادعا کردند که مانع حصارکشی نیروهای پاکستانی در امتداد مرز با افغانستان شده‌اند. نوار های ویدیویی منتشرشده از امتداد مرز میان پاکستان و افغانستان در استان‌های کنر و نیمروز نیز نشان می‌داد که طالبان تلاش دارند مانع حصارکشی سربازان پاکستانی شوند. در پی آن تنش‌های مرزی، درگیریهای پراکنده‌ای نیز میان طالبان و سربازان پاکستانی رخ داد که از تلفات آن گزارشی منتشر نشد.
در پی افزایش نگرانی‌ها از تنش‌های مرزی، روز ۲۴ دی‌ماه گذشته، شیخ رشید احمد، وزیر کشور پاکستان، در یک کنفرانس خبری در اسلام‌آباد گفت که حصارکشی در امتداد مرز پاکستان و افغانستان، با توافق طالبان تکمیل می‌شود و تا کنون ۹۴ درصد آن انجام شده است.
با این حال اختلاف طالبان و پاکستان بر سر مرز همچنان باقی است. از بیش از ۱۰۰ سال پیش(1983) که خطوط مرزی پاکستان (هند شرقی) با افغانستان توسط نمایندگان استعمار انگلیس ترسیم شد تاکنون به صورت رسمی هیچ حکومت و گروهی در افغانستان این مرز‌ها را به رسمیت نشناخته است.
در سال ۱۸۹۳ میلادی در زمان حکومت امیر عبدالرحمن خان در افغانستان، قرارداد مرزی میان مورتیمر دیورند نماینده هند تحت استعمار انگلیس با افغانستان بسته که بر اساس آن مرز میان هند بریتانیایی و افغانستان موسوم به دیورند مشخص شد.
پس از حکومت عبدالرحمان تقریبا تمام حکام افغانستان با این خط مرزی مخالف بودند و تا امروز هم هیچ حکومتی در افغانستان رسما این مرز‌ها را به رسمیت نشناخته است. البته در زمان ریاست جمهوری حامد کرزی و اشرف غنی بر اساس قراداد‌های منعقد شده، پاکستان با حمایت سازمان ملل متحد و آمریکا و به بهانه کنترل مرز‌ها و مقابله با جابجایی تروریست‌ها در بیشتر مرز‌های مشترک سیم‌های خاردار و برخی مناطق نیز حصار کشید و دروازه هایی نیز به منظور کنترل گذرنامه ایجاد کرد. با وجودی که دولت پاکستان و جامعه جهانی به جز هند مرز مشترک دیورند را به رسمیت می شناسند، اما طرف افغانستان حاضر نیست زیر بار این مرز‌ها برود.
بر اساس اسناد و ادعای طرف افغانستانی، خط مرزی دیورند بخش زیادی از خاک این کشور را از سرزمین مادری جدا کرده است. سران افغانستانی معتقدند خط دیورند پشتون‌ها و بلوچ‌ها را که روابط خانوادگی نزدیکی با هم دارند از هم جدا کرده است. این خط مرزی به طول ۲۴۳۰ کیلومتر باعث جدایی پشتون‌های ساکن در غرب (پاکستان) و پشتون‌های ساکن شرق (افغانستان) شده است. جدا شدن قبایل پشتون از هم با توجه به هویت قبیله ای مشترک و دید و بازدید‌های زیاد میان آنان باعث ناخشنودی سران پشتون است. قبایل پشتون تا چند سال قبل در مناطق خودمختار میان افغانستان و پاکستان زندگی می کردند اما از چند سال پیش دولت پاکستان با ایجاد دیوار‌های مرزی عملا ارتباط آنان را سخت و در برخی مناطق نیز قطع کرده است.
اقوام دو سوی مرز مشرک به ویژه پشتون‌ها با وجودی که سالهاست که به نوعی حاکمیت قبیله ای و خودمختار دارند اما دولت مرکزی پاکستان در تلاش برای کاهش قدرت و اختیارات آنان است. ایجاد حصار‌های مرزی و کنترل تردد‌ها در این منطقه عملا دست دولت پاکستان را برای اعمال قدرت حکومت مرکزی باز می گذارد.
