برخی ناظران سیاسی بر این باور هستند که حمله روسیه به اوکراین می‌تواند مقدمه آغاز جنگ جهانی سوم نیز باشد که عواقب آن بسیار مخرب و پیش‌بینی ناپذیر خواهد بود
الوقت - در چند وقت اخیر تجمع ارتش روسیه در کریمه و شرق اوکراین، گمانه‌زنی‌ها را پیرامون حمله احتمالی مسکو به این کشور اروپای شرقی را به شکل جدی مطرح کرده است. تحرکات ارتش روسیه در مرزهای کشور اوکراین موجب شده که اعضای ناتو به رهبری آمریکا از یک سو، اتحادیه اروپا با دغدغه‌های فراتر از سازمان پیمان آتلانتیک شمالی، نسبت به حمله احتمالی واکنش نشان دهند.
هر چند تا کنون مقامات آمریکایی و سران کشورهای اروپایی با صراحت از عدم ورود نظامی به جنگ احتمالی روسیه علیه اوکراین سخن به میان آورده‌اند اما بدون تردید در صورت عملی شدن چنین رخدادی، یکی از بزرگترین بحران‌های سیاسی، دیپلماتیک و حتی نظامی را در سطح نظام بین‌الملل مواجه خواهیم بود که حتی امکان جبهه‌بندی نظامی میان ناتو و روسیه را می‌توان یکی از احتمالات ممکن آن ارزیابی کرد. حتی برخی ناظران سیاسی بر این باور هستند که حمله روسیه به اوکراین می‌تواند مقدمه آغاز جنگ جهانی سوم نیز باشد که عواقب آن بسیار مخرب و پیش‌بینی ناپذیر خواهد بود.
غرب در پی بزرگ‌نمایی از تهدید روسیه برای اوکراین
طی یک ماه اخیر رسانه‌ها و سیاست‌مداران غربی به طور گسترده از قطعی بودن حمله روسیه به اوکراین سخن به میان می‌آورند. در همین راستا شاهد هستیم که به گزارش میلیتاری تایمز، سازمان اطلاعات دفاعی اوکراین با اشاره به حضور بیش از ۹۲ هزار سرباز روس در مرزهای شرقی این کشور و شبه جزیره کریمه، مدعی است حمله ارتش روسیه احتمالا در اواخر ماه ژانویه ۲۰۲۲ میلادی به خاک این کشور آغاز خواهد شد.
در نتیجه ارزیابی‌های ارائه شده از سوی کشورهای غربی شاهد هستیم که شبکه خبری سی‌ان‌ان به نقل از منابع آگاه گزارش داد که «جو بایدن»، رئیس‌جمهوری آمریکا به مقام‌های امنیت ملی دستور داده است تا از همه ابزارهای موجود برای مهار تهاجم قریب‌الوقوع روسیه به اوکراین استفاده کنند. بر اساس این گزارش، بایدن از تکرار سناریوی سال ۲۰۱۴ که بازگشت کریمه به روسیه، آمریکا و اتحادیه اروپا را غافلگیر کرد، بیم دارد. یک مقام ارشد دولت آمریکا به سی‌ان‌ان گفت: «کاری که ما انجام می‌دهیم دقیقا محاسبه شده است، اما ما دریچه‌ای از احتمالات داریم که فقط چهار هفته برای جلوگیری از این تهاجم زمان وجود دارد». به گفته مقامات آمریکایی گزینه‌های پیشنهادی کنونی بسیار زیاد و فوری خواهند بود و هزینه‌های قابل توجهی برای اقتصاد روسیه و سیستم مالی آن در پی خواهند داشت.
با وجود طرح تمامی این ادعاها و اظهارات، مقامات مسکو بارها بر جعلی بودن و دروغین بودن پروپاگاندای کشورهای غربی علیه تهدیدات خود علیه اوکراین واکنش نشان داده‌اند اما به هیچ عنوان در برابر تهدیدات آمریکا و اروپا عقب‌نشینی نکرده‌اند.
به اوج رسیدن اختلافات ناتو و مسکو
بعد از جو رسانه‌ای و سیاسی سنگین کشورهای غربی پیرامون احتمال حمله روسیه به اوکراین، مسکو هفته گذشته یک بسته پیشنهادی تضمین امنیتی را به آمریکا ارائه کرد که محدود شدن حضور نظامیان، کشتی‌ها و هواپیماهای جنگی ناتو در اطراف مرزهای روسیه و عدم گسترش این اتحاد نظامی غربی به مرزهای روسیه را در بر می‌گیرد. از دیگر موارد پیشنهادی مسکو می‌توان به عدم استقرار موشک‌های میان‌برد و کوتاه‌برد در مجاورت مرزهای آمریکا و روسیه اشاره کرد.
