الوقت- همانطور كه انتظار می‌رفت ناتو درنشست اضطراری سه‌شنبه شب خود، از تركیه اعلام حمایت كرد اما گزارش‌های منتشر شده حاكی از آن است كه در میان اعضای ناتو اختلاف نظر جدی درباره حمایت از آنكارا وجود دارد و آنها علاقه‌ای ندارند كه وارد درگیری روسیه و تركیه شوند.
روز گذشته مقامات روسیه مواضع تندی علیه تركیه اتخاذ و رهبران آنكارا را به حمایت از تروریسم متهم كردند. «دیمیتری مدودف» چهارشنبه هشدار داد ساقط كردن جنگنده سوخو توسط تركیه عواقب وخیمی برای آنكارا در پی خواهد داشت. وی همچنین تهدید كرد سقوط جنگنده روسیه شاید به لغو پروژه‌های مشترك بین مسكو و آنكارا بینجامد. مدودف افزود: «تركیه حامی تروریسم است و این جای تعجب ندارد. دولت تركیه منافع مالی مستقیم در سود فروش نفت داعش دارد.» «دیمیتری پسكوف» سخنگوی كاخ كرملین هم روز چهارشنبه با تأكید بر اینكه روسیه به حملات هوایی خود علیه مواضع داعش در سوریه ادامه خواهد داد، نسبت به نیت و تمایل آنكارا برای مشاركت در جنگ علیه داعش ابراز تردید كرد. سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه نیز در نشستی خبری درباره سقوط جنگنده این كشور توسط تركیه گفت: مسكو در روابط خود با آنكارا به طور اساسی بازنگری خواهد كرد و نه سفری به تركیه انجام خواهد شد و نه به مقامات تركیه اجازه داده می‌شود كه به مسكو بروند. وزیر خارجه روسیه ادامه داد: «ما با تركیه سر جنگ نداریم و روابطمان را با ملت این كشور ادامه خواهیم داد اما پس از این تحولات انتظار نداشته باشید روابط همانند گذشته ادامه یابد. مسكو به طور كلی در تبادلات و روابط خود با تركیه بازنگری خواهد كرد».
هدف‌گیری با برنامه‌ریزی
مقامات روسیه تركیه را متهم كرده‌اند كه بر اساس برنامه قبلی جنگنده سوخو 24 را هدف قرار داده‌اند. سرگئی لاوروف با عمدی خواندن این اقدام آنكارا گفت: «تركیه بارها خواستار ایجاد «منطقه‌ای امن» در مرزهای خود با سوریه شده بود و اقدام دیروز نیز در راستای همین خواست ترك‌هاست.» لاوروف گفت: «پیشتر نیز چنین حوادثی در مرز با تركیه رخ داده بود و هواپیماهای ما اشتباهاً چند ثانیه‌ای به حریم هوایی تركیه وارد شده بودند اما هیچ گاه كار به درگیری هوایی نكشید. گرچه در مورد دیروز باید اطمینان بدهم كه جنگنده روسیه وارد حریم هوایی تركیه نشده بود. در زمانی كه یك جنگنده تركیه توسط سوریه هدف قرار گرفت، اردوغان كه در آن زمان نخست وزیر تركیه بود با این ادعا كه ورود یك جنگنده به حریم هوایی این كشور دیگر برای چند ثانیه دلیل قانع كننده‌ای برای هدف گرفتن آن نیست، این اقدام ارتش سوریه را محكوم كرد. اما چگونه اكنون خود دست به چنین اقدامی می‌زند و از آن دفاع می‌كند؟!» سرگئی لاوروف همچنین گفت: «تلفنی با وزیر خارجه تركیه (مولود چاووش اوغلو) صحبت كردم. به او گفتم آیا امریكایی‌ها ادعای شما را درباره اینكه جنگنده روسیه وارد حریم هوایی تركیه شده‌اند، تأیید كردند؟ اما او جوابی نداشت.» تحلیلگران نیز گفته وزیر خارجه روسیه را تأیید می‌كنند. توماس مك‌اینرنی، ژنرال بازنشسته نیروی هوایی امریكا گفت كه اقدام تركیه در هدف گرفتن جنگنده سوخوی روسیه می‌تواند اقدامی از پیش طراحی شده از سوی رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری تركیه باشد تا میان روسیه و ناتو شكاف ایجاد كند. مك‌اینرنی در گفت‌وگو با فاكس نیوز تأكید كرد، این حمله از پیش توسط اردوغان برنامه ریزی شده بود و هدف از آن تنش‌زایی میان روسیه و ناتو و همچنین ناكام گذاشتن همكاری بالقوه در سوریه بود چرا كه آنكارا مخالف حمایت امریكا از شبه‌نظامیان كرد است.