طالبان که بیشتر آنان از گروه‌های مختلف قوم پشتون هستند نیز تلاش می کنند تا با نادیده گرفتن مرز‌های دیورند به نوعی قبائل پشتون دو طرف خط مرزی را متحد کنند تا در دراز مدت ، اندیشه تشکیل پشتونستان بزرگ که شامل تمام خاک افغانستان نیز خواهد شد عملی شود. با برداشته شدن یا نادیده گرفتن مرز دیورند حدود ۳۰ میلیون پشتون ساکن پاکستان می‌توانند به جمعیت افغانستان اضافه شوند که باعث افزایش شدید جمعیتی این قوم در افغانستان خواهد شد که آنگاه می‌توان راحت تر افغانستان را به کشور پشتونستان تغییر نام داد.
در بیش از یکصد سال گذشته که مرز‌های هندشرقی و پاکستان امروزی با افغانستان ترسیم شده است بارها نیروهای دو کشور به بهانه‌های مختلف در مرز دیورند با هم درگیر شده اند و این حوادث با توجه به موقعیت قبیله‌ای و جغرافیایی منطقه باز هم دور از ذهن نیست.
اختلاف مرزی از نگاه سیاسی
طی چند ماه گذشته که برخی درگیری ها میان طالبان و پاکستان درمرزدیوربند جریان داشت، دو طرف برمواضع خودپافشاری کردند، اما یک حقیقت را نمی توان از نظر دورداشت و آن این که هم طالبان و هم پاکستان شاید بی میل نباشند که خود را در جریان اختلاف بر سر مرز دیوربند درگیر نشان دهند.
درگیری در مرز دیوربند، طالبان را که به تازگی قدرت را در کابل بدست گرفته اند، دارای مواضع مستقل نشان می دهد. طالبان از سوی مخالفان شان به وابستگی و دست نشاندگی از سوی پاکستان متهم هستند و اکنون درگیری آن ها با پاکستان شاید فرصتی برای عرض اندام این گروه به عنوان گروه مستقل از پاکستان باشد.
پاکستان هم هیچ تمایلی ندارد که طالبان را گروهی وابسته به خود نشان دهد. با وجود نفوذ غیرقابل انکاری که اسلام آباد بر رهبران و بدنه طالبان دارد، اما اسلام آباد ترجیح می دهد چنین نفوذی کمتر مورد توجه و بحث واقع شود. بیست روز بعد از به قدرت رسیدن گروه طالبان، رئیس سازمان استخبارات پاکستان سفری به کابل داشت و «فیض حمید»، رئیس وقت آی‌اس‌آی خوشحال و خندان در هتل سرینا کابل دیده شد. این مقام ارشد امنیتی پاکستان در آن زمان دیدار خود با رهبران طالبان را روبروی دوربین های خبرنگاران به رخ کشید، اما او خیلی زود پس از بازگشت به اسلام آباد از مقام خود کنار رفت و جایش را به ژنرال ندیم احمد انجم داد. رئیس استخبارات ارتش پاکستان یکی از پرقدرت‌ترین افراد در ساختار نظامی پاکستان است. او نه تنها در امور نظامی بلکه در امور سیاسی هم اظهار نظر می‌کند. این نهاد بارها از سوی مقامات دولت‌های پیشین افغانستان و حتی شماری از نهادهای کشورهای غربی به حمایت گسترده از طالبان و شبکه حقانی متهم شده است. پاکستان البته این اتهامات را همیشه رده کرده است و رئیس جدید استخبارات هم کمتر به صورت علنی درباره افغانستان اظهار نظر می کند. از همین رو پاکستان تمایلی ندارد که طالبان را وابسته به خود نشان دهد و از همین رو درگیری مرزی با طالبان این فرصت را به پاکستانی ها خواهد داد که طالبان را مستقل از خود نشان دهند.
در عین حال مرز دیوربند، محل جدایی قومیت پشتون پاکستان از اقوام خود در افغانستان است. برای اسلام آباد بهترین حالت در مرز تداوم اختلاف و جداسازی این قومیت از هم است تا پشتون های دو طرف مرز خیال برپایی پشتونستان بزرگ و جداکردن بخش هایی از پاکستان را درسر نداشته باشند. از این رو تاکید پاکستان بر استقرار ایستگاه های مرزی با افغانستان در واقع تامین کننده اهداف امنیتی اسلام آباد درجهت مقابله با تمایلات جدایی طلبانه اقوام پشتون هم است.