در این بسته پیشنهادی که در 17 دسامبر 2021 (26 آذر 1400) از سوی وزارت امور خارجه روسیه منتشر شد، دو پیش نویس توافقنامه جامع در مورد تضمین های امنیتی بین روسیه، آمریکا و ناتو را تشریح کرد که در آن تعهد مشترک به حل و فصل مسالمت‌آمیز همه اختلافات بین مسکو و بلوک غرب و تایید مجدد از سوی هر دو طرف «که همدیگر را دشمن ندانند»، پیشنهاد شده است.
متعاقب رسانه‌ای شدن این موضوع، دیروز –دوشنبه- «سرگی ریابکو» معاون وزیر خارجه روسیه گفت که واشنگتن هیچگونه پاسخی به پیشنهاد روسیه درباره تعهدات امنیتی نشان نداده و طرف روس همچنان منتظر پاسخ از جانب این کشور است. تاکنون، ما فقط شاهد تعدادی بیانیه عمومی بوده‌ایم که اکثرشان از جانب نمایندگان ایالات متحده نبوده است. این بیانیه‌ها برای ما ارزشمند هستند، اما آنچه مهم است آن چیزی است که واشنگتن به ما می‌گوید.
ایراد این اظهارات در شرایطی است که دمیتری پسکوف» سخنگوی دولت روسیه روز دوشنبه هشدار داد، استقرار تسلیحات ناتو در مجاورت مرزهای این کشور، پاسخ متقابل را به همراه خواهد داشت. به نوشته خبرگزاری «اسپوتنیک»، پسکوف در جمع خبرنگاران گفت: «این مسئله پوشیده نیست که استقرار انواع مختلف تسلیحات در مجاورت مرزهای ما، که ممکن است تهدیدی برای ما محسوب شود، نیازمند گام‌های مناسبی برای متعادل کردن اوضاع خواهد بود. در این مورد، گزینه‌های بسیار مختلفی وجود دارد».
همچنین، «کنستانتین گاوریلوف» رئیس نمایندگی روسیه در مذاکرات کنترل تسلیحاتی در وین دیروز دوشنبه گفت، ناتو برای جلوگیری از جنگ احتمالی باید در راستای اقدام سیاسی جهت تنش‌زدایی گام بردارد. گاوریلوف افزود: «هر کسی در ناتو این را می‌داند که با وجود قدرت و توانی که دارند، ضروری است که گام‌های سیاسی محکمی برداشته شود. در غیر این صورت، جایگزین آن پاسخ نظامی و فنی- نظامی از سوی روسیه خواهد بود».
افزون بر این، «الکساندر گروشکو» روز شنبه هفته جاری در یک برنامه زنده که در یوتیوب منتشر شد، افزود: روابط میان روسیه و ناتو به سطح خطرناکی رسیده و پیشنهادات مسکو درباره تضمین‌های امنیتی برای ورود به یک گفت و گو مورد نیاز است. وی با بیان اینکه روسیه معتقد است، ناتو نمی‌تواند پیشنهادهای امنیتی مسکو در اروپا را نادیده بگیرد، تصریح کرد: «غرب دو راه دارد، جدی گرفتن پیشنهادهای روسیه، یا یک جایگزین نظامی-فنی». وی ادامه داد: در صورت رد پیشنهادات در مورد تضمین‌های امنیتی، وارد رژیم ضد تهدید خواهیم شد.
روسیه از طرح حمله به اوکراین چه می‌خواهد؟
مطرح شدن سناریوی حمله مسکو به کی‌یف در شرایطی است که ارتش روسیه در سال ۲۰۱۴ و وقایع جنگ داخلی اوکراین علاوه بر حمایت از شبه نظامیان جدایی طلب دونباس که کنترل شهر دونتسک را در اختیار دارند، با استفاده از فرصت به دست آمده اقدام به برگزاری یک رفراندوم در منطقه استراتژیک شبه جزیره کریمه کرده و این بخش از خاک اوکراین را ضمیمه خاک روسیه کردند؛ اقدامی که با اعتراض شدید غرب و اعمال تحریم‌های گسترده اقتصادی علیه این کشور و عدم به رسمیت شناختن الحاق کریمه به خاک روسیه همراه شد، اما علی رغم تبعات سنگین و در مواردی کمرشکن تحریم‌های اقتصادی علیه مسکو، مقامات این کشور نه تنها حاضر به عقب نشینی از الحاق شبه جزیره کریمه نشدند، بلکه امروز نقشه جدیدی برای ایجاد یک کمربند امنیتی از شمال کریمه تا حاشیه رودخانه دنیپرو و از شهر دونتسک تا بندر ماریوپل در جنوب اوکراین در سر دارند.