ناتو پشت تركیه نمی‌ایستد
ناتو با تكرار مواضع قبلی خود مبنی بر حمایت از تركیه و حق این كشور برای دفاع از مرزهای خود، از روسیه و تركیه خواست كه از ایجاد تنش بیشتر خودداری كنند. ینس استولتنبرگ، دبیركل سازمان پیمان آتلانتیك شمالی در كنفرانس مطبوعاتی گفت: «در شرایط كنونی ما خواستار آرامش و تنش‌زدایی هستیم. دیپلماسی و تنش‌زدایی مسائلی مهم برای حل این مسئله به شمار می‌روند.» استولتنبرگ همچنین خواهان مذاكرات بیشتر میان مسكو و آنكارا برای حل و فصل این وضعیت شد و گفت: جامعه بین الملل باید جلوی تكرار وقوع تصادفات این‌چنینی را بگیرد، هر چند ناتو تلاش كرد موضع منسجمی در حمایت از تركیه اتخاذ كند اما گزارش‌های منتشر شده حاكی از اختلاف جدی اعضای ناتو درباره اقدام تركیه در ساقط كردن جنگنده روسی است. سرگئی لاوروف گفت: ما می‌دانیم بیانیه‌ای كه توسط دبیر كل ناتو قرائت شد، مورد توافق همه اعضا نبود. وزیر خارجه روسیه خاطر نشان كرد: « ارزیابی ناخوشایندی از عملكرد تركیه [در میان اعضای ناتو] وجود داشت اما اتحاد منسجم متحدان كه به خوبی شناخته شده است، [بر بیانیه] غالب شده است.» راشا تودی هم به نقل از منابع دیپلماتیك گزارش داد: اعضای ناتو پس از نشست فوری درباره سقوط جنگنده روسی توسط تركیه نتوانستند حمایت واحدی از تركیه نشان دهند. این منابع همچنین گفتند كه نگرانی جدی در میان اعضا درباره رفتار تركیه وجود داشت و آنها درباره محل سقوط هواپیما اختلاف داشتند. راشا تودی همچنین به نقل از یك منبع نزدیك به ناتو گزارش داد: « در جریان بحث درباره حادثه سوخو24 اختلافات جدی وجود داشت و بعضی نمایندگان درباره شكایت تركیه خیلی محتاط و كم حرف بودند.» همچنین رویترز به نقل از دیپلمات‌های ناتو كه در نشست حضور داشتند، گزارش داد: « در حالی كه هیچ‌كدام از نمایندگان 28 عضو صریحاً از روسیه حمایت نكرده‌اند اما عده‌ای از اینكه تركیه هواپیمای روسی را بیرون از حریم هوایی خود اسكورت نكرده، ابراز نگرانی كردند.» اظهارات رسمی بعضی مقامات اروپایی نیز حاكی از آن بود كه آنها علاقه‌ای ندارند خود را درگیر این بحران كنند. «آنگلا مركل» صدراعظم آلمان در سخنانی در پارلمان این كشور به صورت ضمنی اقدام تركیه را سرزنش كرد. وی با اشاره به اینكه «شرایط پس از اقدام تركیه در سرنگونی هواپیمای روسی پیچیده شده است، هر كسی حق دفاع از خود در برابر تجاوز را دارد»، تأكید كرد: «تركیه باید از هر اقدامی كه به وخامت اوضاع منجر می‌شود، خودداری كند.» امریكایی‌ها نیز در ظاهر بر حق تركیه برای دفاع از مرزهای خود تأكید كردند اما با اشاره به اینكه این هواپیما در خاك سوریه مورد اصابت قرار گرفته ادعای تركیه را به نوعی تكذیب كردند. رسانه‌های امریكایی به نقل از یك مقام رسمی این كشور كه نخواسته نامش فاش شود، آورده‌اند: «اطلاعات نشان می‌دهد این جنگنده در حریم هوایی سوریه مورد اصابت قرار گرفته است.» در همین حال، كلنل استیو وارن، سخنگوی ارتش امریكا مستقر در بغداد در تماسی ویدئویی با خبرنگاران گفت: هنوز مشخص نیست جنگنده روسیه كه روز سه‌شنبه ساقط شد، در كدام طرف مرز تركیه – سوریه پرواز می‌كرده است و تجزیه و تحلیل آن و رسیدن به نتیجه گیری اندكی زمانبر خواهد بود. در همین حال مقامات امریكایی گفته‌اند این هواپیما فقط 17 ثانیه وارد حریم هوایی تركیه شده بود. تحلیلگران معتقدند این مواضع امریكا نشان می‌دهد تركیه بدون هماهنگی واشنگتن دست به این اقدام زده است.
محمد بابایی