با این اوصاف، در ارتباط با اهداف احتمالی روسیه از تجمیع نیروها در مرز شرقی اوکراین، می‌توان مساله اصلی را در ارتباط با حفظ و حراست از بخش کریمه مورد ارزیابی قرار داد. به گونه‌ای که اغلب ناظران سیاسی در این زمینه سه هدف را مطرح می‌کنند:
نخست قطع ارتباط خاک اصلی اوکراین با شبه جزیره کریمه تا حاشیه رودخانه دنیپرو به منظور جلوگیری از حمله غافلگیرانه ارتش اوکراین در سالهای آینده برای بازپسگیری این منطقه.
دوم، رسیدن به منابع آبی رود دنیپرو و حل مشکل کمبود آب شرب در شبه جزیره کریمه است که در حال حاضر بیش از ۵۰۰ هزار پناهنده اوکراینی و نیروهای روس در آن سکونت دارند.
سوم، گسترش مناطق تحت کنترل شبه نظامیان جدایی طلب منطقه دونباس در شرق اوکراین و تلاش برای اشغال مجدد شهر اسلاویانسک و دور کردن دونتسک، مرکز قوای جدایی طلب از خطوط درگیری.
آیا مسکو می‌تواند به اوکراین حمله کند؟
بدون تردید، مهم‌ترین پتانسیل موجود برای ولادیمیر پوتین در مسیر حمله به اوکراین را می‌توان وابستگی اروپا به گاز روسیه و نیز تلاش آمریکا برای معطوف کردن سیاست خارجی خود به مهار چین است. همچنین، اینکه آمریکا و اروپا با صراحت بر عدم توانمندی خود برای مداخله نظامی در روسیه تاکید می‌کنند، فرصتی مناسب برای روسیه رد مسیر گسترش حوزه نفوذ خود در اوکراین علاوه بر کریمه است. برای نمونه جو بایدن شنبه ۱۱ دسامبر در گفتگو با خبرنگاران در عین حال تاکید کرد که امکان اعزام نیروهای نظامی آمریکایی به اوکراین در صورت حمله روسیه به این کشور «هرگز به عنوان یک گزینه» در واشنگتن مطرح نبوده است.
در واع، چیزی که می‌تواند منجر به اطمینان و عزم جدی پوتین و رهبران روس برای اجرای این طرح شود، انفعال شدید غرب و ناتو در سالهای اخیر در مسائل منطقه‌ای و نیاز حیاتی اروپا به منابع گازی روسیه در آستانه فصل زمستان است؛ مسئله‌ای که نه تنها تا کنون هیچ راه حل جامعی برای جایگزینی خط لوله گاز روسی اندیشیده نشده است، بلکه بر اثر اختلافات داخلی میان اعضای اتحادیه اروپا حتی برخی کشورها نظیر آلمان خود را درگیر پروژه ثانویه با روسیه یعنی خط لوله گاز نورد استریم کرده‌اند.
با وجود تمامی محدودیت‌های موجود پیش روی غرب و ناتو برای مقابله با حمله احتمالی روسیه به اوکراین، مهم‌ترین محدودیت موجود در برابر ولادیمیر پوتین برای نهایی کردن حمله خود را می‌توان در ارتباط با تحریم‌های اقتصادی گسترده آمریکا و اروپا علیه مسکو ارزیابی کرد که احتمالا تبعات بسیار ناگواری را بر این کشور بر جای خواهد گذاشت.
در همین زمینه شاهد هستیم که اخیرا جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا، به همتای روس خود هشدار داد در صورتی که روسیه به اوکراین حمله کند هزینه بسیار سنگین و گزافی را پرداخت خواهد کرد و عواقب اقتصادی ویرانگری در انتظار این کشور خواهد بود. همچنین، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در حاشیه نشست وزیران کشورهای عضو ناتو در 30 نوامبر 2021 (9 آذر 1400) در یک نشست خبری در شهر ریگا، پایتخت لتونی همراه با وزیر خارجه این کشور گفت: «هرگونه تشدید تنش از سوی روسیه، برای ایالات متحده و همچنین لتونی نگران‌کننده خواهد بود و هرگونه اشغال تازه، عواقب جدی در پی خواهد داشت.»
